Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. MAÍ 2007 11
lesbók
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Al Gore, fyrrum varaforsetiBandaríkjanna, sparar ekki
stóru orðin í nýrri bók sinni The As-
sault on Reason. Þar fullyrðir hann
m.a. að núverandi forseti Bandaríkj-
anna, George W. Bush sé „úr
tengslum við raunveruleikann“ og að
stjórn hans sé svo vanhæf að hún
„gæti ekki einu sinni ratað út af
hestasýningu“. Hún hafi hundsað
skýrar viðvaranir
um hryðjuverka-
ógn fyrir árás-
irnar 11. sept-
ember og hafi
gert Bandaríkin
að óöruggara ríki
með því að hreyfa
við því vespubúi
sem Írak sé. Svip-
aðar ásakanir
hafa áður verið
bornar fram af sagnfræðingum,
stjórnmálaskýrendum og jafnvel
fyrrum starfsmönnum stjórn-
arinnar. Sem fyrrum varaforseti þá
segir gagnrýnandi New York Times
að auðvelt væri að túlka skrif Gore
sem stjórnmálaáróður. Svo sé þó
ekki og mikill fjöldi neðanmáls-
greina og tilvitnana í textanum veiti
The Assault on Reason aukið vægi
og dragi upp nýja mynd af Gore, sem
manni sem sé tilbúinn að leggja allt í
sölurnar fyrir það sem hann trúir á.
  
Bók Dave Eggers, What is theWhat, er hjartnæm saga sem
segir frá ferð ungs manns, Valentino
Achak, frá Afríku til Bandaríkjanna.
Fyrir fimm árum síðan hitti Eggers
súdanskan flóttamann sem þá var
búsettur í Atlanta í Bandaríkjunum.
Hann var einn 4.000 „týndra
drengja“ sem
hafði endað í
Bandaríkjunum
eftir að hafa misst
fjölskyldu sína í
blóðugum átök-
um í Suður-
Súdan. Aðeins
átta ára gamall
fór Achak, mun-
aðarlaus og svelt-
ur, um 1.600 km
leið yfir Vestur-
Afríku. Allan leiðina stafaði honum
hætta af vígasveitum og villidýrum.
Næstu fimmtán árin bjó hann í
hreysum á svæðum landtökufólks í
Eþíópíu og vinnur nú í Bandaríkj-
unum til að geta fjármagnað eigin
skólagöngu.
  
Þær eru orðnar margar ævisög-urnar um Jósef Stalín. Flestar
þeirra eyða miklu púðri í frásagnir af
ofbeldishneigðum föður hans, hins
„Brjálaða Beso“, á kostnað lýsinga á
því umhverfi og menningu sem Stal-
ín ólst upp í. Í bók
sinni Young Stal-
in, eftir Simon
Sebag Monte-
fiore, nær höf-
undur hins vegar,
ólíkt öðrum, að
draga fram lif-
andi mynd af
æsku Stalíns, sem
og af ættbálka-
menningunni í
„villta suðrinu“
handan Kákasusfjalla þar sem Stalín
fæddist og í Kureika –„villta austr-
inu“ þar sem hann dvaldi um tíma.
  
Ævi Stalíns var vissulega blóðidrifin og það sama má segja
um söguhetju nýjustu skáldsögu
Chuck Palahniuk, sem flestir kann-
ast eflaust við fyrir Fight Club, sem
var kvikmynduð með þeim Brad Pitt
og Edward Norton í aðalhlut-
verkum. Nýja bókin nefnist Rant:
An Oral Biography of Buster Ca-
sey. Þar segir frá sveitadrengnum
og fjöldamorðingjanum Buster
„Rant“ Casey sem kemur nokkrum
ættingjum sínum fyrir kattarnef
með hjálp skordýraeiturs og er
ábyrgur fyrir hundaæðisfaraldri
sem berst hratt út um Bandaríkin.
BÆKUR
Al Gore
Dave Eggers
Simon Sebag
Montefiore
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
Fréttir af dýrum birtast nánast í hverjumfréttatíma á sjónvarpsstöðvunum – oft-ast sem síðasta frétt. Nýlega var fréttaf vinsælum dýragarðsfíl í Kanada sem
settist í helgan stein. Ég man eftir frétt um
hundaleikskólann Voffaborg og frétt um hund
sem heimsækir aldraða á elliheimili. Þessar frétt-
ir eiga að krydda fréttatíma þar sem þuldar eru
upp tölur um það helsta sem fer úrskeiðis í ver-
öldinni.
