Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2008, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2008 11
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
Norðfjarðarbók - Þjóðsögur,sagnir og örnefnaskrár er
komin út hjá bókaútgáfunni Hólar.
Hálfdan Haraldsson, sem var skóla-
stjóri á Kirkju-
mel í Norðfirði í
43 ár, skráði og
safnaði efni í
bókina og er
sögusviðið allir
hlutar Norðfjarð-
arhrepps hins
forna: Norð-
fjörður, Hellis-
fjörður, Við-
fjörður, Suðurbæir og Sandvík.
Þegar Hálfdán fluttist til Norð-
fjarðar haustið 1952 áttaði hann sig
fljótlega á því að hann var kominn í
lifandi þjóðsagnaveröld. Allt um-
hverfið var þrungið dulúð fjöl-
breytilegra sagna sem samofnar
voru stórbrotnu landslaginu. Í ná-
grenni skólans sem hann stýrði var
til dæmis Draugadýið, en niðri í því
voru bundnir tíu draugar. Og í
skólahúsinu sjálfu bjó álfkona sem
flutti þangað inn er hús hennar var
eyðilagt. Í Staðargjánni sem er
beint ofan við skólann heyrðist
klukknahringing þegar Norðfirð-
ingar til forna leituðu sér að nýjum
kirkjustað eftir firnin öll sem urðu á
Ásmundarstöðum þegar upp komst
að presturinn væri hálfur draugur
og ætlaði að sökkva kirkjunni niður
í það neðsta með öllum kirkjugest-
unum. Þetta eru dæmi um magnað
efnið í bókinni.
Norðfjarðarbók er 438 blaðsíður
að lengd og er hún prýdd fjölda lit-
mynda og korta.
  
Hestar er nýjasta bók landslags-og náttúruljósmyndarans Sig-
urgeirs Sigurjónssonar. Þetta er
glæsileg 160 síðna bók með lit-
myndum af íslenska hestinum. Bók-
in kemur út á ís-
lensku, þýsku og
ensku.
Í bókinni eru
myndir af stóðum
og stökum hest-
um og enn frem-
ur myndir af ís-
lenskum
keppnishestum.
Inngang að bók-
inni skrifar Krist-
ján B. Jónasson
og skrifar hann einnig myndatexta.
Við vinnslu bókarinnar naut Sig-
urgeir aðstoðar Ragnars Tóm-
assonar hestamanns með meiru.
Sigurgeir stundaði ljósmyndanám
á Íslandi árunum 1965 til 1966 og
var í framhaldsnámi í Stokkhólmi
og San Diego. Eftir hann liggur
fjöldi bóka. Sú fyrsta, Svip-myndir,
kom út árið 1982 og árið 1992 kom
út fyrsta bók hans með landslags-
myndum, Íslandslag. Í kjölfarið
komu fleiri afar vinsælar ljós-
myndabækur um Ísland og Íslend-
inga: Ísland - landið hlýja í norðri,
Amazing Iceland, Íslandssýn, Land-
ið okkar og Made in Iceland. Með
Unni Jökulsdóttur vann Sigurgeir
bókina Íslendingar.
  
Heitar lummur eftir HjálmarFreysteinsson er komin út hjá
Bókaútgáfunni Hólum. Undirtitill
bókarinnar er Ráðlagður skammtur
ein limra tvisvar á dag gegn ólund.
Í bókinni eru
limrur eftir
Hjálmar, sem er
Mývetningur,
varð stúdent frá
MA og las lækn-
isfræði við Há-
skóla Íslands.
Hann starfar
sem heim-
ilislæknir á Ak-
ureyri.
Hjálmar er með vinsælustu hag-
yrðingum landsins og hefur marg-
sinnis troðið upp á hagyrð-
ingamótum, við góðan orðstír. Í
Heitum lummum er úrval úr limr-
um Hjálmars en hann þykir afar
slyngur í því formi.
