Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2008, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 10. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók bókmenntir á tímum hins óljósa
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
K
ristín Svava
Tómasdóttir
(f. 1985) gaf
út sína fyrstu
ljóðabók í
haust, Blót-
gælur (2007).
Fyrsta ljóð
bókarinnar slær allsvakalegan tón:
Morgunn
með nauðgunarseyðing í klofinu
rauðeygð og einhvers staðar
miðja vegu milli ölvunar og þynnku
skríður dögunin fram úr
lætur fallast á hnén
og ælir litríku hálfmeltu innvolsi sínu
yfir okkur varnarlaus
Á undanförnum misserum hefur
verið rætt um að einlægni og
krúttismi einkenndu tjáningu
ungra listamanna á Íslandi. Tala
má um síðrómantík í þessu tilliti.
Áhersla hefur verið lögð á tilfinn-
ingalega tjáningu, einfaldleika,
frumleika og sérstöðu eða hið ein-
staklingsbundna. Einlægninni hef-
ur verið stefnt gegn írónískri
heimssýn, áhugaleysi og firringu
sem sumir töldu einkenna tíunda
áratuginn. Krúttin eru meðvitaðri
um umhverfið á sinn hægláta og
svolítið innhverfa hátt.
Kristín Svava á ekki samleið
með krúttunum. Hún er róttæk og
kaldhæðin, talar hreint út. Skáld-
skapur hennar er samt póstróm-
antískur (eða póstmódernískur) að
því leyti að hann viðurkennir eða
afhjúpar þversagnirnar í sjálfs-
tjáningunni og samtímanum, ljóðin
lýsa rótleysi en líka uppgjöri við
hefð, róttækni en líka andvara-
leysi, áhugaleysi, skeytingarleysi,
innihaldsleysi – hér er allt laust
og liðugt en um leið stefnufast og
meðvitað, allir hlutir eru viðfang
afhjúpandi kaldhæðni en pólitísk
undiraldan hristir allt og skekur.
Frekar níhilisti en nýhilisti
Kristín Svava hefur verið tengd
Nýhil-hópnum sem gaf út eins
konar stefnuyfirlýsingu í Skírni
(vor 2006) þar sem hópurinn er
kallaður „fæðingardeild hins nýja í
íslenskum bókmenntum“. Það fer
vart á milli mála að við lifum á
rómantískum tímum þegar slíkar
yfirlýsingar eru gefnar en ef eitt-
hvað þá er Kristín Svava frekar
níhilisti en nýhilisti. Ljóðin hlæja
að tilraunum til að taka afstöðu til
mála, hugmyndafræði er spenni-
treyja (Kuldakast í mars) og öll
gildi eru á reiki, ef ekki rifin upp
með rótum. Í ljóðinu: Skítt með
það, förum heim til mín, segir:
en ég er ekki hugsjónamanneskja
ástin er grimm og ég er eigingjörn
þegar ég bít mig fasta við brjóst þitt
ástin er samkennd með einum manni
skeytingarleysi um örlög annarra
látum aðra elskendur veina og deyja
meðan ég stend hér með skiltið
og öskra mig hása af hamingju
Varnarleysið sem lýst er í upp-
hafsljóði bókarinnar stafar ekki
síst af því að það er engin hald-
festa, engin vissa um eitt eða
neitt. Landið sem var er horfið og
ljóðmælandi ráfar um grösuga dali
og klístraða bari í leit að „óbrigð-
ulum útgangspunkti hvers lífs“,
eins og segir í ljóðinu Undir einni
sól sem er birt í heild sinni hér á
opnunni. En kennimörkin hafa
verið máð burt, það er allt eins
undir einni sól – og miðja heims-
ins er annars staðar, á vegamótum
úr „endanum á gamalli kaboj-
mynd/í amerískri eyðimörk“.
Um leið og Kristín Svava lýsir
varnarleysinu gagnvart hinni nýju
miðju heimsins ræðst hún að
henni og einnig aðgerðarleysinu.
Bókin er þannig í senn lýsing eða
viðurkenning á menningarástandi
samtímans og gagnrýni á það.
Gagnrýnin er sett fram í kald-
hæðnum tóni sem heyrist strax í
fyrsta ljóðinu, innvolsið sem dög-
unin ælir yfir okkur er hálfmelt en
sömuleiðis litríkt, eins og allt sem
við gleypum við. Og það er dög-
unin sem er rauðeygð og með
nauðgunarseyðing í klofinu. En
spjótin beinast þó fyrst og fremst
að doðanum sem einkennir sam-
félagið:
sólin kemur upp fyrir engan
yfir auðum götum dauðsofandi borg-
ar
segir í upphafi ljóðsins 3:15.
Innan hefðar
Þversagnarkennd Blótgælna end-
urspeglast skýrlega í heiti bók-
arinnar sem er eins konar kalda-
vermsl. Tungutak og myndmál
Kristínar Svövu minnir nokkuð á
Charles Bukowski en hann kemur
einmitt fyrir í einu ljóðinu, Póstur.
Tungutakið er kaldranalegt, ljóð-
rænan felst í hinu óljóðlega,
prósakenndum textum með línu-
skiptingu (en það segir Kristín
Svava aðferð flestra ljóðskálda nú
um stundir) og sláandi, bein-
skeyttu, algjörlega ljósu mynd-
máli. Líkt og Bukowski, mætti
gagnrýna Kristínu Svövu fyrir
skort á póetík en hvorugt þeirra
verður sakað um að skrifa lítinn
og óáhugaverðan skáldskap.
Kristín Svava vísar einnig til ís-
lenskra skálda í Blótgælum. Tvö
ljóðanna eru ort út frá annars
vegar Únglingnum í skóginum eft-
ir Laxness og hins vegar Ljóð
vega menn eftir Sigurð Pálsson.
Ljóðið Eia lýsir unglingnum í
skógi tímans, villtum, gildis-
firrtum, „með óöryggið í hjartanu
og nauðgun gærdagsins í höfðinu“.
Súrrealísk stílæfing Halldórs
verður að tilvistarlegu öskri í
meðförum Kristínar Svövu. Og
ljóðið Klof vega menn er sömu-
leiðis eins konar pólitísering á pó-
etíseringu Sigurðar á nístings-
köldum hvunndeginum.
Með þessu tengir Kristín Svava
sig ákveðinni uppreisnarhefð í ís-
lenskri ljóðlist. Spurningin er hins
vegar hvort hún og sú kynslóð
ljóðskálda sem hún tilheyrir – og
hefur gert tilkall til sérstaks ný-
sköpunartitils – hreyfi sig með
öðrum hætti innan íslenskrar ljóð-
listarhefðar en til dæmis kynslóð-
irnar á undan.
Kjötskrokkar
Þrennt er áberandi í ljóðum
yngstu ljóðskáldanna. Tungutakið
er oft hráslagalegt og klúrt. Í
sjálfu sér hafa flest mörk verið
rofin í þeim efnum áður, en lík-
amlegt orðfæri er meira og minna
gegnumgangandi í ljóðum yngri
skálda nú um stundir. Það mætti
jafnvel tala um afhelgun ljóðmáls-
Þversagnarkennd og nýju
Yngsta kynslóð ljóðskálda landsins
rannsakar möguleika ljóðsins af
meiri elju en áður hefur verið gert.
Hún glímir einnig við samtímann af
meiri róttækni en lengi hefur sést.
Hér eru nýhilistar á ferð en líka ní-
hilistar.
Morgunblaðið/Ómar
Kristín Svava Tómasdóttir Kristín Svava á ekki samleið með krúttunum. Hún er róttæk og kaldhæðin, talar hreint út.
það átti sér fjörð og fjall
og sól sem hvergi skein nema þar
og hvar sem ég kem undir minni sól
reyni ég að finna henni fjörð og fjall
ráfandi vafrandi
um grösuga dali
og klístraða bari
leita ég að óbrigðulum útgangspunkti hvers lífs
samt er eins og einhvern veginn séu þetta
alltaf sömu rykblásnu vegamótin
áttavillt
fjallslaus og allslaus
vegamót úr endanum á gamalli kábojmynd
í amerískri eyðimörk
og allir sem einhvern tímann skiptu máli í myndinni eru dauðir
eða flúnir
handan hæðarinnar í fjarska eru firðir og fjöll
og undir þeim lifir fólk
sem þarf ekki að leita –
yfir fjallinu þeirra skín alltaf sama sólin …
þar til hún blikkar rauðu
og skellur af þunga utan í fjallið sem hrynur og út um hlíðar þess
kasta sér æpandi logandi kjötskrokkar
undir einni sól
Kristín Svava Tómasdóttir
Undir einni sól