Nú brá svo við á miðvikudagskvöldið 23. maí að
fréttatíma Sjónvarpsins lauk með tveimur dýra-
fréttum. Annarri frá Austurlandi og hinni frá Suð-
ur-Taívan. Íslenska fréttin var um vöktun Nátt-
úrustofu Austurlands á áhrifum Hálslóns á varp
heiðagæsa. Talið er að 500 til 600 hreiður heiða-
gæsa fari undir lón á Kárahnjúkasvæðinu. Flest
hreiðurstæði gæsanna hafa þegar horfið undir lón
og brugðust fuglarnir við með því að gera sér ný
hreiður á blábökkum lónsins. Viðtal var við sér-
fræðing um bráðabirgðaniðurstöður þessarar
vöktunar og lifandi myndir sýndar af gæs sem
gerði tilraun til að sitja á eggjum sínum í hreiðr-
inu á bakkanum. Enn hækkar í lóninu og jök-
ulkaldar vatnshendur teygðu sig í eggin. Gæsin
þráaðist við á hreiðrinu. Hún hörfaði tvisvar und-
an vatninu en sneri jafnskjótt aftur. Loks hafði
lónið betur og hrakti gæsina af hreiðrinu og eggin
skoluðust úr hreiðrinu. Gæsin sneri enn aftur og
gerði lokatilraun til að bjarga eggi en beið lægri
hlut. Lónið gleypti eggin. Ungalausar gæsirnar
koma aftur að ári til að kanna kringumstæður. Ef
til vill finna þær sér önnur svæði til að verpa á eða
hætta varpi alveg vegna skakkafalla.
Í glænýrri bók Guðmundar Páls Ólafssonar um
Þjórsárver (bls. 116-119) er fjallað um heiðagæs-
ina og sagt að hún sé einn af fáum frumbyggjum
Íslands sem sest hefur að svo til eingöngu á há-
lendinu. Hún er félagslynd og hópast í varplandið
um það leyti sem snjóa leysir. Gæsahjónin mæta í
kjörlandið, treysta bönd sín og hagræða í hreið-
urstæði. Karlfuglinn stendur jafnan vörð um gæs-
ina og hreiðrið og ungar skríða úr eggjum um
miðjan júní. Líf heiðagæsa í Þjórsárverum verður
vonandi áfram gott því í sáttmála nýrrar rík-
isstjórnar stendur: „Stækkun friðlandsins í Þjórs-
árverum verði tryggð þannig að það nái yfir hið
sérstaka votlendi veranna.“ Líf fimmhundruð
gæsapara við Hálslón er aftur á móti í uppnámi.
Fréttin um hreiðurstæði þeirra vísar á aðra
ósagða frétt sem flutt verður síðar í sumar því í
mati á umhverfisáhrifum vegna Hálslóns Kára-
hnjúkavirkjunar stendur skrifað: „Litið hefur ver-
ið á Hálsinn í fyrirhuguðu lónstæði sem þýðing-
armesta burðarsvæði Snæfellshjarðarinnar.“
(93-94. Landsvirkjun, maí 2001). Í hjörðinni eru
u.þ.b. þúsund dýr og er virkjunarsvæðið heim-
kynni helmings þeirra. Og þar stendur einnig:
„Verðmætar vistgerðir og búsvæði plantna og
dýra fara á kaf í Hálslóni.“ (161). Margt hverfur
því í Hálslón.
Sumarið 1999 fékk ég ásamt fleirum leyfi hjá
Vegagerðinni til að keyra fjallavegi sem formlega
átti eftir að opna norðan Vatnajökuls. Skilyrðið
var að sýna dýralífinu sérstaka virðingu; að
styggja hvorki hreindýr né gæsir eða aðra fugla
og alls ekki valda spjöllum á gróðri. Við gengum
með hægð um svæðið sem nú nefnist Hálslón.
Næsta frétt á eftir fréttinni um varp heiðagæsa
á svæði Kárahnjúkavirkjunar var um apa af ætt
órangútana sem braust út úr búri sínu í dýragarði
í Suður-Taívan. Hann hóf verkið með því að eyði-
leggja bifhjól. Þá braut hann girðingu og var
sagður ógna fólki með handriði. Loks vildi hann
komast inn á veitingastað. Hópur vopnaðra lög-
reglumanna var kallaður út – reiðubúnir til að
skjóta. Þá kom starfsmaður úr dýragarðinum og
skaut hann með deyfilyfi. Síðasta myndskotið
sýndi apann í dái.
