Morgunblaðið - 31.03.2007, Side 36

36 LAUGARDAGUR 31. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MÉR var bent á það að í Morg-
unblaðinu hefði birst grein eftir
einn af frambjóðendum Samfylk-
ingarinnar í Norðvesturkjördæmi
sem hefði haldið því
fram að ég hefði ver-
ið á móti gerð Hval-
fjarðarganganna.
Þegar að var gáð er
Guðbjartur Hann-
esson, frambjóðandi
Samfylkingarinnar í
Norðvesturkjör-
dæmi, höfundur
þessa dæmalausa
texta. Hann virðist
hafa valið sér óvin í
komandi kosninga-
baráttu. Óvinurinn
og skotmarkið er
samgönguráðherrann Sturla
Böðvarsson. Frambjóðandinn
virðist ætla að tileinka sér aðferð-
ina að tilgangurinn helgi meðalið.
Í grein sem Guðbjartur Hann-
esson skrifar um gerð Hvalfjarð-
arganga heldur hann því fram blá-
kalt að ég hafi verið á móti gerð
ganganna. Þessi fullyrðing skóla-
stjórans er röng og ótrúlega
óskammfeilin. Hann getur hvergi
fundið þessari fullyrðingu stað.
Hann fer með fleipur. Hann ber
það jafnframt á borð að ég beri
ábyrgð á því að Spölur hafi leyfi
til þess að innheimta gjald af um-
ferðinni um göngin.
Hið sanna er að fyrrverandi
flokksbróðir hans, Steingrímur J.
Sigfússon, þáverandi samgöngu-
ráðherra, mótaði þá stefnu sem
notuð var við að fjármagna og
reka Hvalfjarðargöngin. Með sér-
stökum lögum frá árinu 1990 var
ríkisstjórninni veitt
leyfi til þess að fela
hlutafélagi að grafa
og reka jarðgöng und-
ir Hvalfjörð og inn-
heimta gjald til þess
að endurgreiða fram-
kvæmdina og kosta
rekstur þeirra. Með
sérstökum samningi
var síðan Speli afhent
verkið. Það kom hins
vegar í hlut rík-
isstjórnar Davíðs
Oddssonar að ganga
frá málinu og koma
því í verk og tryggja framgang og
fjármuni til þeirra framkvæmda
sem féllu í hlut Vegagerðarinnar,
m.a. tengingar og vegalagningu
að göngunum. Í blaðinu Feyki,
sem gefið er út á Sauðárkróki,
segir Guðbjartur Hannesson í við-
tali að hann hafi, sem bæj-
arfulltrúi, tekið þátt í því að gera
Hvalfjarðargöngin að veruleika!
Það kann að vera rétt. Ég tel mig
ekki hafa verið síðri áhugamann
um gerð þeirra en Guðbjartur tel-
ur sig hafa verið. Á undirbúnings-
tímanum tók ég virkan þátt í um-
ræðu um þetta verkefni. Fyrst
sem bæjarstjóri, síðar sem fyrsti
þingmaður Vesturlandskjördæmis
og einnig sem stjórnarmaður í Ís-
lenska járnblendifélaginu. En það
voru þeir Jón Sigurðsson forstjóri
og Stefán Reynir Kristinsson, síð-
ar framkvæmdastjóri Spalar, og
ekki síst Gylfi Þórðarson, for-
stjóri Sementsverksmiðjunnar og
núverandi framkvæmdastjóri
Spalar, sem voru mestu hvata-
menn að gerð jarðganganna.
Í aðdraganda að gerð Hval-
fjarðarganga var öll umræða á
Vesturlandi mjög á þann veg að
herða ætti á framkvæmdum við
vegagerð ekki síður en er í dag.
Umræður, sem ég tók þátt í, voru
jákvæðar og engar áhrifamiklar
úrtöluraddir heyrðust svo ég
muni sérstaklega eftir um gjald-
tökuna. Mikil áhersla var lögð á
það af hálfu sveitarstjórna á Vest-
urlandi að bæta samgöngurnar
við höfuðborgarsvæðið og það án
þess að nær allar aðrar fram-
kvæmdir í kjördæminu stöðvuðust
eins og gerðist þegar Borg-
arfjarðarbrúin var reist. Allir
töldu samgöngur um Hvalfjarð-
argöng svo mikið framfaraspor að
þær þóttu beinlínis „sturlaðar“
svo notað sé orðfæri Samfylking-
arinnar í auglýsingum gegn jarð-
göngunum í dag.
Það skýtur því skökku við þeg-
ar Samfylkingin, undir forystu
Guðbjarts Hannessonar skóla-
stjóra, auglýsir í fjölmiðlum og
dreifir bæklingum um allt Norð-
vesturkjördæmi með hvatning-
unni „burt með sturlaðar sam-
göngur“.
