Morgunblaðið - 13.10.2007, Síða 38

38 LAUGARDAGUR 13. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HAUSTIÐ er komið og Mann-
ekla Dögg er mætt til starfa á
leikskólum höfuðborgarinnar,
öflugri en nokkru sinni. Í fyrsta
sinn í sögu Grænuborgar þarf að
stytta vistunartíma. Foreldrum
er gert að stytta vinnudag sinn
um klukkutíma. Öflug kona,
Mannekla.
Á sama tíma er okkur sagt að
strákastjórarnir og vinir þeirra
fái kauprétt upp á tugi milljóna í
Reykjavik Energy Invest. Strák-
ar eru í strákaleik en stelpurnar
passa börnin. Við erum víst ekki
komin lengra inn í framtíðina.
Sökum lágra launa fást ekki aðr-
ir en Mannekla Dögg til starfa á
leikskólunum. Peningarnir eru
búnir þegar kemur að börnunum
okkar.
Verðmætamat tímans, sem og
fjárveitingar borgarinnar, eru
eins og pýramídi á hvolfi: Ein
króna neðst, fyrir „mikilvægasta
fólkið“, hundrað milljarðar efst,
fyrir þá sem allt eiga. Er ekki
tími til kominn að snúa þessu
við? Pýramídar á hvolfi eru valt-
ir.
Nýr meirihluti hlýtur að taka
málið föstum tökum. Í stað þess
að lána forstjóra Orkuveitunnar
til REI mætti til dæmis selja
kappann. Samkvæmt eigin mati
er forstjórinn 78 milljóna króna
virði. Að líkindum fengist þó
meira fyrir hann á markaði.
Fyrir tvöfalda þessa upphæð má
hækka laun 1100 ófaglærðra
starfsmanna á leikskólum höf-
uðborgarinnar um fjórtán þús-
und krónur á mánuði næstu tíu
mánuði. Það er auðvitað ekki
nóg en gæti samt lagað ástandið
þar til Mannekla Dögg mætir til
starfa á ný næsta haust.
Hallgrímur Helgason
Mannekla Dögg
Höfundur er rithöfundur
og myndlistarmaður.
„AF EINHVERRI skelfilegri ein-
feldni fjarlægjum við
líffærið en krefjumst
virkni þess. Við geldum
en biðjum geldinginn
að bera ávöxt.“ Þessi
orð hins kunna rithöf-
undar og kristna trú-
varnarmanns C.S.
Lewis koma mér oft til
hugar.
Hér er C.S. Lewis
réttilega að benda á þá
fjarstæðu að búast
megi við dyggðugri
hegðun í heimi þar sem
dyggðir eru á hverf-
anda hveli. Sá heimur er að afleiðing
þeirrar öfgafullu afstæðishyggju sem
virðist hafa mest áhrif á viðhorf fólks
í dag og er stundum kennd við „póli-
tíska rétthugsun“. Þar virðist mér
einkum um að ræða þá tegund af-
stæðishyggju sem gengur út á að af-
neita sannleikanum, enda má ekkert
eiga tilkall til sannleikans á kostnað
annars og er nú fátt ef nokkuð heilagt
– þetta hefur trúað fólk ekki síst
reyna að heyra á síðari árum. Það er
ekki sannleikurinn sem frelsar, held-
ur skal maður frelsast frá sannleik-
anum. Við þessu gengst fólk, því sá
sem lætur glepjast af pólitískri rétt-
hugsun syndir fremur með straumn-
um en á móti og byggir skoðanir sín-
ar oftar en ekki á því sem öðrum
finnst; ekki síst til að forðast hræ-
gammana, sem af „réttlæti“ sínu og
„umburðarlyndi“ vaka yfir þeim við-
horfum sem viðtekin
þykja og éta um-
svifalaust þá sem víkja
frá þeim.
Hér verður þó að
greina öfgarnar frá
andstæðu sinni. Að
gangast við eða hafna
rétti fólks til persónu-
legrar sannfæringar er
annað en að gangast við
eða hafna persónulegri
sannfæringu þess. Því
ruglar hin öfgafulla af-
stæðishyggja saman og
leggur að jöfnu réttindi
fólks og jafnt gildi þeirra skoðana
sem það aðhyllist. Með því trosnar
hefðarfestan án þess að hugsað er út í
hvað komi í staðinn; fortíðin er
skrumskæld á kostnað líðandi stund-
ar. Þetta leiðir af sér menningarlega
og siðferðilega upplausn.