BÆKUR
Sigurgeir
Sigurjónsson
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
Við að fylgjast með fréttum frá Simbabveþessa dagana, af því harðræði semstjórnarandstæðingar eru beittir ogbrjálæðinu sem fylgir því sem vonandi
eru fjörbrot stjórnar Roberts Mugabe, leitar hug-
urinn til bókarinnar Dark Star Safari - Overland
from Cairo to Cape Town eftir einn helsta meist-
ara ferðasagna á liðnum áratugum, Paul Theroux.
Eftir að hafa lesið hana fyrir nokkrum árum, vissi
maður einhvern veginn að einmitt svona yrði þetta.
Theroux hefur skrifað fjölda ágætra skáldsagna
en þær jafnast engan veginn á við meistaralegar
ferðafrásagnir hans. Bækurnar sem hann skrifaði
um lestaraferðalög hafa lengi verið í uppáhaldi.
The Great Railway Bazaar, um Indland, og Riding
the Iron Rooster, um Kína, auk The Old Patag-
onian Express, þar sem sagt er frá ferð höfund-
arins frá heimaborg hans, Boston, landleiðina suð-
ur til Argentínu. Greinasafnið Sunrise with
Seamonsters er afar forvitnilegt, svo ekki sé
minnst á uppgjör Theroux við gamlan vin sinn, rit-
höfundinn V.S. Naipaul; Sir Vidias Shadow. Í öll-
um þessum verkum nýtur írónískur frásagnarmáti
heimsferðalangsins sín vel, snyrtilega dregin port-
rettin af fólki sem hann rekst á og sérstök athygl-
isgáfan. Líklega er Dark Star Safari þó hans
áhrifamesta bók. Hún kom fyrst út fyrir fimm ár-
um og seldist strax gríðarlega vel og fékk afar
góða dóma. Gagnrýnandi Boston Herald sagði að
það sem kæmist næst því að fara sjálfur til Afríku
væri að lesa þessa bók og í The Washington Post
var staðhæft að fáar ef nokkrar bækur frá síðustu
árum fjölluðu á jafnopinskáan hátt um vandamál
Afríku, en að um leið féllu lesendur í stafi yfir
heimsálfunni.
„Allar fréttir sem berast frá Afríku eru slæmar.
Þess vegna vildi ég fara þangað.“ Þannig hefst
bókin, og Theoux sem kenndi sem ungur maður í
álfunni, sneri aftur, alvanur ferðalangur og tók
nokkra mánuði í að þokast suður á bóginn, land úr
landi, með fólksbílum og óhæfum rútum, eintrján-
ingum, gripaflutningabílum, lestum og ferjum.
Hann lýsir ólíkum menningarheimum og fólki, þar
sem trúarbrögðin eru ólík og ástandið ýmiss kon-
ar, gott og slæmt. Hann upplifir bæði fegurð og
ljótleika og eitt af því sem gerir frásögnina svo
heillandi, er að hann lýsir því sem lesandanum
finnst vera sönn Afríka, ekki bara Afríka fyr-
irsagna og vandamála. Umsögn Throux og lýs-
ingar á hjálparstarfi og hjálparstarfsmönnum eru
afar harðar, vægast sagt. „Hverjir nema ekki stað-
ar fyrir þurfandi í vegkantinum?“ spyr hann. Og
svarar: „Erlendir hjálparstarfsmenn. Þeim er lýst
sem sníkjudýrum sem skapa fleiri vandamál en
þeir leysa.“
Talandi um vandamál, þá eru þó þau hvergi
meiri en í Simbabwe. Theroux fór fyrst þar um ár-
ið 2001, þegar verðbólgan var enn undir 100 pró-
sentum. Landið var áður kallað „brauðkarfa Afr-
íku“ og við þekktum það sem Ródesíu. Hvítir
bændur ræktuðu þá stórar og frjósamar jarðir sín-
ar og ástandið var gott að mörgu leyti. En þegar
Theroux var á ferðinni höfðu fyrrum hermenn
Mugabes einræðisherra fengið að ryðjast inn á
jarðir hvítu bændanna og búta þær í sundur; þegar
hann talar við bóndann Drummond höfðu yfir
3.000 jarðir verið gerðar upptækar – og þær skil-
uðu ekki nema broti af þeirri uppskeru sem þær
gerðu áður.
