Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2008, Síða 2

2 LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Blandaðir
ávextir
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Það er til marks um hnattvæð-
inguna að á Evrópumótinu í knatt-
spyrnu 2008 skuli maður sem heit-
ir Ibrahimovic leika með Svíþjóð,
Mario Gómez vera þýskur og ar-
abísk nöfn eins og Khalid Bou-
lahrouz vera letruð á landsliðsbún-
ing Hollands. Þetta er svipað og
að maður sem héti Haarde væri forsætis-
ráðherra Íslands. Á sama hátt og ekki er
hægt að alhæfa um að allir íslenskir karl-
menn séu -son, er ekki lengur hægt að
giska á þjóðerni leikmanna á EM út frá
nöfnum þeirra.
Umfangsmikil og vinsæl íþróttagrein (eða
viðskiptagrein) eins og fótbolti birtir okkur
menningartísku og samfélagslegar hrær-
ingar. Svipað gera staðbundnar deildir, eða
var það ekki einmitt daginn sem handknatt-
leikskappinn Julian Róbert Duranona
smeygði sér í íslenska landsliðstreyju sem
almenningur áttaði sig á hugmyndinni um
Íslendinga af erlendum uppruna? Tilkoma
hans var hvorki tilviljun né einangrað ör-
væntingartilvik liðs sem vildi gera betur.
Hún var tímanna tákn og síðan hafa æ fleiri
íþróttamenn, fæddir annars staðar, keppt
fyrir Íslands hönd. Þetta truflar suma („ji,
hann kann ekki einu sinni þjóðsönginn!“) en
endurspeglar þá einföldu staðreynd að 11
prósent íbúa á Íslandi komu í heiminn utan
landsteinanna.
Ég held að alþjóðlegi fótboltinn sé magn-
að tæki til þess að vinna gegn kynþátta-
fordómum og hvers kyns hatri. Börn sem
fylgjast með knattspyrnu falla fyrir leik-
mönnum sökum hæfileika og velgengni,
óháð því hvernig þeir líta út. Í herbergjum
á Íslandi, Nígeríu og El Salvador hanga
myndir af Henry og Messi og Ronaldinho
og Rooney, bleikum og blökkum, og í ljós
kemur að samstaða liðs á velli veltur á
trausti en ekki þjóðerni. Þá er ég að tala
um atvinnufélagsliðin, sem mörg eru orðin
svo alþjóðleg að heimamenn eru í minni-
hluta. Nema Athletic Bilbao, sem hefur þá
stefnu að kaupa aldrei útlendinga.
Auglýsendur leggja sitt af mörkum til
þess að brjóta niður múrana, ýmist af
sjálfsdáðum eða bara til að stökkva á póli-
tískt-réttþenkjandi-vagninn. Í McDonald’s
auglýsingum á EM er teflt fram strákum,
stelpum, hvítum og hörundsdökkum – bolt-
inn er fyrir alla. Auglýsing Pepsi Max er
lúmskari og þar með kannski áhrifameira
lóð á vogarskálina: Ungt fólk skiptist á að
lýsa draumaauglýsingunni með helstu
hetjum í aðalhlutverkum og ekki einasta
eru hetjurnar af mismunandi þjóðerni, held-
ur talar unga fólkið ensku með ýmiss konar
hreim (þetta er samhljóða ábending Félags
kvenna af erlendum uppruna um að Íslend-
ingar þurfi að venjast því að heyra íslensku
talaða með mismunandi framburði).
Þótt unnið sé að niðurrifi kynþáttamúra
innan knattspyrnuheimsins vill þó enn svo
einkennilega til að rasísk atvik blossa þar
reglulega upp. Sjá t.d. sögulega viðureign
Marco Materazzi og Zinedine Zidane á HM
2006, sem af spekingum ýmsum var rakin
til menningartengdrar tortryggni. Þegar
upp úr sýður – líka á Íslandi – er gripið til
upprunatengdra móðgana og einum of vel
þekktur er aðsúgur að erlendum leik-
mönnum liða í ýmsum deildum.
Knattspyrnan kristallar nefnilega þá
staðreynd að við erum enn í eins konar
transisjón, eða deiglu. Landamæri hafa
opnast, jafnvel galopnast, og ferðamenn,
flóttamenn, farandverkamenn, skiptinemar,
hælisleitendur og hermenn giftast inn í nýj-
ar hefðir og eignast börn sem fara í fót-
bolta. Á sama tíma er rótgróin menning
heildarinnar enn svo ríkur þáttur á hverjum
stað að stranglega valin landslið eru send út
á velli til þess að keppa við önnur strang-
lega valin landslið. Þjóðsöngvar eru sungnir
og þjóðfáninn heiðraður. Á meðan málum
er þannig háttað verðum við á víxl vitni að
stórbrotnu samlyndi og harkalegri mis-
munun. Hvort tveggja er – eins og mað-
urinn sjálfur – stórmerkilegt rannsókn-
arefni.
Eftir Sigtrygg Magnason
sigtryggur@naiv.is
M
agnús Þór Jónsson heitir
listamaður og er nefndur
Megas. Aldrei hefur ríkt
sérstök lognmolla í
kringum manninn. Hann
hefur átt sér sterka fylg-
ismenn frá byrjun en eftir því sem árin líða
hafa fleiri og fleiri áttað sig á einstökum
hæfileikum hans þegar kemur að tón- og
ritlistum. Hann hefur meira segja hlotið
verðlaun íslenskrar tungu og þakkað fyrir
sig með orðunum „böns of monní“.
Eiginlega hefur verið rólegt í kringum
Megas síðustu misserin fyrir utan nær sam-
felldan hyllingarkór sem hefur hljómað þeg-
ar hann gefur út plötur eða heldur tónleika.