Staðreyndin er sú að hér er boð-
aður sá „sannleikur“ að enginn sann-
leikur sé til. Í því birtast þær öfgar
sem einkenna pólitíska rétthugsun af
þessum toga og þverstæðan sem í
henni er fólgin. „Það er satt og rétt
fyrir þér en ekki mér,“ er viðkvæði
nútímans. Eða: „Gerðu það sem þér
finnst best.“ Svona virkar heimurinn
að sjálfsögðu ekki. Prófaðu að segja
þetta við lögregluna, skattstjórann
eða bankastjórann. Að segja að sann-
leikur sé ekki til er staðhæfing þess
að sannleikur sé til, þ.e. sá sannleikur
að ekki sé til sannleikur. Þú gætir
eins svarað dyrabjöllunni með því að
kalla að enginn sé heima.
Og hvað? Hugmyndir og viðhorf
hafa afleiðingar. Tréð má þekkja af
ávöxtum þess. Því ættum við að
hlusta á nokkuð ef sannleiksgildi þess
sem er sagt er háð réttindum, skoð-
unum eða hagsmunum hvers og eins.
Rangar hugmyndir um sannleika
leiða af sér rangar hugmyndir um líf-
ið og oft réttlæta þær það sem telja
verður siðleysi. Ef við útrýmum
sannleikshugtakinu þá útrýmum við
líka öllum hugmyndum um rétt og
rangt. Og því hafa samfélög hins
vestræna heims gengist upp í, m.a. ís-
lenskt samfélag. Rétt og rangt virðist
ekki lengur til, aðeins vinsælar skoð-
anir. Afleiðingarnar blasa við hverj-
um sem sjá vill og þarf enginn að
undrast, því viðhorf og meðfylgjandi
gildismat hafa áhrif.
Eitt af því sem afstæðishyggja nú-
tímans vill fórna á eigin altari eru
áhrif og sýnileiki trúar í samfélaginu.
Þótt deila megi um ýmislegt í þessum
efnum er hitt óumdeilt að eftir því
sem staða kristinnar trúar hefur orð-
ið bágbornari á Vesturlöndum og vit-
und fólks um tilvist Guðs dofnað þá
hafa siðferðisviðmið breyst og losnað
hefur um það hald sem þau höfðu á
fólki. Með hnignun kristinnar trúar
hefur kristnu siðferði hnignað (enda
þarf maðurinn ekki lengur að svara
til neins sem honum er æðra). Það
leiðir ekki af sér siðferðilegt tóma-
rúm heldur önnur viðhorf, gildi og
siðferði sem verður sýnilegra eftir
því sem trúin hopar. Hvað blasir við?
Hálfvarnarlaust samfélag sem er á
hlaupum undan sjálfu sér? Það er
sagt að kirkjan sé að fjarlægjast sam-
félagið. Getur verið að því sé öfugt
farið?
Kirkjan vill sjá og stuðla að um-
burðarlyndi, réttlæti og virðingu
fólks á meðal. En hún hafnar þeirri
þverstæðukenndu afstæðishyggju
sem sviptir manninn öllum andlegum
og siðferðilegum verðmætum en ætl-
ast samt til að hann dragi úr sjóði
hjarta síns það sem þarf til að skapa
friðsælt og réttlátt samfélag. Andleg
og siðferðileg verðmætasköpun ætti
ekki að vera á kostnað siðar og hefð-
ar heldur í krafti þeirra. Þar hefur
kirkjan af miklu að taka og á mikið að
gefa, meðal annars þá áminningu að
munurinn á réttu og röngu er ekki
bundinn viðhorfum heldur er hann
raunverulegur og algildur. Ef þú
gengst öfgafullri afstæðishyggju á
vald og hafnar því, þá má spyrja af
hverju ranglætið fari fyrir brjóstið á
þér, eða hvernig þú þekkir það yf-
irleitt frá réttlætinu. Sumt er rangt
og hefur verið það alla tíð, annað er
eilíflega rétt, og í þeirri staðreynd er
fólginn sá sjóður sem maðurinn þarf
að taka af sjálfum sér til heilla. Og
kirkjan minnir á að þar tekur mað-
urinn hvorki af né á sjálfum sér, held-
ur þeim sem „lagði lögmál sitt honum
í brjóst og ritaði það á hjarta hans“
(Jer 31.33). Kirkjan reynir ekki að
grípa fram í fyrir þeirri röddu heldur
hlustar á hana og játast henni. Það
skyldu og allir gera.
Gjald afstæðishyggjunnar
Gunnar Jóhannesson skrifar
um afstæðishyggju » Því ættum við aðhlusta á nokkuð ef
sannleiksgildi þess sem
er sagt er háð rétt-
indum, skoðunum eða
hagsmunum hvers og
eins?
