Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2008, Blaðsíða 13

ins að þessu leyti. Og hún kallast
á við gildishrun tilfinninga og sið-
ferðis og hugmyndafræði eða
kannski öllu heldur niðurrif á
hefðbundnum gildum og sam-
þykktum samfélagsins. Maðurinn
er kjötskrokkur í ljóðum þessarar
kynslóðar, „þú býrð í húðinni á
þér Kalvin býrð í kjötinu á þér
þú“, segir í Kjötbænum (2004) eft-
ir Kristínu Eiríksdóttur (f. 1981),
og Steinar Bragi (f. 1975), sem
ljóðskáld sagði í síðustu Lesbók að
hefði haft talsverð áhrif á yngri
skáld með tveimur bókum, Augn-
kúluvökva (1999) og Ljúgðu, Gosi,
ljúgðu (2001), yrkir í síðarnefndu
bókinni ljóðið Snagi fyrir kjöt,
sem hljóðar svona: „stundum sef
ég bara með lakið til að stríða
kærustunni/dreg það upp að höku
leik lík drekk mig og reyki fölan/
slæ bresti í augun stífi líkamann
og hugsa fátt eins og/kragi á
skyrtu heimsins nóta í frjálsu falli
eða snagi/fyrir kjöt sem ég rek í
hana að morgni upprisinn það er/
meira grínið gaman að vera lifandi
og grínast“.
Róttæklingar
Ljóð þessarar kynslóðar eru líka
róttæk, samfélagslega gagnrýnin.
Þetta á ekki síst við hina svoköll-
uðu Nýhilinga. Þessi róttækni
birtist í sinni ýktustu mynd í
ljóðabókinni Handsprengja í
morgunsárið eftir Eirík Örn Norð-
dahl (f. 1978) og Ingólf Gíslason
(1974) sem Nýhil gaf út í haust. Í
bókinni er að finna það sem þeir
félagar kalla ljóðgerðir – eða rót-
tækar þýðingar – á ummælum eða
ræðum þekktra einstaklinga, allt
frá Saddam Hussein, Osama bin
Laden og Ronald Reagan til
Björns Bjarnasonar, Davíðs Odds-
sonar og Valgerðar Sverrisdóttur.
Orðin og setningarnar eru þessara
einstaklinga en Eiríkur Örn og
Ingólfur hafa sett þau í nýtt sam-
hengi og þannig gefið þeim nýja
merkingu. Útkoman er afar rót-
tæk gagnrýni á viðkomandi ein-
staklinga (og kannski fólskuleg
árás á persónur þeirra).
Rannsóknarmenn ljóðsins
Útgáfa Handsprengju í morguns-
árið er fremur pólitískur gjörn-
ingur en ljóðlist. Hins vegar eru
framúrstefnulegar tilraunir með
ljóðlistina þriðja einkennið á ljóða-
gerð þessarar kynslóðar. Nýjustu
ljóðabækur þeirra Ingólfs og Ei-
ríks Arnar eru ágæt dæmi. Bók
Ingólfs, Sekúndu nær dauðanum –
vá, tíminn líður! (2007), hefst á
eins konar formskilgreiningu
ljóðanna sem hann yrkir. Í lok
hennar segir: „Ritgerðir sem þrá
að vera ljóð eða ljóð sem vilja
verða ritgerðir? Köllum þetta bara
ritgerðasafn með ljóðrænu ívafi.
Textatrengi. Stríð.“ Kvarti ein-
hverjir undan skorti á ljóðrænu í
Blótgælum Kristínar Svövu er lík-
legt að hinir sömu veini þegar þeir
opna bók Ingólfs sem inniheldur
einmitt ritgerðir um lífið og dauð-
ann með mismiklu ljóðlegu yfir-
bragði, stundum línu- og erinda-
skiptingu, sjaldnast neinu mynd-
máli, stundum teikningum,
skýringarmyndum og töflum.
Stríðið sem boðað er í inngang-
inum felst einna helst í því að
upphefja hið óljóðlega, það sem er
andstætt ljóðinu og úthýsa klisj-
unum. Inntakinu lýsir Ingólfur
ágætlega í fyrrnefndum inngangs-
texta með þessum hætti: „Mark-
miðið er að vera ögrandi og nokk-
uð róttækur, hæfilega grófur en
umfram allt svalur.“ Þessi orð eru
fengin að láni úr ritdómi eftir Úlf-
hildi Dagsdóttur. Þetta er allt satt
og rétt en við má bæta að rót-
tæknin og kúlið felast annars veg-
ar í því bernska og einlæga við-
horfi sem heyra má hjá krúttunum
og hins vegar í töffaraskap eins og
þessum: „ekki reyna að skilja
þetta þú gætir tognað á hægra
heilahveli/farðu aftur að skipu-
leggja ævintýri á alfaraslóð, senni-
lega/með kertalog og rifflaða
smokka“ (Kraumar mænuvökvi).
