Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2007, Blaðsíða 5

En það er ekki bara saga Münster
sem listamennirnir vinna með í ár;
margir hafa horft til sögu sjálfrar
sýningarinnar, sjálfs Skúlptúrverk-
efnisins, sem á okkar tímum er ef til
vill það sem einna helst heldur sögu-
legu orðspori Münster við. Dom-
inique Gonzalez-Foerster segir til að
mynda um sitt verk á sýningunni í ár
að sig hafi langað „til að skrifa skáld-
sögu, mikla skáldsögu, skáldsöguna
um Münster.“ Í verki sem heitir því
tilhlýðilega nafni „Skáldsagan um
Münster“ hefur hún útbúið einskonar
leiksvæði með smækkuðum eft-
irmyndum af völdum skúlptúrum
verkefnisins allt frá upphafi. Hinn
frægi skúlptúr Donalds Judds verður
þar dálítið varnarlaus og leikfanga-
legur; smættaður stórjöfur rétt eins
og Carl Andre í skondnum meðförum
Gonzalez-Foerster – ekki einungis í
bókstaflegum skilningi, heldur einnig
þeim listasögulega.
Bruce Neuman segir sögu verkefn-
isins með öðrum hætti. Hann byggir
loks í ár það verk er hann lagði upp-
haflega til fyrstu sýningarinnar árið
1977. Verk sem á þeim tíma hlaut
ekki náð fyrir augum bygging-
arnefndar borgarinnar og varð því
ekki að veruleika. Nú þrjátíu árum
síðar er búið að setja verkið upp þar
sem hann sá það upphaflega fyrir sér.
Það er óneitanlega eftirminnileg
reynsla að koma að verki Neumans í
Münster í ljósi þessarar forsögu,
fyrst og fremst vegna þess að verkið
er lýsandi dæmi um það hversu langt
á undan samtíma sínum Bruce
Neuman var árið 1977, því enn stend-
ur verkið svo sannarlega fyrir sínu
sem tákngervingur hugmyndafræði
samtímans. En styrkur verksins
varpar einnig ljósi á þá framsýni sem
einkennt hefur sýningarstjórn Ka-
spers König, unga mannsins sem
kom hugmynd sinni í framkvæmd af
slíkum stórhug forðum að enn virðist
ekkert geta stöðvað framgang henn-
ar – í það minnsta ekki á meðan hann
er enn í fullu fjöri.
Úr fjarlægð virðist verkið vera
eins og opinn pýramídi á hvolfi. Fjór-
ar hliðar hans mætast í einum punkti
sem er röskum tveimur metrum neð-
ar en yfirborð grassvarðarins í kring.
Þegar maður gengur niður slakkann
að miðjunni er eins og maður hverfi
af yfirborði jarðarinnar, missi alla yf-
irsýn um leið og maður horfir á full-
kominn óbrotinn sjóndeildarhringinn
sem skapast umhverfis. Neuman vís-
aði til þessarar reynslu áhorfandans
sem andstæðu þess að standa á sviði,
en hvort sem sú lýsing er rétt eða
ekki er ljóst að einfaldleiki verksins
er í engu samræmi við flókin skyn-
ræn áhrifin og aðdráttarafl þess.
Siðferðisspursmálin
í sirkus samtímans
Flest verkin í Münster eru auðvitað
þannig að þau hefðu getað orðið til í
hvaða borg sem er; þau eru einfald-
lega áleitnar hugleiðingar um sam-
tímann og hlutskipti okkar sem lifum
í honum. Eitt áhrifamesta verkið af
þeim toga er eftir Mike Kelley,
bandarískan listamann sem iðulega
vísar í leikföng, sirkuslega þætti og
fleira í þeim dúr með frekar óhugn-
anlegum hætti. Í Münster hefur
hann byggt einskonar fjölleikahús
sem er málað eins og bandarískur
bóndabær í litabók, rautt, hvítt og
bleikt. Verkið kallar hann „Petting
Zoo“ (Dýragarð strokanna) enda
geta börn farið þar inn fyrir girðingu
og strokið geitum, kálfi, kú og kind-
um. Inni í hringlaga húsinu er stytta
af eiginkonu Lots – að sjálfsögðu úr
salti – sem dýrin sleikja. Dýrin eru
þannig hinir eiginlegu myndhöggv-
arar, er reyndar vísa sterkt til kyn-
lífsvæðingar samtímans og siðferð-
islegra spursmála sem enn eru uppi
engu síður en á tímum biblíunnar.
Áhorfandinn þarf að vaða „flórinn“
og óhreinka sig bæði til að fá að
„sleikja“ og „strjúka“. Verkið er svo
sannarlega margslungið og áhrifa-
mikið – leikur þess með tilfinningar
áhorfandans og hugmyndir um
bernskuna, kynhneigð og dýrslegt
eðli vekur upp óþægilegar spurn-
ingar.
Viðfangsefni Jeremys Dellers er
fólk, rétt eins og viðfangsefni Kel-
leys, en hann er einmitt þekktur fyrir
að rannsaka uppruna og einkenni
þjóða, eins og þær birtast honum í
hversdagsleikanum. Í Münster veltir
hann fyrir sér grænmetisgörðum
borgarbúa, því regluverki sem þar
gildir og samfélaginu sem myndast í
kringum fyrirbrigðið. Hann leiðir
áhorfendur einfaldlega til fundar við
þá sem þarna rækta garða sína, en
titill verksins, „Speak to the earth
and it will tell you“ („Talaðu til jarð-
arinnar og hún mun svara þér“, sem
reyndar er lagt öðruvísi út af í ís-
lenskri þýðingu biblíunnar) vísar til
grundvallarrits kristinnar siðfræði,
rétt eins og verk Kelleys gerir, á
mjög viðeigandi hátt í þessu gamla
vígi kristinnar kirkjusögu.
Borgin sem leiksvið
listasögunnar
Ef litið er til sýningarstjórnarinnar á
þessari sýningu er ljóst að þarna
gilda allt önnur lögmál en á öðrum
slíkum stórsýningum. Vegna stað-
setningar sinnar innan marka venju-
legrar borgar er sýningin bless-
unarlega laus við þá annamarka sem
jafnan einkenna hefðbundna högg-
myndagarða. Í Münster er skúlptúr-
um ekki stillt upp í samhengi við hver
annan nema verkin krefjist þess sjálf;
skúlptúrarnir eru þvert á móti stað-
settir í samhengi við borgina, íbúa
hennar og gesti. Þar reka hugmyndir
hornin í hver aðra, fagurfræðin er
jafn sundurleit og húsagerðin og íbú-
arnir, skilaboðin lúta að öllu hugs-
anlegu í mannlegu atferli. Samfélag
„stytta bæjarins“ er því jafn fjöl-
skrúðugt og sundurleitt og íbúar
bæjarins. Jafn frjótt, jafn ögrandi,
jafn stílhreint og ljótt – jafnvel ein-
staka sinnum jafn andlaust, því auð-
vitað hafa orðið mistök á þessari sýn-
ingu eins og öðrum.
Samkvæmt skilgreiningum Elm-
greens og Dragsets í gjörningnum
„Dramadrottningar“ eru öll verkin í
Münster undir sömu sökina seld –
þau eru dramadrottningar sem fram-
tíðin á eftir að vega, meta og dæma út
frá forsendum tiltekinnar hug-
myndafræði sem auðvitað er erfitt að
sjá fyrir á sköpunartíma hvers og
eins þeirra. Saga verkefnisins síðustu
30 ár er einstakur vitnisburður um
sögulega þróun – ekki bara í fag-
urfræðilegum og hugmynd-
fræðilegum skilningi, heldur einnig
hvað varðar þróun heimspekilegra
viðhorfa um borgarmyndun, almenn-
ingsrými og tengsl fólks við sitt nán-
ast umhverfi.
Fjölleikahúsið Mike Kelley horfir til hins dýrslega í eðli mannanna með því að tvinna hegðun
dýra saman við hugmyndir um kynhneigð og siðferði að fornu og nýju.
þróun – ekki bara í fagurfræðilegum og hugmyndafræðilegum skiln-
armyndun, almenningsrými og tengsl fólks við sitt nánasta umhverfi.
Bryggja Skúlptúr Jorge Pardo liggur út í vatnið Aa, sem er eitt vinsælasta útivistarsvæði
borgarbúa, svo tengingin við almenningsrýmið er sterk.
sögulegu samhengi
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2007 5
 Skulptur Projekte Münster ’07, eða Skúlptúrverk-
efnið í Münster, er fjórða sýningin í röð sem á rætur
sínar að rekja til ársins 1977. Þá var í fyrsta sinn
efnt til sýningar á skúlptúrum í almenningsrýmum í
borginni Münster, en síðan hefur viðburðurinn ver-
ið endurtekinn á tíu ára fresti.
 Til fyrstu sýningarinnar var efnt eftir að borg-
arbúar fóru í hár saman yfir því hvort þeir ættu að
þiggja verk eftir hinn fræga breska myndhöggvara
Henry Moore. Forsprakki allra fjögurra sýninganna
og sá sem enn fer fyrir hópi sýningarstjóranna er
þýski sýningarstjórinn, kennarinn og fræðimað-
urinn Kasper König. Sýningin í ár var unnin í samvinnu við
þær Brigitte Franzen og Carinu Plath.
 Kasper König fæddist árið 1943 og var einungis 23 ára er
hann stýrði sýningu á verkum Claes Oldenburg í Stokkhólmi.
Síðan þá hefur hann átt farsælan feril á alþjóðavettvangi.
Fast starfssetur hans hefur þó verið í Þýskalandi; hann var
kennari við Listaakademíuna í Düsseldorf, prófessor við Stä-
del-listaháskólann í Frankfurt og loks forstöðumaður Lud-
wig-safnsins í Köln.
 Strax í upphafi var ljóst að sýningin í Münster hafði sér-
stöðu. Ekki einungis vegna þess að hún er ekki nema á tíu ára
fresti og mikill tími gefst til undirbúnings og hugmynda-
fræðilegrar yfirlegu, heldur einnig vegna þess að að þar eru
eru einungis sýnd útilistaverk, eða verk í almenningsrýmum.
 Sú staðreynd að allt frá upphafi hafa frægustu listamenn
hvers tíma sýnt í Münster hefur átt sinn þátt í því hversu far-
sælt sýningarhaldið hefur verið. Frá því sýningin var haldin í
fyrsta sinn hafa valin verk verið keypt af borgaryfirvöldum til
varanlegrar varðveislu í borginni og þau eru farin að setja
sterkan svip á borgarmyndina. Ný verk til sýnis í ár eru 33 en
eldri verk 37. Ef áfram heldur sem horfir mun þessi annars
dæmigerða þýska borg skapa sér mikla sérstöðu vegna þess-
ara listaverka helstu myndlistarmanna heimslistanna síðustu
fimmtíu árin. Meðal þeirra listamanna sem eiga verk þar má
nefna: Donald Judd, Claes Oldenburg, Dan Graham, Jenny
Holzer, Rebeccu Horn, Thomas Schütte, Janet Cardiff, Ilya
Kabakov, Richard Serra, Karin Sander og Rachel Whiteread.
 Sýningarskrá verkefnisins í ár er einstök.Þar er ekki ein-
ungis að finna upplýsingar um verkin á sýningunni í ár, held-
ur einnig afar athyglisvert yfirlit yfir helstu hugtök og frasa í
myndlistar- og menningarfræðum samtímans. Þar er hægt að
lesa sér til um samhengi út frá hugtökum og um áhrif þeirra á
samtímalist, jafnframt því að fræðast um uppruna hugtak-
anna og hvað það var sem skóp þau.
Skúlptúrverkefnið
í Münster ’07
http://www.skulptur-projekte.de/
Kasper König