Gunnar Jóhannesson
Höfundur er sóknarprestur
í Hofsóss- og Hólaprestakalli.
MIG langar til að minna hér á
eldgos, sem varð á Vestmanna-
eyjasvæðinu á stríðsárunum. Þetta
gos er ekki talið með þegar gerð er
skrá yfir eldgos við Ísland. Þess
vegna kalla ég það týnda gosið.
Þetta gerðist á miðri vetrarvertíð
árið 1941, sennilega í
mars eða apríl. Það
gerði suðaustan rok,
eins og svo oft verður
við Suðvesturland.
Enginn bátur á sjó í
Grindavík. Daginn eft-
ir var lægðin gengin
yfir og komið logn.
Þá kemur í ljós að
stórir svartir flekkir af
vikri eru á floti um all-
an sjó.
Þetta olli sumum
bátum erfiðleikum
vegna þess að fínn vik-
ursalli stíflaði inntakið á kælivatn-
inu fyrir vélar bátanna. Ég heyrði
marga vélamenn kvarta undan
þessum vanda. Vikurinn rak á land,
svo að allar fjörur voru fullar af
honum. Þarna voru allar gerðir af
vikri. Stórir svartir hnullungar úr
grófum vikri og svo brúnir steinar
úr miklu fíngerðari vikri og auk
þess fíngerður salli af ýmsum litum,
bæði svartur, ljósbrúnn og dökkur.
Ég sagði Jóni Jónssyni jarðfræð-
ingi frá þessu árið 1968. Hann
skrifaði grein um þetta í Nátt-
úrufræðinginn 38. árgang 1968:
Vikurreki í Grindavík. Hann rakti
staðina þar sem vikurinn rak á land
og reyndist það vera frá Selvogi að
Reykjanestá. Ástæðan fyrir því að
hann gat rakið slóðina svo löngu
seinna var sú, að árið eftir, 15. jan-
úar 1942, gerði ofsaveður á Suð-
vesturlandi þegar saman fór mjög
djúp lægð og stórstraumsflóð. Sjá:
Vindhraðamet í Reykjavík í fárviðr-
inu 15. janúar 1942 eftir Flosa
Hrafn Sigurðsson, Veðurstofu Ís-
lands. Þessi grein gerði mér fært að
tímasetja gosið.
Þá gekk sjórinn á land miklu
lengra en áður hafði gerst, svo að
hann fleytti vikrinum langt inn á
land svo að hægt er að finna vik-
urmola enn í dag þar sem þá var
hæsta sjávarmál. Það má benda á
að vikur finnst enn við veginn með-
fram Húsafelli austan við Hraun í
Grindavík. Þar myndaðist gríð-
arstórt lón ofan við sjávarkambinn,
það náði upp undir Húsafell. Við
vorum á skautum á þessu lóni í
nokkra mánuði þar til það hvarf.
Annar staður, sem enn finnst vik-
ur á, er í nánd við veginn hjá Húsa-
tóftum í Staðarhverfi. Efalaust má
finna vikur miklu víðar ef vel er að
gáð. Nú kemur spurningin: Hvaðan
kom vikurinn?
Jón Jónsson telur helst koma til
greina neðansjávargos á svæðinu
við Vestmannaeyjar.
Þetta gos hefur verið mjög stutt,
kannski aðeins ein vik-
urgusa, en gos hlýtur
það að hafa verið. Vik-
urinn sannar það, þó
engir séu sjónarvottar
eða vitni. Vindurinn,
suðaustan rokið, hefur
fleytt vikrinum í þessa
ákveðnu stefnu svo að
hann finnst aðeins
vestan Ölfusár.
Jón lét rannsaka
vikurinn og passar
efnafræðin ekki við
neitt eldgosasvæði á
Íslandi. Athugið að
þetta gerðist 42 árum fyrir Surts-
eyjargosið.
Ég afhenti jarðfræðideild Há-
skólans sýnishorn af vikrinum.
Það væri fróðlegt að vita hvort
vikur frá síðari gosum við Eyjar sé
af sömu gerð. Ég veit ekki hvort
það hefur verið rannsakað. Ég vona
samt að einhverjum jarðfræðingi
finnist það þess virði að kanna það.
Ég vona að þetta gos, sem áreið-
anlega varð á vertíðinni 1941 við
Vestmannaeyjar, verði viðurkennt
sem staðreynd.
Þetta sannar að gosin við Eyjar
eru fleiri en áður var talið.
Gosið 1941 ætti að vera talið með,
þegar rætt verður um eldgos við
Eyjar í framtíðinni.