Ingólfur skrifar inngang að bók
Eiríks Arnar, Þjónn, það er Fönix
í öskubakkanum mínum! (2007),
og leggur þar frekar út af stríðinu
við klisjurnar og hinu ljóðlega, en
rekur sig óvart (eða viljandi) í
frumleikaklisju rómantíkurinnar,
klisjuna um fegurð og frelsi ný-
sköpunarinnar: „við þurfum ekki
fleiri hugljúfar kvöldvísur“ segir
Ingólfur, „við þurfum að láta
hræra upp í okkur, aftur og aftur.
Við þurfum að láta strekkja aðeins
á hinni ylhýru íslensku tungu.
Njóta þess að finna aftur hið lif-
andi orð í munni eftir alla þessa
dauðu bókstafi áróðursvélarinnar
sem reynir í sífellu að telja okkur
trú um að allt sé eins og það á að
vera, hafi alltaf verið, muni alltaf
vera, ekkert vesen og allt í góðu
lagi. Með smávægilegum und-
antekningum geðbilaðra sjálfs-
morðingja.“ Í formálanum talar
Ingólfur líka um það hvernig allt
renni saman nú á tímum – „meira
að segja formálar bóka renna
saman við auglýsingamál. Kauptu
þessa bók, hún er frábær“ – og
um hlutverk ljóðabóka sem sé
ekki að „vagga þér í svefn, sann-
færa þig um ágæti þjóðarinnar,
lýsa yfir dauða ástarinnar“, heldur
eigi hún að bíta þig til blóðs.
Eiríkur Örn fylgir þessum orð-
um eftir með 200 síðna orðahríð
sem á sér sennilega fáa líka í ís-
lenskri bókmenntasögu. Bókin er
samsett úr ljóðatilraunum af ótrú-
legri fjölbreytni, allt frá jóðlljóði
og öðrum hljóðljóðum til sextíu
síðna prósaljóðabálks með spennu-
ívafi. Einnig er að finna í bókinni
ljóð með ýmsum ritvinnsluút-
færslum, umbrotstilfærslum,
myndljóð, myndagátuljóð, kon-
kretljóð, googleljóð að ógleymdum
fjölmörgum vísunum í kveðskap
Steins Steinars, umskrifunum á
honum og stælingum. Það vekur
einnig athygli að Eiríkur Örn gef-
ur öðrum höfundarröddum óvenju-
lega mikið pláss í bókinni. Í henni
ritar Haukur Már Helgason mið-
mála og Bryndís Björgvinsdóttir
eftirmála og að endingu þakkar
hann svo að segja heilli skálda-
kynslóð fyrir aðstoðina við gerð
bókarinnar og að auki foreldrum,
fjölskyldu, vinnuveitendum, þjón-
ustufulltrúum, gagnrýnendum og
endurskoðandanum. Engin bók er
verk eins manns, eins og allir vita
er það misskilin frumleikaklisja úr
rómantíkinni.
Þessar tvær bækur lýsa ef til
vill fyrst og fremst ástríðufullu
viðhorfi til ljóðsins. Nýhilingar
rannsaka möguleika þess af meiri
elju en gert hefur verið lengi. Að
því leyti eru þeir ferskur straum-
ur í bókmenntum samtímans.
ungagirni
» Tungutakið er oft hráslagalegt og klúrt. Í sjálfu
sér hafa flest mörk verið rofin í þeim efnum áð-
ur, en líkamlegt orðfæri er meira og minna gegn-
umgangandi í ljóðum yngri skálda nú um stundir.
Það mætti jafnvel tala um afhelgun ljóðmálsins að
þessu leyti.
Morgunblaðið/Svavar
Eiríkur Örn Norðdahl Eiríkur Örn sendi frá sér tvær tilraunakenndar og róttækar ljóðabækur á síðasta ári.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. MAÍ 2008 13
Kristín Ómarsdóttir
Af því ég er spennt og eftirvæntingarfull.