Á blábökkum Hálslóns
ERINDI »Næsta frétt á eftir fréttinni
um varp heiðagæsa á svæði
Kárahnjúkavirkjunar var um apa
af ætt órangútana sem braust út
úr búri sínu í dýragarði í Suður-
Taívan. Hann hóf verkið með því
að fást við farartæki sem nefnt er
vespa en eyðilagði það.
TENGLAR
...............................................................
http://dagskra.ruv.is/streaming/sjonvarpid/
?file=4338312/9
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@googlemail.com
Í
sögunni Handy segir
ónafngreindur sögumaður
frá bústaðarferð sinni
skammt fyrir utan Berlín.
Á meðan á dvölinni stend-
ur gengur hópur fólks, í
skjóli nætur, um nágrennið og brýt-
ur og bramlar í kringum bústaðinn
hjá honum og öðrum í kring. Sögu-
manni auðnast ekki að sjá hverjir
eiga í hlut, en kynnist í kjölfarið ná-
granna sínum. Svo fer að hann lætur
nágranna sinn fá farsímanúmer sitt
(Handy þýðir farsími á þýsku). En
áður var það bara sambýliskona
hans sem vissi það. Í framhaldi þess-
ara atburða gerist ekki mikið meira
en að einhverjum mánuðum seinna
hringir nágranni hans í hann um
nótt, líkast til aðeins í því, og segir
að skemmdarvargarnir séu aftur á
ferð.
Höfundur þessarar sögu er þýski
rithöfundurinn Ingo Schulze. Er hún
ein af þrettán í nýlegu smásagna-
safni hans Handy – dreizehn Gesc-
hichten in alter Manier sem hlaut
bókmenntaverðlaun bókamessunnar
í Leipzig þann 22. mars síðastliðinn í
flokki fagurbókmennta. Hér verður
fjallað um höfundinn og umrædda
bók.
Schulze er fæddur árið 1962 í
Dresden og tilheyrir því kynslóð
austur-þýskra rithöfunda. En nokk-
ur munur er á þeim rithöfundum
sem fæddust fyrir austan og þeim
sem fyrir vestan fæddust. Þó nokk-
uð af verðlaunum og tilnefningum
hefir honum hlotnast gegnum tíðina.
Í fyrra var hann til dæmis tilnefndur
til Þýsku bókmenntaverðlaunanna
fyrir skáldsöguna Neue Leben, sem
er tæplega 800 blaðsíðna bréfa-
skáldsaga er tekur á umskiptunum
við fall múrsins og gefur góða mynd
af tímabilinu 1989-1990. Bækur hans
hafa verið þýddar á fjölda tungu-
mála og þar á meðal íslensku. Árið
2000 kom Simple Storys: Ein Roman
aus der ostdeutschen Provinz út í
þýðingu Elísu Bjargar Þorsteins-
dóttur undir titlinum Bara sögur:
Skáldsaga úr austurþýskum smábæ.
Hann býr í gósenborg listamanns-
ins, Berlín.
Áður en lengra er haldið er vert
að minnast ögn á fyrri verk Ingos.
Eftir hann liggja fimm bækur. Sú
fyrsta heitir 33 Augenblicke des
Glücks: Aus den abenteuerlichen
Aufzeichnungen der Deutschen in
Piter (1995) og er smásögusafn þar
sem allar sögurnar gerast í Sankti
Pétursborg og svipar stílnum nokk-
uð til bandaríska smásagnahöfund-
arins Raymond Carvers, þótt lík-
indin séu meiri í Bara sögum, þótt sú
bók sé skáldasaga. Bara sögur ger-
ast að mestu í bænum Altenburg í
austurhluta Þýskalands skömmu
eftir fall múrsins og form-
lega eru þetta sögur frá
ólíkum sjónarhornum sem
saman fléttast. Eftir Bara
sögur kom hin sérstæða
Von Nasen, Faxen und Ari-
adnefäden (2000), sem
byggist á faxsendingum
Schulze frá Sankti Péturs-
borg til vinar síns Helmar
Penndorfs, sem svaraði með
teikningum. Eru bæði
Schulze og Penndorf skráð-
ir fyrir bókinni. Sex ára bið
var svo á næstu bók
Schulze, Neue Leben.
Handy sker sig um margt
frá fyrri verkum Schulze.
Fyrir það fyrsta er sögu-
sviðið ekki endilega austur-
hluti Evrópu – þá einkum í
Þýskalandi – heldur eiga
sögurnar sér stað víðsvegar
um heiminn; í New York,
þar sem sögumaður greinir
frá kynnum sínum af göml-
um manni með ástríðu fyrir
gulrótarkökum, Kaíró, þar
sem sögumaður greinir frá
upplestrarferð sinni þangað ásamt
kærustu sinni, sem hann eftirlætur
svo ungum leiðsögumanni, Eist-
landi, þar sem sögumaður kemst í
návígi við gamlan sirkusbjörn og svo
auðvitað Berlín.
Í mörgum þessum sögum er sögu-
maðurinn Ingo Schulze eða hann ber
sterkan keim af honum. Umhverfið
er oftlega rithöfundaumhverfi – upp-
lestraferðir – og er veitt innsýn í líf
rithöfundarins. Það er að segja þeim
þætti sem lýtur ekki beint að sköp-
uninni, nema hvað hér er það gert
beint með því að gera umhverfið að
efnivið.
Schulze notast því hér, eins og í
fyrri verkum sínum, við eigið líf sem
efnivið, en passar sig á því að flækja
þannig að skilin milli skáldskapar og
raunveruleika verði óljós. Minnir
þetta á bandaríska rithöfundinn
Philip Roth, sem er gjarn á að nota
sjálfan sig í verkum sínum. Roth
hefir svo einnig verið gjarn á hlið-
arsjálfssköpun sem er nokkuð sem
Schulze á einnig til. En líklegt er að
flestar sögurnar byggist á einhvern
hátt á því sem höfundurinn hefir
reynt á eigin skinni og að karakter-
einkenni sögumanna séu um margt
einkenni skapara síns. Samanburð-
urinn á Schulze og Roth endar svo
alfarið við þennan punkt. Við þetta
má svo bæta að lesendur kunnugir
Schulze munu sjá gamalkunnum
persónum úr fyrri sögum hans
bregða fyrir hér.
Sagt hefir verið að Handy taki á
tilfinningum og líðan einstakra per-
sóna í stað þess að vera víðóma sam-
félagslýsing og að sögurnar séu
frekar lágstemmdar og virki stund-
um frekar gamaldags. Undir slíkt
má taka. Samanber dæmið í byrjun
þessarar greinar þá er ekki beint
átökunum fyrir að fara og minna
sögurnar um margt á sögur hinar
dönsku skáldsystur Schulze Helle
Helle; þær eru það sem kalla mætti
hvunndagslegar og fókusa á atvik,
aðstæður og augnablik sem allajafna
eru ekki talin skáldleg, þótt Schulze
skrifi að vísu meira útfrá sinni per-
sónu en Helle. Þetta eru lítil augna-
blik sem fela í sér dvínandi ástríður,
mislukkuð tækifæri, vonbrigði og
vanhæfni við að takast á við lífið. Til
dæmis rekur sögumaður það fyrir
lesandanum í sögunni Die Verw-
irrungen der Silvesternacht hvernig
hann hætti með æskuástinni, byrjar
með nýrri konu og eignast með
henni barn, allt án þess að vilja það í
raun. Enda er hann æ með hugann
við æskuástina uns hann hittir hana
á ný eftir langan tíma við árþús-
undaskiptin í Berlín. Ef gefa ætti
þessu nafn mætti hugsanlega nefna
það sögusöfnun hvunndagsins eða
skáldlegt sjónarhorn hans.
Það má þó ekki skilja þetta sem
svo að sögurnar séu á einhvern hátt
ómerkilegar. Þvert á móti eru þetta í
flestum tilfellum skemmtilegar sög-
ur og hafa oft á tíðum óvæntan vink-
il, enda á hvunndagurinn það nú til
að koma á óvart.
Handy – dreizehn Geschichten in
alter Manier er nýjasta skáldverk
þýska rithöfundarins Ingo Schulze.
Fyrir hana fékk hann bókmennta-
verðlaun bókamessunnar í Leipzig
á dögunum.
Hvunndagur
rithöfundar skáldaður
TENGLAR
..............................................
http://www.leipziger-buchmesse.de
http://www.ingoschulze.com