Morgunblaðið - 31.01.2008, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. JANÚAR 2008 11
FRÉTTIR
FRÉTTASKÝRING
Eftir Sunnu Ósk Logadóttur
sunna@mbl.is
SJÚKLINGAR eiga það til að reka
upp stór augu þegar þeir átta sig á
því að heilsufarsupplýsingar um þá
eru ekki aðgengilegar rafrænt milli
t.d. sjúkrahúsa og heilsugæslunnar,
jafnvel ekki milli lækna innan sömu
stofnunar. Fólk þarf að margendur-
taka sjúkrasögu sína, fara oft í sömu
rannsóknirnar og sjúklingar af þeim
sökum því stungnir í handlegginn
óþarflega oft. Undrunin er skiljan-
leg. Í því upplýsingasamfélagi sem
við búum í er fólk vant því að auð-
veldlega sé hægt að nálgast upplýs-
ingar um fjármál þess svo dæmi sé
tekið. En af hverju ekki í heilbrigð-
iskerfinu? Hví er enn að hluta beitt
19. aldar aðferðafræði við skráningu
og miðlun upplýsinga í nútímalækn-
ingum?
Ýmislegt hefur áunnist við upp-
byggingu rafrænna sjúkraskráa og
heilbrigðisnets á landsvísu undan-
farin ár, þótt hægt hafi miðað að
margra mati. Tímamót urðu árið
1998 með útkomu skýrslu um stefnu-
mótun ríkisstjórnarinnar um upplýs-
ingasamfélagið. Í framhaldi af því
komst nokkur hreyfing á málið, árið
2001 var gerð kröfulýsing um raf-
ræna sjúkraskrá og samtímis var
unnið að stefnumótun um heilbrigð-
isnet. Verkefnin eru samtvinnuð:
Rafræna sjúkraskráin er upphaf og
endir alls í rafrænum samskiptum.
Ekki fullnægjandi sjúkraskrá
Árið 2004 var tekin saman skýrsla
af fyrirtækinu ParX, viðskiptaráð-
gjöf IBM, þar sem gerð var grein
fyrir hvaða leiðir væru færar og
hverju þyrfti til að kosta svo hin raf-
ræna veröld í heilbrigðisþjónustu
yrði hér sambærileg því sem best
gerist annars staðar. „Þeirra mat
var að sú sjúkraskrá sem við værum
með væri ekki fullnægjandi og ráð-
lögðu okkur að byggja rafræn sam-
skipti upp frá grunni,“ segir Ingimar
Einarsson, skrifstofustjóri í heil-
brigðisráðuneytinu. Mat ParX var
að á 4-6 ára tímabili þyrfti að verja
tveimur milljörðum í endurnýjun
allra kerfa. Var áætlað að tæpum
milljarði hefði þegar verið varið í
uppbygginguna.
Niðurstaðan varð hins vegar sú að
byggja áfram á fyrirliggjandi grunni
þar sem búið væri að fjárfesta þá
þegar svo mikið í kerfinu. Ekki var
talið mögulegt að fá nægilegt fjár-
magn til umbyltingar. Í kjölfarið var
áfram unnið að uppbyggingu heil-
brigðisnetsins í skrefum.
Útbreiddasta sjúkraskrárkerfið í
dag nefnist Saga og er notað á öllum
heilsugæslustöðvum á landinu, á
stærstu sjúkrahúsunum og víðar.
Landspítalinn tók m.a. þá ákvörðun
að byggja sína rafrænu skráningu á
Sögukerfinu, þó með þeim hætti að
kerfið er nú notað sem nokkurs kon-
ar skel með tengingu við fjölmörg
önnur kerfi sjúkrahússins.
Strax í upphafi komu upp efa-
semdir um að Sögukerfið, sem var
hannað fyrir heilsugæsluna, hentaði
sjúkrahússtarfsemi. Nú er rætt
hvort tekist hafi að laga það að þörf-
um spítalanna eins og til stóð. „Það
eru tveir kostir; að hætta við Sögu-
kerfið eða laga það að þörfum
sjúkrahúsanna eins og t.d. hefur ver-
ið reynt á Landspítalanum og víðar
síðustu ár,“ segir Ingimar. „Það er
hins vegar alls óvíst að menn nái í
höfn með það. Þá þarf að skoða aðra
kosti í stöðunni.“ Hann segir ekki
útilokað að nýtt kerfi verði boðið út
að afloknu stöðumati. „Áður en slík
ákvörðun er tekin þarf að fara fram
umræða í samfélaginu um málið.“
Stofnanir ráðuneytisins greiða ríf-
lega 100 milljónir króna á ári í leyfis-
og þjónustugjöld vegna Sögukerfis-
ins og má ætla að heildarkostnaður
vegna Sögu geti hæglega numið um
200 milljónum á ári. Til viðbótar
kemur kostnaður annarra kerfa sem
er töluverður. Talið er að rekstrar-
kostnaður nýs kerfis verði svipaður
eða nokkru hærri.
Ljón í veginum
En hvað tefur uppbygginguna?
