Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2007, Side 16

Í EINS konar samtali eins málara
við annan, hefur Einar Garibaldi Ei-
ríksson skipulagt sýningu á verkum
Jóhannesar Sveinssonar Kjarvals á
Kjarvalsstöðum undir yfirskriftinni
„K-þátturinn“, þar sem hann freistar
þess að fá sýningargesti með í sam-
ræðuna og „líta á sýningarrými Kjar-
valsstaða sem áhættusvæði óheftrar
hugsunar, fremur en geymslustað
ósnertanlegra meistaraverka“. Sýn-
ingin felur í sér athyglisverða tilraun
safnsins til að fást við eigið samhengi
og jafnframt að brjótast út úr því og
nálgast safneignina, þ.e. safn Kjar-
valsverka, á nýstárlegan hátt.
Áhersla sýningarinnar er á sköp-
unarþættinum – sjálfri forsendu
safnsins (safns verkanna sem og
Kjarvalsstaða sjálfra). Þarna getur
að líta teikningar Kjarvals og mál-
verk, þar á meðal mörg þekkt verk
sem eru óinnrömmuð líkt og komin
beint af trönunum, en líka snjáða
pensla og tuskur, uppstækkaðar ljós-
myndir af honum að störfum. Síðast
en ekki síst ber á víð og dreif fyrir
augu stuttar tilvitnanir í málarann
sjálfan – þær mynda nokkurs konar
leiðarvísa um sýninguna – en ít-
arlegri ummæli hans blasa við á
stórum textaspjöldum á fimm súlum
við inngang sýningarinnar. Auk þess
talar Kjarval til okkar úr hátölurum.
Í uppstækkuðum tilvitnunum á
súlunum ræðir Kjarval m.a. um við-
tökur verka, málaraathöfnina (ekki
síst reynsluna af því að mála úti í
náttúrunni) og veltir fyrir sér skynj-
uninni og listrænum þáttum. Tilvitn-
anirnar eru á táknrænan hátt látnar
mynda grunnstoðir, eða undirstöðu
safnsins, líkt og til að minna sýning-
argesti á hvernig kveikju verkanna
er að finna í skapandi hugsun og sýn
málarans. Málaralist er semsé líka
hugmyndalist. Þessi hluti sýning-
arinnar er til þess fallinn að vekja
forvitni og opna fyrir hugrenn-
ingatengsl áður en gengið er inn í
sýningarsalina. Það er kostur að þeir
sem sitja á kaffistofunni í miðrými
safnsins geta vel lesið textann, sem
og sjóndaprir eða börn og því óhætt
að segja að á sýningunni sé leitast við
að höfða til breiðs hóps.
Sýningartextar eru mikilvægur
hluti stórra safnasýninga. Í umræðu
í safnaheiminum á síðustu áratugum
hefur m.a. verið rætt um skapandi
merkingarauka sem sýningartextar
geta falið í sér og þá nánd sem slíkir
textar geta búið til í opinberu rými
safnsins. Í því samhengi má líta á
uppstækkaðar tilvitnanir í lista-
manninn sem tilraun sýningarstjór-
ans til að skapa tilfinningu fyrir nær-
veru Kjarvals. Sýningargestir eru
hvattir til að setja sig í spor málarans
með lestri hinna ljóðrænu texta sem í
er fólgin huglæg tenging við við-
fangsefni hans.
Þegar inn í sýningarsali „K-
þáttarins“ er komið, sést að fram-
setning á sýningartextum og verkum
er býsna óhefðbundin. Á litlum
spjöldum sem standa á gólfi upp við
vegg, þar sem hangir syrpa mynda,
eru orð á íslensku og ensku, til dæm-
is „11. Sálarástand málarans/The Pa-
inter’s Psyche“. Orðin eru fengin úr
tölusettri efnisskrá fyrir sýningu
sem Kjarval hélt fyrir um 80 árum.
Ætlun sýningarstjórans virðist sú að
láta þessi orð málarans sjálfs gefa
tóninn fyrir tiltekna myndasyrpu, og
virkja um leið ímyndunarafl sýning-
argesta. Engar aðrar upplýsingar
fylgja verkunum, svo sem heiti
þeirra, ártal, efnisnotkun og við-
fangsefni (þessar upplýsingar má þó
finna á lista sem hangir á veggnum
fyrir utan sýningarsalina). Þess í
stað eru verkin merkt með safn-
afræðilegum skráningarnúmerum,
svo sem „K-5128“. Í sýningarskrá
„K-þáttarins“ beitir Einar Garibaldi
textatengslum með því að setja
valdar tilvitnanir í Kjarval í sam-
hengi við umrædda töluliði gömlu
efnisskrárinnar. Því má segja að það
sé hinn skapandi þáttur tungumáls-
ins (sem og hvetur til skapandi túlk-
unar) sem er í fyrirrúmi á þessari
sýningu, fremur en skýringartextar
af hefðbundnum, fræðilegum toga.
Staðsetning spjaldanna á gólfi
sýningarsalarins, neðan sjónlínu
verkanna, er í samræmi við „jarð-
bundna“ afstöðu sýningarstjórans í
tilraun til að sjá málarann frá sjón-
arhóli sem felur í sér afhelgun á hefð-
bundinni miðlun á verkum Kjarvals
og viðteknum, jafnvel upphöfnum,
hugmyndum um listamanninn eða
„goðsögnina“ Kjarval. Sýningargest-
urinn stendur líkt og jafnfætis þeim
önnum kafna Kjarval á ýmsum ævi-
skeiðum sem birtist á ljósmynd-
unum. Raunar er Kjarval bara kall-
aður „K“ í yfirskrift sýningarinnar
og vísar það til skráningarnúmera
verkanna sem safngripa.
Það er ekki síst í myndasyrpunni
„19. Ófullgerð mynd“ sem áherslan á
listaverkið sem safngrip er hvað
sterkust. Þar hanga verkin þétt sam-
an líkt og í geymslu: innrömmuð í
rekkum og sjást aðeins frá hlið.
Merkingar aftan á verkunum sjást
þó hér; safnafræðilegar upplýsingar
um eiganda, heiti og stærð, hvert
verkið hefur ratað á stórsýningar úti
í heimi – þessi verk eru ekki beinlínis
til sýnis heldur „geymd“ sem menn-
ingarverðmæti.
Sýningin snýst því öðrum þræði
um safnhugtakið, um listaverkið sem
hlut og um málverk Kjarvals sem
safn – menningararf sem varðveittur
er í „helgiskríni“ safnsins. Hvað ger-
ist þegar verkin eru tekin úr römm-
unum, þeim snúið við og hefð-
bundnar merkingar fjarlægðar –
jafnvel þótt verkin séu inni í safn-
astofnuninni? Hvernig skynja nýjar
kynslóðir menningararfleifðina? Ein-
hverjum kann að þykja útlit sýning-
arinnar full-„poppað“ eða að „meist-
aranum“ sé ekki sýnd tilhlýðileg
virðing. Svo kann að virðast sem sýn-
ingarstjórinn reiði sig um of á orð og
tungumál á kostnað slagkrafts
myndmálsins en á hinn bóginn má
ætla að hann sé að vekja athygli á
vanmetnum þætti tungumálsins í
æviverki Kjarvals. Hvað sem því líð-
ur, þá er hér um skemmtilega ný-
breytni að ræða; brugðið er á til-
raunakenndan leik, efnt til
stefnumóts samtímans við fortíðina
og menningararfinn. „K-þátturinn“
minnir á að hver og einn getur átt
persónulegt samtal við Kjarval og
uppgötvað tjáningu hans á eigin for-
sendum, en að slík uppgötvun sé
óhjákvæmilega einnig mótuð af ís-
lenskri menningarvitund.
Sköpunarþátturinn
Morgunblaðið/Ásdís
Rekkar „Einhverjum kann að þykja útlit sýningarinnar full„poppað“ eða að „meistaranum“ sé ekki sýnd til-
hlýðileg virðing. Svo kann að virðast sem sýningarstjórinn reiði sig um of á orð og tungumál á kostnað slagkrafts
myndmálsins en á hinn bóginn má ætla að hann sé að vekja athygli á vanmetnum þætti tungumálsins í æviverki
Kjarvals,“ segir Anna Jóa í umsögn sinni.
Myndlist
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvalsstaðir
Til 2. september 2007. Opið alla daga kl.