Steingrímur J. Sigfússon, með
dyggum stuðningi Guðbjarts
Hannessonar, að því er hann sjálf-
ur segir, mótaði þá stefnu að selja
aðgang að Hvalfjarðargöngum í
25 ár. Það er ómerkilegt „kosn-
ingatrix“ þegar Guðbjartur Hann-
esson boðar nú að hann vilji burt
með þessa gjaldtöku og burt með
„sturlaðar samgöngur“.
Slíkur málflutningur er ekki
boðlegur og enn síður skröksagan
um að Sturla Böðvarsson hafi ver-
ið á móti Hvalfjarðargöngunum.
Ég vil leyfa mér að gera þá kröfu
til frambjóðenda að þeir dreifi
ekki slíkum málflutningi. Það er
ekki í þágu kjördæmisins okkar
sem vissulega þarf á jákvæðri og
málefnalegri málafylgju að halda.
Guðbjarti Hannessyni svarað
Sturla Böðvarsson svarar grein
Guðbjarts Hannessonar » Í aðdraganda aðgerð Hvalfjarð-
arganga var öll umræða
á Vesturlandi mjög á
þann veg að herða ætti á
framkvæmdum við
vegagerð ekki síður en
er í dag.
Sturla Böðvarsson
Höfundur er samgönguráðherra.
Merking orða
Ragnar Ingimarssongerir athugasemd viðeftirfarandi dæmi: Þvísvarar Guðni eins og
væri hann nautheimskur eða
kýrskýr og fær fjölda atkvæða
út á ruglið (23.2.07). Eins og sjá má
er lo. kýrskýr notað hér í merk-
ingunni ‘nautheimskur’ en Ragn-
ar kveðst aðeins þekkja það í
merkingunni ‘mjög skýr’ og jafn-
framt bendir hann á að í Ís-
lenskri orðabók er aðeins gefin
merkingin ‘heimskur’. Umsjón-
armaður er sammála Ragnari,
merkingin ‘mjög skýr’ er honum
töm en merkinguna ‘heimskur’
þekkir hann alls ekki. Við laus-
lega athugun kom í ljós að lo.
kýrskýr er hvorki að finna í rit-
málssafni Orðabókar Háskólans
né í orðabók Blöndals. Umsjón-
armaður spurðist fyrir um orðið
á vinnustað sínum og þá kom í
ljós að enginn þekkti merk-
inguna ‘heimskur’. Ef orðinu er
slegið upp í leitarvélinni Google
má finna um það tæplega 200
dæmi, öll í merkingunni ‘mjög
skýr’, einkum er það algengt í
orðasambandinu e-ð er kýrskýrt.
Niðurstaðan er því sú að engar
ritaðar heimildir séu kunnar um
lo. kýrskýr í merkingunni
‘heimskur’ nema áðurnefnt dæmi
og Íslensk orðabók. Getur það
verið að hér sé um að ræða svo
kallað draugorð (öllu heldur
draugmerkingu)? Ekki skal það
fullyrt hér en gaman væri að fá
línu frá lesendum sem telja sig
þekkja merkinguna ‘heimskur’.
Því má svo velta fyrir sér hvern-
ig merkingin ‘heimskur’ sé til
orðin. Á það má benda að með
réttu eða röngu eru kýr oft tald-
ar heimskar skepnur en enn
fremur kunna hliðstæðurnar
kýrvit ‘heimska’ (Blöndal) og
nautheimskur að hafa haft áhrif
á merkinguna.
Ragnar gerir enn fremur at-
hugasemd við orðasambandið til
langs tíma í merkingunni ‘lengi’,
t.d.: kennari til langs tíma og
selja buxur til langs tíma (reynd-
ar er óljóst hvort sá sem um
ræðir hafi lengi stundað þá iðju
að selja buxur eða hvort bux-
urnar eigi að endast lengi). Um-
sjónarmaður er sammála Ragn-
ari um það að þessi notkun
orðasambandsins til langs tíma
er framandleg og óþörf enda
styðst hún ekki við málvenju.
Umsjónarmaður hefur hvergi
rekist á þessa merkingu orða-
sambandsins og hvorki er hana
að finna í orðabókum né í rit-
málssafni Orðabókar Háskólans.
Vera má að hér sé á ferðinni af-
brigði af hinu danskættaða orða-
sambandi til margra ára, sbr.
enn fremur hliðstæðuna til
skamms tíma (’fram til þessa,
þar til nú fyr-
ir
skemmstu’).
Breiðavík
Það er al-
kunna að oft
er vandfarið
með staðarnöfn, annars vegar að
því er tekur til beygingar og hins
vegar er notkun forsetninga með
þeim oft staðbundin og getur þá
verið breytileg eftir landshlutum.