Bent hefur verið á að persónuvernd-
arsjónarmið hafi þar haft sitt að
segja, en lagagrundvöllur rafrænna
sjúkraskráa er ótryggur. Nú er í
smíðum lagafrumvarp sem lýtur sér-
staklega að rafrænum sjúkraskrám.
En fleira hefur tafið málið. Und-
anfarin ár hefur skort þann kraft
sem einkennt hefur uppbygginguna í
nágrannalöndunum. Skýringin felst í
skorti á fjármagni en bent hefur ver-
ið á að reynslan hafi sýnt að þótt
verkefnið sé dýrt skili það sér til
baka í tímasparnaði og hagræðingu í
öllu heilbrigðiskerfinu. Árið 2004 var
reiknað út að uppbyggingin myndi
borga sig upp á um fjórum árum.
Stór þáttur í nýgerðu samkomu-
lagi Landspítala og fjögurra ná-
grannasjúkrahúsa er uppbygging
rafrænna samskipta stofnananna.
Telur heilbrigðisráðuneytið að þetta
muni kosta um 60 milljónir króna og
taka um tvö ár. Hefur heilbrigðisráð-
herra þegar sett 25 milljónir króna í
verkefnið. Markmiðið er að koma
upp rafrænu samskiptaumhverfi
með gagnvirkum tengingum og ýtr-
ustu öryggiskröfum. Kerfið verður
ekki strax opið í báða enda, í fyrstu
geta nágrannasjúkrahúsin aðeins
nálgast upplýsingar úr gagnagrunn-
um Landspítalans. Í kjölfarið, þegar
lög um rafræna sjúkraskrá liggja
fyrir, stendur til að gera samskiptin
gagnvirkari.
Lykillinn liggur í Kraganum
„Samstarf Kragasjúkrahúsanna
verður lykillinn að uppbyggingu raf-
rænna samskipta í landinu,“ segir
Ingimar. Takist vel til verður það í
kjölfarið yfirfært á allt heilbrigðis-
kerfið.
Innleiðing rafrænna samskipta
mun leiða til hagræðingar í rekstri
heilbrigðiskerfisins, um það er ekki
deilt. Þau spara einnig tíma og
mannauðurinn nýtist því betur til
annarra verka en tímafrekrar skrán-
ingar og öflunar upplýsinga. Marg-
földunaráhrifin eru mikil, þau felast í
meiri framleiðni, auknum gæðum og
hagræðingu í rekstri. „Að auki
tryggir þetta meira öryggi gagna og
getur hreinlega skipt sköpum um
hvort sjúklingur nær bata eður ei,“
segir Ingimar, skrifstofustjóri heil-
brigðisráðuneytisins.
Nýtt heilbrigðisnet myndi
kosta tvo milljarða króna
Árvakur/Kristinn
Breyttir tímar Pappírssjúkraskrár eru enn notaðar á sjúkrahúsum en þær rafrænu munu þó sigra að lokum.
SAMHLIÐA uppbyggingu rafrænna sjúkra-
skráa á heilbrigðisstofnunum hefur verið unnið
að öðrum þáttum heilbrigðisnets, m.a. innleið-
ingu rafrænna lyfseðla. Það verkefni er vel á veg
komið, allar heilsugæslustöðvar og langflest
apótek á landsbyggðinni eru nú þegar tengd
kerfinu og í mars nk. bætist höfuðborgarsvæðið
við. Verða þá allir lyfseðlar innan heilsugæsl-
unnar sendir rafrænt. Í framhaldinu er unnið að
því að tengja sjúkrahús, aðrar heilbrigðisstofn-
anir og sérfræðinga á stofum kerfinu og er von-
ast til að það verði orðið að veruleika í lok ársins.
Munu þá um 2 milljónir lyfseðla, sem gefnir eru
út árlega, verða sendir rafrænt. Kerfið sem
stuðst er við kallast Hekla og um þá gátt er einn-
ig hægt að miðla öðrum upplýsingum, s.s. bólu-
setningatilkynningum til sóttvarnarlæknis.
Gert er ráð fyrir því að á þessu ári verði einnig
hægt að miðla lækna- og hjúkrunarbréfum í
gegnum Heklu. Er hér því á ferðinni nokkuð
stór hluti þess heilbrigðisnets á landsvísu sem
stefnt er að. „Þetta er mikið hagræði fyrir sjúk-
ling, sem þarf ekki lengur að fara á heilsugæslu-
stöð að sækja lyfseðil heldur getur fengið hann
sendan í það apótek sem honum hentar hverju
sinni,“ segir Auður Harðardóttir, verkefnastjóri
hjá heilbrigðisráðuneytinu. Breytingin felur í
sér aukið öryggi varðandi lyfjaávísanir,
skammtastærð og notkun lyfja. Einnig eru
minni líkur á fölsun lyfseðla. Rafrænar send-
ingar lyfseðla geta þannig aukið öryggi sjúk-
linga, bætt þjónustuna, aukið vinnuhagræðingu
og sparað tíma.
Kerfið felur í sér mun fleiri möguleika, m.a.
skráningu á aukaverkunum lyfja sem hægt er
að senda beint á Lyfjastofnun.