Skiljanlega.
Í byrjun sumars, nánar tiltekið á 17. júní
árið 2008, komst Megas í sviðsljósið og virð-
ist hafa hneykslað einhvern hluta þjóð-
arinnar. Þeir sem voru fyrir löngu búnir að
sætta sig við lagið um litlu sætu strákana og
fílahirðinn frá Súrín rak í rogastans. Í aug-
lýsingu frá Toyota þar sem fjallað er um
samlífi Toyota og íslensku þjóðarinnar síð-
ustu 40 árin hljómaði hin undurþýða rödd
meistara Megasar. Hún söng: „Ef þú smæl-
ar framan í heiminn smælar heimurinn
framan í þig.“ Er nú karlinn búinn að selja
sál sína, sögðu margir á bloggum sínum og
á kaffistofum landsins hneykslaðist fólk yfir
því að auðvaldið hefði keypt síðasta heið-
virða poppara landsins.
Sellát. Megas.
Auglýsingar eru sérstakt fyrirbæri í
menningu samtímans. Eftir því sem sam-
félagið verður fjölbreyttara og miðlarnir
fleiri og fjölbreyttari, til dæmis með tilkomu
netsins, verður erfiðara að ná til fólks með
auglýsingum. Þeir tímar eru liðnir sem það
dugði að skella einni heilsíðu í Moggann til
að ná til alls landslýðs. Það gerist æ erf-
iðara að ná til fólks, sérstaklega ungs fólks
sem er ekki sérlega hneigt til hinna hefð-
bundnu miðla. Ný tegund af neyslu afþrey-
ingar og fjölmiðlaefnis breytir eðli auglýs-
inga. Líklega verður það svo að á næstu
árum þróast auglýsingar æ meira yfir til
þess að hafa mikið afþreyingargildi og í
sumum tilfellum nánast listrænt gildi. Nán-
ast.
Í íslenskri samtímamenningu held ég að
sjónvarpsauglýsingar hafi sérstakt gildi
miðað við margar aðrar þjóðir. Á einstökum
tímabilum hafa auglýsingar líklega verið
nánast eina leikna íslenska efnið í sjónvarpi
og þannig verið stór hluti af „innlendri dag-
skrárgerð“.
Erlendis hafa auglýsingastofur, auglýs-
endur og tónlistarmenn umgengist auglýs-
ingar og tónlist í auglýsingum á annan hátt
en hefðbundið þótti.
Sumar hljómsveitir hafa til dæmis náð
vinsældum með því að lög þeirra hafa verið
áberandi í herferðum fyrirtækja. Gott dæmi
um það er þegar Vodafone notaði lag Dandy
Warhols, Bohemian Like You, í auglýsinga-
herferð árið 2001 og gerði hljómsveitina um-
svifalaust heimsfræga.
Ég hef unnið á auglýsingastofu. Vann
meira að segja á þeirri ágætu auglýs-
ingastofu, Íslensku auglýsingastofunni, sem
gerði auglýsinguna umtöluðu með Toyota.
Fyrir marga tónlistarmenn eru auglýs-
ingastofur eftirsóknarverður samstarfsaðili
því þær koma tónlist á framfæri og greiða
einnig fyrir afnotin af tónlistinni. Það kallast
víst viðskipti.
Andy Warhol sagði einhvern tíma: „Að
græða peninga er list og vinna er list og
góður bissness er besta listin.“ Þessi gagn-
rýni á Megas snýst um ímynd listamanna.
Þetta er hluti af upphafinni ímynd sem á
líklega í nútímasamfélaginu við lítil rök að
styðjast. Frá upphafi vega hafa virtustu
listamenn heimsins haft mikinn áhuga á að
miðla list sinni til sem flestra. Sumum tókst
það á snilldarlegan hátt. William Shake-
speare er gott dæmi um listamann sem náði
til fólks og fórnaði ekki listrænum metnaði
sínum eins og oft er talið að menn geri þeg-
ar þeir ná almannahylli. Shakespeare bjó til
leikhús sem virkaði bæði fyrir aðalinn og
pupulinn og lifir enn í dag, mörg hundruð
árum síðar. Leikhúsið var afþreying þess
tíma. Var Shakespeare sellát? Ef einhver
hefur samband við mig og spyr hvort hann
megi nota lagið mitt í auglýsingu er það þá
siðferðisleg spurning frekar en viðskiptalegs
eðlis? Hefur listamaðurinn meiri skyldur við
samfélagið en aðrir borgarar? Var Megas að
svíkja einhvern þegar hann ákvað að segja
„vottðe fokk, ég tek dílnum“. Megas syngur
ekki „ef þú smælar framan í heiminn, smæl-
ar Toyota framan í þig“. Megas syngur
gamla góða lagið sitt, endurgerir það meira
að segja, og þúsundir nýrra hlustenda heyra
það og raula það í hversdagslegu amstri
sínu, kynnast Megasi.
Og Megas á lokaorðin.
„Þú sem lætur hvunndagsraunirnar ríða
þér á slig.
Ef þú smælar framan í heiminn þá smæl-
ar heimurinn framan í þig.“
Morgunblaðið/Kristinn
Smælar Var Megas að svíkja einhvern þegar hann ákvað að segja „vottðe fokk, ég tek dílnum“? Hann smælar framan í heiminn.
Sellátur
»Ef einhver hefur samband
við mig og spyr hvort hann
megi nota lagið mitt í auglýs-
ingu er það þá siðferðisleg
spurning frekar en viðskipta-
legs eðlis? Hefur listamað-
urinn meiri skyldur við sam-
félagið en aðrir borgarar?
FJÖLMIÐLAR
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Aug-
lýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins