Morgunblaðið - 28.03.2008, Blaðsíða 12

Um aldamótin 1900 varbíllinn ekki þarfastiþjónninn eins og í dag.Frá því um miðja
átjándu öldina var farið að reyna
að hanna fólksbifreiðar en með
misjöfnum árangri. Bæði voru erf-
iðleikar með hönnun vélarinnar og
hvers konar orka félli best til þess
að knýja hana, gufa, bensín eða
etanól. Fyrstu bílarnir voru dýrir
og aðeins fyrir efnafólk að eignast.
En þróunin var hröð og áður en
langt um leið voru nokkrir nú vel
þekktir hönnuðir komnir áleiðis
með nýtanlegar lausnir, þeirra á
meðal Gottlieb Daimler, Karl Benz
og Henry Ford. Sá síðastnefndi
hafði hannað vél árið 1893 en það
var ekki fyrr en árið 1896 sem
hann smíðaði sinn fyrsta bíl. Í lok
ársins seldi hann bílinn sem hann
nefndi Quadracycle fyrir 200 doll-
ara og notaði féð til þess að smíða
annan. Ford stofnaði Detroit Au-
tomobile Company 1899 með til-
styrk borgarstjóra Detroit, Willi-
am C. Maybury og nokkurra fleiri
góðborgara. Ford gerði nokkrar
frumgerðir af bílum en engin
þeirra fór í framleiðslu og var fyr-
irtækið leyst upp í byrjun árs
1901. Saga Ford er því ekki ein-
ungis sigurganga, þróunarvinnan
var endalaus. Henry Ford bauð
ekki aftur bíl til sölu fyrr en
tveimur árum síðar.
T-Módelið kemur
til sögunnar
Henry stofnaði þá fyrirtækið
Ford Motor Company og áfram
hélt þróunin. Nafnið Model T er
engin tilviljun. Henry gaf frum-
gerðum jafnt sem þeim sem fóru í
framleiðslu nafn eftir stafrófsröð,
frá bókstafnum A – reyndar með
örfáum undantekningum. Fyr-
irrennarar Model T-bílsins sem
,,kom Ameríku á hjól“ og hefur
verið nefndur áhrifamesti bíll 20.
aldarinnar voru 19. En þá fóru
hjólin líka að rúlla fyrir alvöru,
bæði fyrir Ford Motor Company
og bílaiðnaðinn sem í framhaldinu
breytti sínum framleiðsluháttum
til þess að mæta samkeppninni.
Markmið Henrys Ford var að
framleiða bíl sem almenningur
gæti haft efni á, rúmaði fjölskyldu
en væri á færi einstaklings að
reka. Og það gerði hann. Árið
1914 kostaði Model T sem sam-
svaraði launum fjögurra mánaða
verkamanns í bílaverksmiðju hans.
Það sem gerði Ford kleift að
halda verðinu svo lágu voru
breyttir framleiðsluhættir, hann
tók upp í verksmiðju sinni svokall-
aða færibandavinnu sem þá var
óþekkt í iðnaðinum. Það var Willi-
am C. Klann sem kynnti hann fyr-
ir þessum framleiðsluháttum en sá
hafði heimsótt sláturhús nokkurt í
Chicago þar sem hann sá að sami
verkamaðurinn framkvæmdi sífellt
sama hlutinn. Hann sá í því hag-
ræði, bæði hvað varðaði færni
verkamannsins og aukin afköst og
ráðlagði stjórnendum Ford Motor
Company að taka upp færibanda-
framleiðslu. Þeir voru efins í
fyrstu en árangurinn var slíkur að
það þurfti ekki að sannfæra þá
frekar. Árið 1914 tók það aðeins
um 93 mínútur að framleiða bíl
með þessari aðferð. Olli þetta um-
byltingu í bílaiðnaði almennt. Ford
gat lækkað framleiðslukostnað um
meira en helming. Árið 1909 kost-
aði staðalútgáfa 1850 dollara, árið
1913 var bíllinn kominn niður í 550
dollara og tveimur árum síðar
mátti kaupa hann á 450 dollara.
Sölutölur hækkuðu í samræmi við
þetta. Árið 1911 seldust um 70.000
bílar, 170.000 árið eftir, 202.000
árið 1913, 308.000 árið 1914, árið
sem seinni heimstyrjöldin braust
út og árið eftir seldist rúmlega
hálf milljón bíla. Velgengnin var
gríðarleg. Þegar Henry Ford hafði
framleitt bíl númer 10 milljón þá
voru 9 af hverjum 10 bílum í
heiminum Ford.
Grunnur að stórveldi
En hvers konar bíll var Ford
Model T? Hann var tignarlegur
þótt hann væri einfaldur að gerð
miðað við aðra bíla þess tíma.
Hann var léttbyggður eða ein-
ungis 550 kg og lögðu framleið-
endur áherslu á að hann væri ein-
faldur í akstri og viðhaldi. Vélin
var fjögurra strokka, 20 hestöfl,
en gírkassinn var eins konar sjálf-
skipting sem stýrt var með fót-
unum. Var hún með tveimur
hraðastigum, áframgír og bakkgír.
Ford Model T gat komist allt að
70 km á klukkustund og vélin
gekk fyrir bensíni og eyddi um
11,1-18,7 lítrum á hundraði en
bensíntankurinn tók um 38 lítra.
Dekkin voru 30 tommur í þvermál,
afturdekkin 3,5 tommur á breidd
en framdekkin 2 tommur. Ford
Model T var aðeins framleiddur í
svörtu eða eins og Ford sagði
sjálfur: ,,Hvaða viðskiptavinur
sem er getur fengið bíl málaðan í
hvaða lit sem er svo lengi sem það
er svartur.
Það voru gerðar fáar breytingar
gerðar á Model T á framleiðslu-
tíma, enda til hvers að breyta því
sem vel gengur? Henry Ford sá
ekki ástæðu til þess en eftir því
sem önnur bílafyrirtæki fóru að
bjóða sambærilega bíla, jafnvel
búna meiri þægindum eða stíl þá
missti Model T smám saman
markaðshlutdeild sína. Fram-
leiðslu hans var að lokum hætt,
26. maí 1927 og hafin framleiðsla á
bíl með breytingum sem mark-
aðurinn kallaði á, Model A. Far-
sælli, 19 ára sögu Ford Model T
var lokið, sögu sem olli byltingu í
bílaiðnaðinum, sögu sem gerði
Ford að stórveldi, sögu sem nú er
fagnað víða um heim af bílaaðdá-
endum í tilefni af því að 100 ár
eru liðin frá því hann kom fyrst á
götuna – og fékk hjólin til að snú-
ast ...
Fékk hjólin til að snúast
Hann var valinn bíll
20. aldarinnar af 133
virtum bílablaðamönn-
um og sérfræðingum
og það það efast eng-
inn um að hann braut
blað í sögu bílsins þeg-
ar hann kom á markað
árið 1908. Ford Model
T fagnar 100 ára af-
mæli í ár. Unnur H.
Jóhannsdóttir kynnti
sér hvað það var sem
gerði bílinn svo sér-
stakan.
Ford Model T Bílinn sem umturnaði bílaiðnaðinum og gerði almenningi kleift að eignast einn.
Auglýsing Verðið á Ford Model T var mun lægra en á öðrum bílum.
smáauglýsingar
mbl.is
12|Morgunblaðið