Þess er getið í frásögnum af upp-
hafi Surtseyjargossins, að þar sem
það hófst hafi verið „hóll á sjáv-
arbotni, þar sem þorskveiði hafi yf-
irleitt verið afar góð“. Var þessi hóll
þekktur fyrir 1940, eða eru þarna
fundin verksummerki frá gosinu
týnda frá árinu 1941. Það væri fróð-
legt að fá svar við því!
Týnda eldgosið
við Vestmannaeyjar
Ísleifur Jónsson skrifar um
hugsanlegt eldgos á Vest-
mannaeyjasvæðinu
» Þetta gos er ekki tal-ið með þegar gerð er
skrá yfir eldgos við Ís-
land. Þess vegna kalla
ég það týnda gosið.
Ísleifur Jónsson
Höfundur er verkfræðingur.
VEGNA allra þeirra frétta sem
hrynja yfir okkur þessa dagana um
uppsagnir í fisk-
vinnslu, vegna
bátanna sem menn
eru byrjaðir að leggja.
Því ég veit að þetta er
bara byrjunin á ferli
sem ég vil helst ekki
hugsa um. Almennt
finnst mér landinn
ekki gera sér grein
fyrir því hvernig þetta
allt saman endar.
Er fólki virkilega
sama þó að byggð-
arlög landsins leggist
smám saman af og
eftir standi drauga-
þorp, að fólk í þessum
byggðarlögum neyðist
til þess að flytja það-
an vegna þess að aðal-
atvinnuvegur stað-
arins neyddist til þess
að hætta starfsemi
vegna niðurskurðar á
þorskkvóta?
Að þetta fólk neyð-
ist til þess að flytja
frá verðlausum eign-
um sínum sem það
kannski skuldar
ennþá mikinn pening
í?
Að þegar fiskverkafólkið og sjó-
mennirnir eru flúnir þá er enginn
grundvöllur fyrir þjónustustarfsemi
eins og verslun, skóla, verkstæði
o.s.frv.?
Að fólkið sem býr á þessum stöð-
um er þar vegna þess að það vill
hvergi annars staðar vera, margt af
því er fætt og uppalið þarna en aðr-
ir hafa flutt þangað
vegna þess að þeir vilja
búa í litlu samfélagi.
Góðar samgöngur og
betri nettenging bjarg-
ar engu fyrir þessi
byggðarlög.
Ég vil sjálf ekki búa
í litlu samfélagi en styð
rétt þeirra sem það
vilja. Ég bjó í einu af
litlu sjávarþorpunum í
fjögur ár, sjávarþorpi
þar sem aðalatvinnan
er lítil fiskvinnsla og
smábátaútgerð. Fólks-
flótti þaðan er strax
byrjaður og fleiri
hugsa sér til hreyfings.
Erlendir ferðamenn
fylla þennan stað á
sumrin, hafa gaman af
að upplifa lífið í svona
sjávarþorpi, sumir
fengu að fara með smá-
bátunum í róður meðan
margir aðrir lögðu leið
sína í beitningarskúr-
inn til að fylgjast með.
Ef fiskvinnslan þar
leggst af þá er stað-
urinn dauðadæmdur,
búðin dauðadæmd,
engin börn verða til að sækja skól-
ann, eftir verður draugaþorp.
Er þetta sýnin sem við viljum sjá
allt í kringum landið? Að Ísland
verði þekkt fyrir sukk og djamm í
Reykjavík, svo verði skipulagðar
ferðir fyrir þá sem vilja út á land til
að skoða draugaþorpin og nátt-
úruundrin?
Ég held að almenningur ætti að
fara að vakna upp við að þessi nið-
urskurður á þorskkvóta er ekki
eitthvað sem kemur okkur ekki við,
þetta snertir okkur öll í einu og
öllu. Fjárhagslega og félagslega.
Við þurfum líka að láta í okkur
heyra þegar kemur að þessum mál-
um, ekki bara þegar við erum ósátt
við dómskerfið, löggæsluna, barna-
perra og ég gæti haldið áfram.
Ég finn fyrir sorg
Til verða draugaþorp um land
allt ef ekkert er að gert segir
Huld S. Ringsted
Huld S. Ringsted
»Ef fisk-vinnslan þar
leggst af þá er
staðurinn
dauðadæmdur,
búðin dauða-
dæmd, engin
börn verða til að
sækja skólann,
eftir verður
draugaþorp.
Höfundur er snyrtifræðingur
Rakarastofan
Klapparstíg
S: 551 3010
Hair play frá
Rakarastofan
Klapparstíg