Steinunn Sigurðardóttir
Ég gæti búið til mörg svör á stundinni, en sannleik-
urinn er sá að ég veit það ekki. Ég skil ekki sjálf
hvers vegna ég byrjaði að skrifa eitthvað í ætt við
ljóð þegar ég var unglingur milli vita, og ég skil ekki
hvers vegna ég hélt því svona staðfast áfram. En það
lá einhvern veginn alltaf beint við að ég skrifaði, þó
ég ætlaði mér það ekki meðvitað. Kannski var ég þá
fæddur rithöfundur. Svo mikið er víst að ég gæti
ekki hugsað mér lífið án þess að yrkja.
Sindri Freysson
Til að halda nægjanlega góðri geðheilsu til að halda
áfram að skrifa ljóð. Og allt annað.
Sigurbjörg Þrastardóttir
Vegna þess að mig grunar að ég gæti ekki ekki ort
ljóð – og hér er mikilvægt að atviksorðið ekki sé tví-
tekið en ekki fækkað um helming af yfirlesurum. Ég
gæti reynt að segja eitthvað um tilraun til að temja
eða skilja, en á endanum er þetta líkamleg þörf – yfir
mann kemur örvun sem kallar á fullnægju.
Sölvi Björn Sigurðsson
Ég held að enginn sem yrkir yrki nema vilja yrkja
fremur en flest annað. Það heldur utan um heiminn.
Það réttlætir ranglætið. Að yrkja ljóð er að standa
upp og syngja þó ekki sé nema fyrir sjálfan sig. Að
yrkja á Saurbæ, eins og Hallgrímur, ætli það hafi
ekki verið eins og að drekka kampavín með blóð-
mör? Það gefur sorginni tilgang.
Jóhann Hjálmarsson
Að yrkja er að endurheimta: bernskuna, liðinn tíma
eða bara þau andartök sem við lifum, komast í sam-
band við aðra. Ég hef reynt að hætta að yrkja en það
hefur ekki tekist. Ljóðið er heimur sem maður geng-
ur inn í og kemst ekki út aftur. Maður reynir að snúa
baki við umheiminum en fyrr en varir er maður
staddur í honum miðjum. Það gerist ekki síst með
hjálp ljóðlistarinnar, fagurfræði sem vill einungis
vera hún sjálf.
Kristján Þórður Hrafnsson
Einhver innri ólga. Löngun til að fá útrás fyrir til-
finningar og hugsanir. Ánægjan af því að glíma við
tungumálið. Samspil tjáningarþarfar og sköp-
unarlöngunar.
Steinar Bragi
Upphaflega var það tilraun til að skrifa höfund til
einhvers konar sáttar við sjálfan sig og umhverfi
sem höfundur upplifði sem framandlegt og ógnvæn-
legt, endurheimta vald og frumkvæði í eigin lífi. –
Svo að ánetjast athöfninni að skrifa, skilja hana sem
andstæða öllu sem heitir sátt, stríða þaðan fórnfúst
og í þágu annarra gegn öllu sem heitir vald, form
eða sannleikur.
Eiríkur Örn Norðdahl
Ljóð veita mér tækifæri til að hugsa/skilja/finna til/
upplifa á aðra vegu en mér er annars mögulegt, og
á það við hvort heldur ég les þau eða skrifa (þótt
það eigi ekki endilega við um öll ljóð). Ég yrki (og
les) til þess að komast í návígi við tungumálið – ekki
íslensku í sjálfu sér, heldur tungumálið með stóru
T-i.
Ísak Harðarson
Til að játast eilífðinni í miðjum hverfulleikanum. Til
að stríða tvíburabræðrunum Dauða og Djöfli.
Skástu ljóðin verða oft til þegar þeir halda að þeir
hafi komið á mig þyngstu höggunum!
Óskar Árni Óskarsson
Svo ég þurfi ekki að vakna fyrir allar aldir og slíta
mig frá draumunum.
Kristín Svava Tómasdóttir
Vegna þess að mér finnst það skemmtilegt.
Matthías Johannessen
Spurðu fuglana hvers vegna þeir syngja í trján-
um.
Mörkin engin
Í síðustu Lesbók var spurt hvað ljóð væri og hvernig
það skæri sig frá prósa. Svar Matthíasar Johann-
essen féll burt og er því birt hér: Hvað er ljóð?
Hvernig sker það sig frá prósa?
– Mörkin eru nánast engin, eins og sjá má á viss-
um köflum í Fornum ástum eftir Sigurð Nordal,
Ljósvíkingnum og Sjálfstæðu fólki, einnig Biblíunni
svo dæmi séu tekin.
Hvers vegna yrkirðu ljóð?
Greinarhöfundur spurði ljóðskáld hvers vegna þau yrkja ljóð. Svörin fara hér á eftir.