Allir lyfseðlar rafrænir í árslok
 Um tvær milljónir lyfseðla verða sendar rafrænt á hverju ári  Minnkar veruleika líkur á fölsunum
 Öll heilsugæslan í landinu komin í kerfið í mars og sjúkrahús og sérfræðingar í árslok
Árvakur/Frikki
1975 Fyrsta tölvukerfið á heilsugæslustöð tekið í notk-
un á Egilsstöðum. Á 9. áratugnum komu til fjögur ný
kerfi: Medicus, Starri og Hippokrates.
1992 Heilbrigðisráðuneytið tók frumkvæði að því að
öll kerfin væru sameinuð í eitt: Sjúkraskrárkerfið
SÖGU.
Fyrirtækið Gagnalind var stofnað og átti Þróunar-
félag Íslands 40% hlut í fyrirtækinu.
2000/2001 eMR tekur yfir eignir og rekstur Gagna-
lindar. Tölvumiðlun og Íslensk erfðagreining voru
stærstir meðal eigenda.
2003 Tölvumyndir kaupa eMR og reka starfsemina
fyrst undir nafninu Teriak og síðar TM Software.
2007 Nýherji kaupir heilbrigðishluta TM Software og
síðar fleiri þætti úr rekstri TM Software. Starfsemin
rekin áfram undir nafninu TM Software.
Sagan af Sögu
Uppbygging heilbrigðis-
nets á landsvísu hefur
ekki gengið jafnhratt og
vonir stóðu til. Verkefnið
er kostnaðarfrekt, en
mun þegar það er að fullu
komið í gagnið borga sig
upp á fjórum árum.
„NÚGILDANDI lög taka aðeins til
meðferðar á pappírssjúkraskrám,“
segir Auður Harðardóttir, verkefn-
isstjóri hjá heilbrigðisráðuneytinu,
en nefnd á vegum ráðuneytisins vinn-
ur nú að gerð frumvarps til laga um
rafræna sjúkraskrá. Er vonast til
þess að frumvarpið verði tilbúið á
næstu vikum og það lagt fram á yf-
irstandandi þingi. Tilgangur laganna
er að setja fram skýrar reglur um
færslu og meðferð sjúkraskrár-
upplýsinga þannig að örugg meðferð
persónuupplýsinga sé ávallt tryggð
og hægt sé að veita sjúklingum eins
fullkomna heilbrigðisþjónustu og
kostur er á hverjum tíma í samræmi
við lög um heilbrigðisþjónustu.
Framtíðarsýnin með rafrænni
sjúkraskrá er að sjúkraskráin fylgi
sjúklingnum frá vöggu til grafar og
að heilsufarsupplýsingar sem máli
skipta verði aðgengilegar þeim heil-
brigðisstarfsmönnum sem annast
sjúklinginn hvar og hvenær sem er,
óháð uppruna gagna. Fyrst og fremst
er verið að hugsa um að auka öryggi
sjúklinga og gæði í meðferð. Til þess
að þetta gangi er nauðsynlegt að
tryggja öryggi gagna samkvæmt við-
urkenndum öryggisstöðlum og
reglum um persónuvernd og stýra
aðgangi heilbrigðisstarfsmanna að
upplýsingum í sjúkraskrá. „Það þarf
að tryggja rekjanleika, hver skoðar
hvaða gögn, um hvaða sjúklinga, úr
hvaða tölvu og á hvaða tíma,“ segir
Auður. „Hugsunin er sú að sá sem fer
inn í rafræna sjúkraskrá skilji eftir
sig fótspor alls staðar í kerfinu og því
verður að fylgjast með markvisst.
Slíkir möguleikar eru fyrir hendi í
þeim tölvukerfum sem stuðst er við í
dag, þannig að allt eftirlit er auðveld-
ara með rafrænum sjúkraskrám
heldur en t.d. pappírssjúkraskrán-
um.“
Frumvarp
til laga lagt
fram í vor
RAFRÆN sjúkraskrá er samansafn
heilsufarsupplýsinga eins og per-
sónuupplýsinga, fjölskyldusögu,
sjúkdómsgreiningar, meðferða,
lyfjanotkunar og rannsóknarnið-
urstaðna.
Rafræn sjúkraskrá er grunnurinn
að heilbrigðisneti á landsvísu sem er
hugsað sem farvegur rafrænna sam-
skipta milli aðila innan heilbrigð-
isþjónustunnar.
Staða rafrænna sjúkraskráa er af-
ar misjöfn hjá einstökum stofnunum.
Rafræn skráning gagna er ágæt hjá
heilsugæslustöðvum og ýmsum
deildum sjúkrahúsa en þó er nokkuð
í land hjá flestum að umhverfið verði
alfarið pappírslaust. Dæmi um slíkt
má þó finna hjá Heilsugæslustöðinni
í Glæsibæ og hjúkrunarheimilinu
Sóltúni. Þá er lítil sem engin sam-
tenging á milli sjúkraskrárkerfa ein-
stakra stofnana.
Rafræn
sjúkraskrá
grunnurinn
♦♦♦