Staðarnöfn sem hafa lýsing-
arorð að fyrri lið geta beygst
með þrennu móti. Í fyrsta lagi
eru báðir liðir oftast beygðir,
t.d.: Fagriskógur (frá Fagra-
skógi), Rauðisandur (á Rauða-
sandi), Djúpivogur (á Djúpa-
vogi), Kaldidalur (á Kaldadal),
Mjóifjörður (í Mjóafirði), Langi-
dalur (í Langadal) o.s.frv., sbr.
langatöng (til löngutangar). Í
öðru lagi getur nefnifallsmynd
fyrri liðar orðið ráðandi, t.d.
Djúpavík, á Djúpavík. Í þriðja
lagi er aukafallsmynd fyrri liðar
stundum notuð í nefnifalli, t.d.
Breiðafjörður, á Breiðafirði, sbr.
enn fremur hvítabjörn.
Með staðarnöfnum sem enda á
-vík er ýmist notuð forsetningin í
(sunnanlands og vestan-) eða á
(norðanlands og austan-), t.d. er
sagt í Reykjavík, Bolungarvík,
Breiðavík, Grindavík, Keflavík,
Njarðvík, Ólafsvík, Súðavík, Vík
í Mýrdal o.fl. en hins vegar á
Dalvík, Djúpavík, Grenivík,
Hólmavík, Húsavík o.fl.
Á liðnum vikum hefur drengja-
heimilið í Breiðavík (Rauða-
sandshreppi) oft borið á góma.
Umsjónarmaður hefur veitt því
athygli að mjög er misjafnt
hvernig með beygingu þess er
farið og enn fremur er notkun
forsetninga með því talsvert á
reiki. Sem dæmi má taka að í
stuttri umfjöllun um það í dag-
blaði (7.3.07) var forsetningin á
(dvöldu á Breiðavík; á drengja-
heimilinu á Breiðavík) notuð tví-
vegis og forsetningin í þrisvar (á
drengjaheimilinu í Breiðavík;
voru vistaðir í Breiðavík). Í öðr-
um tilvikum hefur verið rætt um
dvöl að Breiðavík (eða að
Breiðuvík). Þá hefur beyging
orðsins mjög verið á reiki, ýmist
Breiðavík eða Breiðuvík í auka-
föllum.
Umsjónarmaður verður að
játa að hann hefur ekki mikla til-
finningu fyrir beygingunni en
finnst hins vegar ótækt annað en
málvenja og heimamenn fái að
ráða ferðinni um beygingu og
notkun forsetninga. Af forn-
bréfum, annálum og öðrum
heimildum má sjá að heimamenn
tala um í Breiðavík, t.d. hjá Þor-
láki í Breiðavík, að því ógleymdu
að í Íslenskri orðabók stendur í
Breiðavík. Við þurfum því ekki
frekar vitnanna við, Breiðavík
beygist eins og Djúpavík og með
henni er notuð forsetningin í: í
Breiðavík.
Úr handraðanum
Bólu-Hjálmar kvað svo um
Sólon Íslandus (Sölva Helgason):
*Heimspekingur hér kom einn á
húsgangsklæðum. / Með gler-
augu hann gekk á skíðum, /
gæfuleysið féll að síðum. Hér er
dregin upp eftirminnileg mynd,
hér er hvorki of né van. Alloft er
vitnað til þessa með beinum eða
óbeinum hætti, þannig lifir brot-
ið gæfuleysið féll að síðum sem
orðatiltæki. Umsjónarmanni
finnst það frábært af hendi
skáldsins og því til lýta að auka
það á nokkurn hátt eins og gert
er í eftirfarandi dæmi: Að hann
skuli vera sá, sem verst er leik-
inn og gæfuleysið fellur að
breiðu baki og síðum (3.2.07).
Því má svo
velta fyrir sér
hvernig merk-
ingin ‘heimsk-
ur’ sé til orðin.
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson 99. þáttur.
ALLT á sér ástæður, en stund-
um er erfitt að greina hvað raun-
verulega liggur að baki því sem
gerist.
Fylgisaukning
Vinstri grænna hefur
vakið mikla athygli
og mikið verið um
hana rætt og af
hverju hún stafi. Á
hún sér málefnalegar
rætur, persónulegar
eða jafnvel sál-
fræðilegar?
Hefur kall „fjall-
konunnar“ með rödd
Steingríms J. Sigfús-
sonar svona mikið
seiðmagn eða er karl-
mannlegur kjörþokki
hans svona ómót-
stæðilegur? Hvort
tveggja hefur þetta
verið nefnt til skýr-
ingar þegar reynt er
að skýra umrædda
fylgisaukningu
Vinstri grænna, sem
kannanir sýna að
konur eiga hvað
mestan hlutinn að.