„Allt var á niðurleið og ástandið var enn að
versna: hættulegt, andlaust, gjaldþrota,“ skrifar
Theroux. Hann bætir við að landið hafi samt verið
fallegt, en afar fáir bílar á ferð og fátt fólk, „eins og
plága hafi herjað á landið.“ Og þegar maður les
áfram sést að það eru hin óhæfu stjórnvöld sem
eru plágan sem hafa breytt frjósömu landinu í hel-
víti fyrir íbúana, og ekki bara þá hvítu.
Í eftirmála lýsir Theroux annarri ferð um Sim-
babve árið 2004, þegar verðbólgan var komin upp í
nokkur hundruð prósent og ástandið var enn þá
verra en fyrr. Þeir hvítu voru reknir á brott eða
drepnir og örbirgð blasti við öðrum en gæðingum
Mugabes, sem Desmond Tutu lýsir á ensku sem
„bonkers.“ Manninum er lýst sem óðum.
Dark Star Safari gefur lesandaum tilfinningu
fyrir raunverulegri Afríku, vinalegri en sums stað-
ar virðast vandamálin vart yfirstíganleg.
Slæmar fréttir frá Afríku
ERINDI »Hann bætir við að landið hafi
samt verið fallegt, en afar fáir
bílar á ferð og fátt fólk, „eins og
plága hafi herjað á landið.“ Og
þegar maður les áfram sést að
það eru hin óhæfu stjórnvöld sem
eru plágan sem hafa breytt frjó-
sömu landinu í helvíti fyrir
íbúana, og ekki bara þá hvítu.
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@gmail.com
R
ocko Schamoni (rétt nafn Tobias
Albrecht) er nokkuð þekktur fýr í
þýsku samfélagi. Til tekna hefir
hann sér helst unnið að vera tón-
listarmaður, skemmtikraftur, leik-
ari, sjónvarpskynnir og annar eig-
anda hins þekkta klúbbs Der Golden Pudel í
Hamborg. Er hann stundum kallaður póstpönk-
skemmtikraftur.
Hann er fæddur árið 1966 í Slésvíkur smábæn-
um Lütjenberg, þar sem hann taldist til fyrstu
pönkaranna. Var enda fljótlega ljóst að hann ætlaði
sér annað lífshlaup en bróðurpartur samborgara
sinna. Um þennan tíma má fræðast um í annarri
skáldsögu Rockos frá 2004, Dorfpunks (Þorps-
pönkarar). Sú saga hefir, líkt og þessi sem hér er
tekin til umfjöllunar sjálfsævisögulega drætti.
Í viðkomandi bók segir frá ungum pilti sam-
nefndum höfundinum, er fæðist til nýs lífs þegar
pönkið hefur innreið sína í smábæi Slésvíkur. Inn-
reið sú átti sér, líkt og á Íslandi, seint stað, eða í
kringum 1980. Þessar tvær pönksenur eru og and-
lega skyldar, enda báðar með þorpslegum brag og
snerust um að vera á skjön fremur en pólitíska
framkvæmdagleði og tískugreddur, sem pönkið er
vissulega ekki laust við. Markaðurinn aðlagar sig
að öllum uppreisnum.
Í hnotskurn mætti draga innhald bókarinnar
saman í setningunni „pönksögur úr smábænum,
allt annað en normið.“ Enda er form sagnanna
kannski fremur safn pönksagna, sem tengjast í
gegnum aðalpersónuna og annað jaðarfólk, en
skáldsaga.
