Morgunblaðið - 05.09.2007, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 2007 13
ÚR VERINU
Við erum leiðandi í
framleiðslu stjórn- og
gæslubúnaðar fyrir kæli-
og frystikerfi
Skútuvogi 6 • 104 Reykjavík • Sími 510 4100 • www.danfoss.isDanfoss hf
Eftir Hjört Gíslason
hjgi@mbl.is
LJÓST er að umtalsverður sam-
gangur þorsks er á milli Íslands og
Grænlands. Vitað er um seiðarek yfir
til Grænlands og göngur kynþroska
fisks til baka. Svo virðist hins vegar
sem mjög lítið sé um að kynþroska
fiskur gangi út af Íslandsmiðum.
Einar Hjörleifsson, fiskifræðingur á
Hafrannsóknastofnuninni, hefur
kynnt sér söguna.
„Þorskveiðar við Grænland voru
nánast engar fyrir 1930,“ segir Ein-
ar. „Talað er um að þorskgengd þar
hafi aukizt á þriðja áratugnum vegna
aukins sjávarhita, að sjórinn við
Grænland hafi orðið lífvænlegt svæði
fyrir þorsk til að hrygna og alast þar
upp. Þetta hlýindaskeið stóð allt
framundir árið 1970. Þorskafli fór
upp í 100.000 tonn fyrir stríð, en veið-
in datt auðvitað niður í stríðinu. Svo
jukust veiðar gríðarlega upp úr 1950
og um 1960 var þorskafli við Græn-
land svipaður og á Íslandsmiðum, um
400 hundruð þúsund tonn.
Mjög lítill afli frá 1990
Síðan kemur kuldaskeið í lok sjö-
unda áratugarins og þá féll aflinn
mjög mikið og hefur síðan 1990 varla
verið nokkuð sem heitið getur. Aflinn
á árunum kringum 1980 og 1990
byggðist að mestu á tveimur árgöng-
um. Í fyrra tilfellinu var það árgang-
urinn frá 1973, en hann kom að hluta
til yfir til Íslands, og í því síðara ár-
gangurinn frá 1984 og reyndar einn-
ig 1985. Síðan hefur verið ákaflega
lítið af þorski við Grænland, þar til
núna að við erum farin að fá fréttir af
góðum aflabrögðum við Austur-
Grænland. Einnig hefur komið fram
meira þorskmagn í þýzkum og græn-
lenzkum leiðöngrum á síðustu árum.
Menn tengja þetta við þá staðreynd
að nú hefur aftur hlýnað við Græn-
land.
Það er eftirtektarvert þegar mað-
ur skoðar aflasöguna við Grænland
að aflinn byggðist fyrst og fremst á
veiðum við Vestur-Grænland. Aflinn
austanmegin var aldrei mikill, oftast
innan við 20.000 tonn og að hámarki
um 35.000 tonn á ári. Það voru því
fyrst og fremst veiðarnar við Vestur-
Grænland sem stóðu undir aflanum.“
Þrenns konar uppruni
Hver er uppruni þorsksins við
Grænland. Hvaðan kemur hann?
„Það er talið að sá þorskur sem
veiðist við Grænland eigi sér þrenns
konar uppruna, það er þorskur sem
hrygnir inni á fjörðum við Vestur-
Grænland og heldur sig þar að
mestu, þorskur sem hrygnir í land-
grunnskantinum við suðvesturhluta
Grænlands og við Austur-Grænland
og loks þorskur af Íslandsmiðum.
Talið er að þorskur af íslenskum
uppruna berist fyrst og fremst sem
seiði til Grænlands, alist þar upp en
komi til baka þegar hann verður kyn-
þroska.
Hin síðari ár eru þekktar göngur
úr 1973-árganginum sem kom til
baka 1980 og ganga úr 1984-árgang-
um sem kom í kringum 1990.
Tilvist þessara Grænlandsgangna
hefur verið þekkt mjög lengi. Þannig
sýna merkingarrannsóknir og mæl-
ingar á aflasamsetningu að árgang-
urinn frá 1922 gekk á Íslandsmið í
umtalsverðum mæli í kringum 1930
og einnig kom umtalsvert magn úr
1924- og 1945-árgöngunum. Vitað er
um aðra árganga sem ólust upp við
Grænland og gengu yfir til Íslands
en magnið er talið mun minna en það
sem skilaði sér úr ofangreindum ár-
göngum.“
Kynþroska fiskur
fer ekki mikið
Hvað er hægt að lesa út úr þessum
merkingum?
„Þegar niðurstöður merkingar-
rannsókna frá síðustu öld eru teknar
saman í heild sinni er mjög sláandi að
fullorðinn fiskur virðist fyrst og
fremst hafa gengið frá Grænlandi til
Íslands en mun minna í hina áttina.
Þannig er hlutfall af endurheimtum
fiski sem merktur var við Vestur-
Grænland á árunum 1924-1939 í
kringum 40% af Íslandsmiðum en
60% endurheimtust á heimamiðum.
Úr merkingum við Vestur-Grænland
frá árunum 1946 til 1984 var hlut-
fallið hins vegar mun lægra en þá
endurheimtust einungis um 7% á Ís-
landsmiðum. Á hinn bóginn endur-
heimtust aðeins um 4% af fiskum
sem merktir voru á Íslandsmiðum á
árunum 1924-1935 við Grænland.
Eftir stríð var þetta hlutfall enn
lægra, því innan við 1% af endur-
heimtum fiski sem merktur var á Ís-
landsmiðum á árunum 1948-1986
endurheimtist á öðrum miðum. Á
þeim tíma var umtalsverð veiði við
Grænland og maður hefði því ætlað,
ef þorskur gengi þangað í einhverju
magni, að eitthvað af íslensku end-
urheimtunum þaðan hefði skilað sér í
hús. Hvað varðar þann fisk sem
merktur var hér fyrir stríð og end-
urheimtist við Grænland þá kom
stærstur hluti hans úr einni ákveð-
inni merkingu frá árinu 1931. Úr
þeirri merkingu endurheimtust sex
þorskar á mjög svipuðum slóðum og
tíma við Vestur-Grænland árið 1932.
Þessar rannsóknir benda því til þess
að einhverjar göngur geti átt sér stað
til Grænlands en að þær hafi verið
fremur fátíðar á síðustu öld. Rétt er
taka fram að endurheimtuhlutfallið
eitt og sér segir ekki til um hlutfall
fiska sem ganga milli svæða, til þess
að hægt sé að meta slíkt þarf að taka
tillit til sóknar og annarra þátta.
Miklar endurheimtur fyrir stríð
Hið háa hlutfall af endurheimtum
á Grænlandsfiski á Íslandsmiðum
fyrir stríð bendir til að þessar göngur
á Íslandsmið hafi verið verulegar á
þessum árum. Göngurnar takmörk-
uðust að mestu við ákveðin árabil um
og upp úr 1930 og við ákveðna ár-
ganga og komu vel fram í afla á þess-
um tíma. Merkingarrannsóknir sýna
einnig að hlutfall þess fisks sem end-
urheimtist á Íslandsmiðum hækkaði
eftir því sem merkt var sunnar við
Vestur-Grænland. Fiskurinn sem
gekk á þessum tíma var einnig nokk-
uð gamall, átta til tíu ára. Svo gamlan
þorsk sjáum við ekki að sama marki í
veiðum á Íslandsmiðum á síðari tím-
um.
Ég hef verið að gæla við þá kenn-
ingu að hluti af skýringunni á lægra
endurheimtuhlutfalli grænlenzks
þorsks á Íslandsmiðum eftir stríð
stafi af aukinni sókn við Vestur-
Grænland eftir stríð. Og þá þannig
að hluti af þeim fiski sem endur-
heimtist við Grænland eftir stríð hafi
verið veiddur áður en hann hafði
tækifæri á að skila sér til Íslands ef
sóknin hefði verið lægri. En þetta er
nú samt örugglega ekki eina skýr-
ingin.“
Lélegir árgangar
En hvernig er staðan nú við Græn-
land? Getum við átt von á hinni
margumtöluðu vestangöngu?
„Þjóðverjar hafa reglulega farið í
þorskrall við Grænland síðan 1982.
Árgangurinn frá 1984, sem stóð að
mestu undir veiðum í kringum 1990,
kom vel fram í rallinu en síðan hafa
árgangarnir verið mjög lélegir, ef
undan er skilinn árgangurinn frá
2003. Einhverja aukningu má þó
merkja í magni þorsks af eldri ár-
göngum miðað við það litla magn
sem mældist á tíunda áratugnum.
Uppistaðan í þeim aflabrögðum við
Austur-Grænland í fyrra, og líkast til
nú í ár, voru þessir eldri árgangar,
árgangurinn frá 2003 var vart kom-
inn í veiðina að einhverju marki. Mér
skilst að veiðarnar sem stundaðar
hafa verið hafi verið á frekar tak-
mörkuðum svæðum og því erfitt að
segja til um að þau góðu aflabrögð
sem við höfum frétt af séu ávísun á að
mikið magn af fullorðnum þorski sé
við Austur-Grænland. Mælingar
Þjóðverja virðast ekki benda til að
mikið magn sé af öðrum árgöngum
en þessum frá árinu 2003.
Það á sér sannarlega stað einhver
uppgangur við Grænland, en hvergi
nærri í sama mæli og þegar mest var.
Í ljósi batnandi skilyrða má þó búast
við því að seiði af íslensku bergi nái
að komast á legg við Grænland og
komi hugsanlega til baka á Íslands-
mið sem fullorðinn fiskur. Þessi
2003-árgangur er einn slíkur kandí-
dat.
Það er í raun hagsmunamál beggja
þjóða að semja með einhverjum
skynsamlegum hætti um nýtingu á
þessari sameiginlegu auðlind. Þann-
ig hlýtur að vera hagur Grænlend-
inga að við eigum sæmilegan hrygn-
ingarstofn sem getur framleitt
eitthvað inn í kerfið hjá þeim og við
vildum gjarnan fá eitthvað af þessum
fiski aftur til baka,“ segir Einar
Hjörleifsson.
Miklar vestangöngur
snemma á síðustu öld
Þorskstofninn við Grænland virðist vera að hjarna við eftir
mörg mögur ár en veiði síðustu árin hefur verið mjög lítil
 

 
        


  
    
 

 

 


 
   

 




 

 




 
           


!
"#
$# %
 &'! &'!!

     





        
 
 
  !  "  Í HNOTSKURN
»Þannig er hlutfall af end-urheimtum fiski sem
merktur var við Vestur-
Grænland á árunum 1924-
1939 í kringum 40% af Íslands-
miðum.
»Göngurnar takmörkuðustað mestu við ákveðin ára-
bil um og upp úr 1930 og við
ákveðna árganga og komu vel
fram í afla á þessum tíma.
»Það er í raun hagsmuna-mál beggja þjóða að semja
með einhverjum skynsam-
legum hætti um nýtingu á
þessari sameiginlegu auðlind.
Morgunblaðið/Sverrir
Fiskifræði Einar Hjörleifsson,
sjávarlíffræðingur hjá Hafrann-
sóknarstofnun.