Morgunblaðið - 20.05.2008, Side 10

10|Morgunblaðið
Hugmyndin að Evróvisjón,söngvakeppni Evr-ópuþjóða sem sjónvarpaðyrði um alla álfuna, kvikn-
aði í EBU, Sjónvarpssambandi evr-
ópskra sjónvarpsstöðva 1955. Alla-
jafna er Marcel Bezençon,
starfsmaður hjá EBU talinn upphafs-
maður hugmyndarinnar, en hans til-
laga var að umgjörð hennar yrði
áþekk söngkeppninni í San Remo á
Ítalíu nema hún yrði í beinni útsend-
ingu sem þótti djarft á þeim tíma.
Fyrsta keppnin var haldin í Lugano
í Sviss 24. maí 1956. Sjö þjóðir tóku
þátt í keppninni og flutti hver tvö lög,
en í næstu keppni, 1957, var sá siður
aflagður og upp frá því hefur reglan
verið eitt lag á þjóð.
Fyrsta sigurlagið svissneskt
Fyrsta lag sem flutt var í Evr-
óvisjón var De Vogels van Holland
sem Jetty Paerl söng. Sviss sigraði í
þessari fyrstu keppni með lagið
Refrain sem Lys Assia söng, en hún
söng einmitt bæði lög Sviss í þessari
keppni. Ekki er fulljóst hvernig sig-
urvegarinn var valinn, en þó liggur
fyrir að hvert land tilnefndi tvo dóm-
ara til að greiða atkvæði fyrir sína
hönd og í ljósi þess að Lúxemborg
valdi tvo svissneska dómara til að
kjósa fyrir sig kemur kannski ekki á
óvart að Lys Assia skyldi vinna, en
lagið þótti þá og þykir enn prýðilegt.
Lys Assia kom aftur við sögu Evr-
óvisjón, því hún tók einnig þátt í
keppninni í Þýskalandi 1957, varð þá í
áttunda sæti, og aftur í Hollandi 1958
og varð í öðru sæti.
Ýmsar breytingar
Grunnþættir keppninnar hafa hald-
ið sér að mestu frá frumbýlingsárum
hennar, í það minnsta eftir 1957; hver
þjóð sendir eitt lag til keppninnar sem
haldin er í landi sigurvegara ársins á
undan. Sigurþjóðin ræður reyndar
hvort hún heldur keppnina eða ekki
og dæmi eru um að þjóðum hafi ofboð-
ið kostnaðurinn við að halda keppnina
eða þær hafi ekki ráðið við umfangið.
Eftir að flutningi laganna er lokið eru
svo greidd atkvæði um þau og er
hverri þjóð óheimilt að greiða atkvæði
um eigið lag. Þátttökuþjóð er skylt að
senda keppnina alla út heima fyrir.
Bretar hafa oftast haldið keppnina,
átta sinnum, 1960, 1963, 1968, 1977,
1972, 1974, 1982 og 1998, en hafa þó
aðeins sigrað fimm sinnum, 1967, 1969
(fjögur jöfn), 1976, 1981 og 1997, en
Bretar tóku gjarnan að sér að halda
keppnina ef sigurland treysti sér ekki
til þess. Írar hafa haldið keppnina sjö
sinnum, jafnoft og þeir hafa sigrað;
1970, 1980, 1987, 1992, 1993, 1994 og
1996. Hollendingar, Lúxemborgarar
og Svíar hafa haldið keppnina fjórum
sinnum hver þjóð.
Bara ný lög, takk
Lagið sem sent er inn má ekki hafa
komið út eða heyrst opinberlega fyrir
tiltekna dagsetningu sem ákveðin er
fyrir hverja keppni, en engar reglur
eru um hvernig á að velja lög til
keppninnar, það er hverju landi í
sjálfsvald sett. Fyrir vikið er mjög
misjafnt hvernig þjóðir velja framlag
sitt, sumar velja lagahöfund til að
semja lag, aðrar byrja á að velja
söngvara og láta hann síðan syngja
nokkur lög sem valið er úr, enn aðrar
tengja valið sjónvarpsþáttum, til að
mynda hæfileikakeppni eins og Spán-
verjar og fleiri þjóðir hafa gert og svo
eru enn aðrar þjóðir sem velja úr inn-
sendum lögum sem geta skipt hundr-
uðum.
Þessar reglur hafa nánast ekkert
breyst í gegnum árin en flest annað
hefur tekið stakkaskiptum. Einna
mest hafa vandræðin verið við að
finna kerfi á atkvæðagreiðslum sem
skila niðurstöðum skammlaust. Ýms-
ar uppákomur hafa varpað rýrð á
keppnina, til að mynda hneykslið 1963
þegar Norðmenn skiptu um skoðun í
miðju kafi (hringja þurfti aftur í dóm-
nefndina norsku vegna mistaka henn-
ar) og fyrir vikið sigruðu Danir naum-
lega.
Fjórar jafnar
Annað enn verra mál kom upp 1970
þegar fjórar þjóðir voru jafnar í efsta
sæti að lokinni talningu atkvæða og
kom kynni hátíðarinnar, Laurita Val-
enzuela, svo í opna skjöldu að hún
spurði stigavörðinn þrim sinnum um
úrslitin – trúði ekki sínum eigin eyr-
um.
Mjög er misjafnt hvernig þjóðir
hafa haldið keppnina þó almennt hafi
umfang hennar aukist og salirnir
stækkað sem því nemur. Danir héldu
stærstu Evróvisjónhátíðina hingað til,
tjölduðu yfir þjóðarleikvanginn Par-
ken og komu 38.000 manns fyrir. Með
því toppuðu þeir Svía rækilega, en
Svíar héldu keppnina í 16.000 manna
leikvangi í Stokkhólmi árið áður.
Minnsta keppnin var haldin á Írlandi
1993, en þá var hún haldin í smábæn-
um Millstreet, sem var 1.500 manna
bær skammt frá Cork, syðst á Írlandi.
Leikvangurinn í Belgrad, þar sem
Evróvisjón fer fram að þessu sinni,
rúmar um 20.000 manns.
Ýmsir þekktir listamenn hafa sung-
ið í keppninni, til að mynda Céline
Dion, Nana Mouskouri, Karel Gott,
Sandie Shaw, Mary Hopkin, Julio Ig-
lesias, Olivia Newton-John, Katrina
and the Waves, Cliff Richard, Lulu og
hljómsveitirnar New Seekers og The
Shadows hafa einnig tekið þátt. Aðrir
hafa slegið í gegn með aðstoð Evr-
óvisjón, til að mynda ABBA, Gina G,
Secret Garden, Dana International og
Lordi. Svo eru dæmi um listamenn
eins og Aqua sem slegið hafa í gegn
eftir að hafa skemmt í atkvæðahléi
Evróvisjón og ekki má gleyma River-
dance-atriðinu sem gerði allt vitlaust í
Evróvisjón 1994, en það sjö mínútna
atriði er það sem allir muna frá þeirri
keppni, en ekki hvaða lag vann (Rock
’n Roll Kids með Paul Harrington og
Charlie McGettigan sem eru eini kar-
ladúettinn sem unnið hefur í Evr-
óvisjón).
Douze Pointe
Sú högun að lönd gefi stig frá 1 upp
í tólf, en hlaupið er yfir ellefu, hefur
verið við lýði frá 1975, en fram til 1997
sáu sérstakar dómnefndir um að
greiða atkvæði. Það ár spreyttu Aust-
urríki, Bretland, Þýskaland, Sviss og
Svíþjóð sig á símakosningu meðal al-
mennings og gekk svo vel að henni
var komið á smám saman í löndunum
öllum. Dómnefndir starfa þó enn í
hverju landi til að vera til taks ef sím-
kerfið bregst, en þetta árið kjósa dóm-
nefndir reyndar eitt lag áfram hvort
undanúrslitakvöld, en almenningur
velur níu lög hvort kvöld. Varla þarf
að taka fram að land getur ekki greitt
sjálfu sér atkvæði.
Margir muna sjálfsagt eftir hljóm-
sveitinni sem var skylda að hafa í Evr-
óvisjón; sama hvernig lagið var varð
að hafa fullmannaða hljómsveit til að
spila undir. Hún var aflögð 1999, með-
al annars til að draga úr kostnaði, en
tveimur árum áður varð líka heimilt
að vera með hluta af undirleik af
bandi.
Söngur verður þó að vera „lifandi“,
þ.e. ekki á vera með raddir á bandi,
hvorki aðalrödd né bakraddir. Ekki
hefur reynt nema einu sinni á þá
reglu, en það var þegar Króatar voru
með það sem hljómaði býsna líkt
mannsrödd á bandi í keppninni 1999
(lagið var Marija Magdalena og flytj-
andinn Doris Dragovic). Þeim var
refsað fyrir eftir keppnina og þriðj-
ungur stiga dæmdur af þeim.
Fleiri frægar uppákomur urðu í
keppninni 1999, til að mynda var
þýsku söngkonunni Corinne May vís-
að úr keppninni eftir að upp komst að
lag hennar, „Just Listen To The
Children“, var endurgerð á gömlu lagi
(Supriz kom í hennar stað), og Bosníu-
Hersegóvínumenn þurftu að redda
öðru lagi í snarhasti þegar það kom í
ljós að keppnislag þeirra hafði komið
út í Finnlandi nokkrum árum fyrir
keppnina.
Íslenskuspurmálið
Framan af keppninni var skylda að
syngja á ríkistungu hvers lands, en
síðar mátti syngja á einu af opinber-
um tungumálum við komandi lands.
1973 var þessi regla svo aflögð og
þjóðir máttu syngja á hvaða máli sem
þær kusu. Reglan var aftur tekin upp
1977, en svo aflögð endanlega 1999.
Margir muna einmitt uppistandið sem
varð hér heima það ár þegar ákveðið
var að flytja íslenska lagið í Evr-
óvisjón á ensku en ekki íslensku, en
málverndarmenn lúffuðu fyrir þeim
rökum að það myndi auka sigurlíkur
lagsins. Þetta virtist og ætla að ganga
eftir því Selma Björnsdóttir söng lag-
ið All Out of Luck í annað sætið.
(Reyndar hefur enskan ekki dugað
eins vel upp frá því svo kannski var
þetta ekki íslenskuspursmál.)
Fleiri þjóðir hafa glímt um hvaða
tungumál eigi að nota og skemmst að
minnast deilna í Frakklandi vegna
lags Sebatiens Telliers sem hann
hyggst syngja að mestu á ensku næst-
komandi laugardag, en það vakti líka
gremju margra Frakka að lag þeirra í
keppninni 2007 var sungið á „frangla-
is“ („frensku“), sem er enskuskotin
franska. Danir og Svíar haga málum
svo að það er beinlínis skylda að flytja
lagið á ensku í úrslitunum þó það hafi
hugsanlega verið sungið á móðurmál-
inu í undankeppninni heima fyrir, en í
Makedóníu var kosið um það hvort
lagið ætti að vera á ensku eða make-
dónsku. (Þess má geta til gamans að
sigurlag Marija Šerifovic 2007 var
sungið á serbnesku.)
Menn hafa líka brugðið fyrir sig
ýmsum mállýskum og málleysum.
Þannig voru austurrísku lögin 1971,
1996 og 2003 sungin á þýskum mál-
lýskum, viennese, vorarlbergish og
steiermarkish, Írar sungu á gelísku
1972, Svisslendingar sungu á retró-
rómönsku 1989, Ítalir á napólí-
mállýsku 1991 og Frakkar á kreóla
1992, kórsísku 1993 og bretónsku
1996. Litháar notuðu samogitísku,
litháíska mállýsku, 1999 og Eistar á
eistneskri mállýsku 2004, võro. 2003
sungu Belgar svo á tilbúnu máli, sem
má kannski kalla belgísku, og 2004
sungu Hollendingar hálft lag á tilbúnu
tungumáli.
Lengst og styst
Eins og getið er er skylda að senda
út alla úrslitakeppnina nema
skemmtiatriðin í hléinu, en sú regla
hefur orðið til þess að ýmis arabalönd
sem rétt hafa á þátttöku hafa ekki
treyst sér til að vera með þar sem
bannað er þar að sýna frá keppninni á
meðan Ísrael er með. Sjónvarps-
stöðvar í ýmsum arabaríkjum sýndu
þannig beint frá keppninni 1978, en
hættu að senda út meðan ísraelska
lagið A-Ba-Ni-Bi var sungið. Þegar
ljóst varð að ísraelska lagið myndi
sigra hættu margar stöðvarnar út-
sendingunni og gekk svo langt að þær
skýrðu frá því að Belgía hefði sigrað,
en Belgar urðu í öðru sæti.
Ýmsar reglur aðrar koma við sögu,
til að mynda á Evróvisjónlag að vera
hvorki meira né minna en þrjár mín-
útur, en sú regla hefur verið í gildi frá
1962. Stysta lag sem flutt hefur verið í
Evróvisjón er breska lagið All sem
Patricia Bredin söng 1957, ein mínúta
og fimmtíu sekúndur. Það var þriðja
lag á svið það kvöld, en næsta lag, það
fjórða, er lengsta lag sem sungið hef-
ur verið í keppninni, ítalska lagið
Corde Delle Mia Chitarra sem Nunzio
Gallo söng, en það er fimm mínútur og
níu sekúndur.
Sögukaflar af Evróvisjón
Frumleg Það þótti mörgum sem sigrinum hefði verið stolið af Frökkum
þegar Amina lenti í öðru sæti 1991.
Svefnþorn Norska náttljóðið sem Secret Garden flutti og sigraði 1995 er
án efa eitt sérkennilegasta sigurlag sögunnar.
Frumherji Lys Assia sigraði í fyrstu keppninni og hún hefur líka sungið
fleiri lög í Evróvisjón en nokkur annar.
Evróvisjónkeppni, sem komin er á
sextugsaldurinn, hefur gengið í
gegnum ýmsar breytingar á langri
ævi en er þó enn í fullu fjöri
Fordómar Arabaþjóðir kunnu ekki að meta kærleiksboðskapinn í ísraelska
laginu A-Ba-Ni-Bi sem sigraði 1978.
Stuð Gina G. hamaðist sem mest hún mátti í gömlum kjól af Cher en náði
ekki lengra en í annað sætið 1995.