10-17. Aðgangur kr. 500. Eldri borgarar
og öryrkjar kr. 250. Hópar (10+) kr. 250.
Yngri en 18 ára: ókeypis. Ókeypis á
fimmtudögum.
K-þátturinn – Málarinn Jóhannes S. Kjarval
Anna Jóa
16 LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Á SÝNINGUNNI „Kling & Bang – Græðari
innan og utan“ í Kling & Bang galleríi eiga
þrír listamenn í samtali við rýmið og hafa
heilunargetu myndlistarinnar að leiðarljósi.
Hefur sýningarstjórinn, Birta Guðjóns-
dóttir, valið listamenn sem vinna með sam-
spil rýmis og líkama út frá heideggerískri
hugmyndafræði, þ.e. að tilvist okkar sé rúm-
takið sjálft og að við skynjum okkur út frá
líkama og rýminu sem umlykur hann. Og
hvort það sé tilviljun eða ekki að þá smell-
passa verk þessara listamanna inn í þá til-
vistarlegu túlkun. Fyrir sýninguna hafa
listamenn og sýningarstjóri komist að sam-
komulagi um að vinna með tærleika hins
hvítþvegna rýmis en jafnframt virðist ein-
hver seinkominn síð-SÚM-andi svífa yfir
sýningunni.
Framlag Sigríðar Dóru Jóhannsdóttur í
fremsta rýminu eru tvö myndbandsverk sem
byggjast á hljóðum og teikningar sem sýna
myndrænar túlkanir listakonunnar á tungu-
málum sem hún skilur ekki rökrænt og tjáir
í línuteikningu sem hefur típógrafískt útlit.
Þetta er afar kunnugleg framkvæmd og slær
mig sem frekar gamall þráður sem þyrfti að
flétta lengra ef hann á að ná einhverjum
ferskum vinkli.
Í miðrýminu hefur Björk Guðnadóttir gert
núningsþrykk (Frottage) af vegg gallerísins
á pappír og er í því sambandi erfitt að horfa
fram hjá núningsþrykkjum Hreins Friðfinns-
sonar sem byggjast á nákvæmlega sömu
rýmispælingum. Þessi og önnur verk hennar
á sýningunni snúast um að setja tómið í
form eða mynd og er því ekki úr vegi að
nefna tilraunir Magnúsar Pálssonar að
steypa tómið.
Það er hugljúf ljóðræna í verkum Bjarkar
en samt er eins og að þessar vangaveltur
hennar séu ekki alveg komnar í fast form,
eins mótsagnakennt og það hljómar.
Framlag breska listamannsins Ryans Pat-
reka í kjallaranum er vafalaust það áhrifa-
mesta á sýningunni. Falskir veggir útskornir
með lífrænum formum sem fyllast og tæm-
ast af svörtum vökva. Vísar Patreka til
fornra kenninga Hippókratesar um að líðan
manna ákvarðist af vökvum í líkamanum. Í
þessu tilfelli er það svart gall sem stendur
fyrir melankólíu en þegar formin fyllast
svörtum vökvanum rökkvar í rýminu uns allt
verður dimmt. Dælan sem hleypir vökvanum
í og úr formunum virkar síðan sem and-
ardráttur rýmisins. Gefur listamaðurinn
rýminu þannig áþreifanlega líkamlega mynd,
en listin hefur einmitt þá einstöku eiginleika
að geta gefið manni áþreifanlega tilfinningu
fyrir huglægum fyrirbærum og ég efast því
ekki um að hún hafi heilandi áhrif á tilfinn-
ingaleg mein, annars vegar með tilvísunum í
eitthvað samfélagslegt eða persónulegt mein
sem varpar þá meðvitund á það og hinsvegar
með fegurð sem snertir við veru okkar.
List sem heilar
Morgunblaðið/Sverrir
Tærleiki Verk Bjarkar Guðnadóttur snúast um að setja tómið í form eða mynd.
MYNDLIST
Kling & Bang gallerí
Opið fim.-sun. kl. 14-18. sýningu lýkur 29. júlí. Að-
gangur ókeypis.
Björk Guðnadóttir, Ryan Patreka og Sigríður Dóra Jó-
hannsdóttir
Jón B.K. Ransu