Gjarnan er nefnt
að fylgisaukningu VG
megi skýra með
áhuga kvenna, sem
kjósa til vinstri, fyrir
umhverfismálum og
jafnréttismálum. Sé
svo sýnist þarna um nokkra mót-
sögn að ræða.
Ekki virðist Samfylkingin hafa
verið í hópi áköfustu stuðnings-
manna stóriðju og undarlegt sýn-
ist að jafnréttishugsandi konur
hafi ekki áhuga á að koma konu
til valda sem forsætisráðherra –
fátt eitt virðist geta orðið jafn-
réttismálum til meiri framdráttar
en það.
Varla er rétt að setja sama-
semmerki á milli þess að virkja
og halda fram stóriðju. Trúlega
verða afkomendur okkar ekki
neitt daprir yfir að eiga góðar
virkjanir. Allt bendir til að raf-
orka verði æ eftirsóknarverðari
og sú þróun hraðari með vaxandi
tækniþekkingu.
Ég hef velt fyrir mér hvort
fylgisaukning Vinstri grænna
meðal kvenna eigi sér þá djúpsál-
arlegu ástæðu að nú, þegar í aug-
sýn gæti verið að kona yrði for-
sætisráðherra, þá hiki konur við
að ljúka verkinu. Víst er að til er
ein pottþétt leið til að halda niðri
konum sem sýnast vera að brjóta
sér leið á toppinn. Hún er sú að
halla sér að körlum, þeim virðist
sjaldan hugnast að konur fái
raunveruleg völd. Fyrr meir voru
lítt viðráðanlegar konur brenndar
á báli, nú eru þær gjarnan út-
hrópaðar sem frekjudósir – sem
líta má á sem eins konar „mann-
orðsbálför“.
Persónulega er ég lítið fyrir að
taka trú á fólk. Enginn er full-
kominn og leið manneskjunnar í
þessum heimi er vörðuð mistök-
um. Mér hefur hins vegar fundist
til um kjark.
Það þarf hugrekki
til að ganga fram
fyrir skjöldu, ekki
síst ef um er að ræða
fólk úr minni-
hlutahópi, en konur
hafa lengi verið
minnihlutahópur
hvað raunveruleg
völd snertir.
En hvað stoðar að
ganga fram fyrir
skjöldu ef breiðfylk-
ingin að baki býr sig
til brotthlaups?
Karlar kunna vel
að styðja hver annan
til valda – og halda
völdum. Það gera
þeir með samein-
uðum styrk. Þetta
þurfa konur að til-
einka sér, ella halda
þær bara áfram að
vera minnihlutahóp-
ur – með einstaka
upphlaupi af og til.
Taki ein kona á
rás upp valdastigann
kemur of oft fyrir að
hinar styðji ekki
nógu vel við hana í
stiganum – öfugt við
karlana sem styðja
gjarnan þann úr sínum hópi sem
upp klífur styrkum höndum.
Þarna skilur kannski á milli feigs
og ófeigs hvað kynin snertir.
Sýni kona á annað borð þann
kjark að klifra einbeitt áleiðis
upp valdastigann með allt það
baktal á herðunum og fussi yfir
frekjunni sem slíku ferðalagi
einnar kvenpersónu fylgir – þá er
lag fyrir hinar að styðja vel við
stigann – svo til verði jafnræði og
jafnrétti í raun. Það er auðvelt að
tala en meiru skiptir að láta
verkin tala.
Annað sálfræðilegt atriði er
vert að nefna. Það er vitað að
minnihlutahópar hafa gjarnan þá
hneigð þegar komið er nálægt
lokatakmarkinu að hika – láta
vantraust ná tökum á sér. Hönd-
in sem komin er með boltann á
loft sígur – og tækifærið glatast.
Oft getur liðið langur tími þar til
nýtt tækifæri skapast.
Loks er vert að nefna einn
möguleika. Eru umhverfismálin
kannski myndhvörf? Konur vilja
gjarnan gott mannlíf þar sem
jöfnuður ríkir, traust og vinátta.
Er „hreint land“ kannski ómeð-
vituð löngun eftir „hreinu sam-
félagi“, þar sem viðskiptastríð og
spilling eru víðsfjarri?
Hreint land –
hreint samfélag?
Guðrún Guðlaugsdóttir fjallar
um jafnrétti, umhverfismál,
konur og stjórnmál
Guðrún Guðlaugsdóttir
»Konur viljagjarnan gott
mannlíf þar sem
jöfnuður ríkir,
traust og vin-
átta. Er „hreint
land“ kannski
ómeðvituð löng-
un eftir „hreinu
samfélagi“, þar
sem viðskipta-
stríð og spilling
eru víðsfjarri?
Höfundur er blaðamaður.