Fyrsta skáldverk Rocko, og jafnframt það verk
sem lokkaði hann út á rithöfundarbrautina (hann
var beðin um að skrifa bók af forlaginu) heitir Ri-
siko des Ruhms (Áhætta frægðarinnar). Kom hún
út 2003 og er ævintýrasaga sem greinir frá manni
sem flakkar um heiminn sem listmálari, ræningi,
sirkuslistamaður, samkynhneigður sjómaður o.fl.
Hún kom honum á kortið, en Dorfpunks var gegn-
umbrotið. Þess má svo til gamans geta að Rocko
hefir unnið með nóbelsverðlaunahafanum Elfriede
Jelinek við leikhúsuppfærslu hennar á Banbury
Oscars Wilde.
Sternstunden der Bedeutungslosigkeit sver sig í
ætt við fyrri verk (og þá ekki bara rithöfundaverk)
og er eins konar sjálfstætt framhald Dorfpunks;
þorpspönkarinn er kominn á mölina til Hamborg-
ar. Að vísu er hér þó ekki nákvæmlega sama per-
sóna á ferð.
Persónugallerí af hliðarlífstoga
Hér segir Michael Sonntag, uppgjafalisthá-
skólanemi frá því sem á daga hans drífur eða öllu
heldur hvernig hann lætur hverjum degi nægja
sína þjáningu. Dagar hans litast einkum af slarki;
hann er á bótum og ráfar stefnulaust um götur
borgarinnar með viðkomu á knæpum, í stórmörk-
uðum og hjá geðlækninum. Svo vinnur hann öðru
hvoru fyrir sér með að hengja upp auglýs-
ingaplaköt fyrir Maff, „spíttara“ með ónýtt nef frá
Braunschweig, sem talar þó Berlínarmállýsku.
Stíll bókarinnar er enda mikið litaður af mállýskum
og slettum. Sonntag vinnur líka fyrir sér sem rótari
og barþjónn. Svo er hann annaðhvort veikur eða
þunnur.
Persónugallerí verksins er, líkt og Sonntag sjálf-
ur, af hliðarlífstoga. Persónur eins og Bruno með-
leigjandi hans, sem borgar enga leigu og Sonntag
hirti nokkurn veginn upp af götunni líkt og flæk-
ingshund. Bruno gerir fátt annað en að stunda kyn-
líf, ganga um íbúðina með fullri reisn og gista hjá
lögreglunni. Annar félagi, Tobbs, er ginkeyptur
fyrir heróíni, en getur ekki leyft sér að verða háður
sakir bágborinnar fjárhagsstöðu. Ástin hans Mia
þjónar svipuðu hlutverki og elskan hans Þórbergs
Þórðarsonar, eitthvað sem Sonntag tilbiður en fær
ekki. Hún vinnur fyrir sér sem fylgdardama af dýr-
ari gerðinni. Inn í söguna blandast svo fleiri týpur í
mismiklu vímuástandi af áþekku sauðakyni og
fjöldinn allur af kvenfólki sem Sonntag serður.
Sauðakyn þetta kallar Sonntag „óþarft fólk“ og
sjálfan sig nefnir hann „fursta hinna óþörfu.“ Kyn
hans fetar í áttina að engu og „fyrir engan yfirleitt“
og er stillt upp sem andstæðu hins venjulega borg-
ara, sem vaknar snemma, fer í vinnuna, á krakka-
gemlinga, borgar skuldirnar og reynir að áorka
einhverju og eignast eitthvað; fólk sér sem sér til-
gang með því sem það gerir. Þetta sér Sonntag fyr-
ir sér sem sjúkdóm lífsins. Getur hann þó á tíðum
séð fyrir sér svona líf. Líf þar sem hann getur verið
sáttur við guð og menn, laus við þá kvöl sem ex-
istensíalískir þankar hans valda honum.
Hið venjulega tákngerist svo í fjölskyldu hans,
sem býr í litlum bæ út á landi og stendur jafnframt
fyrir það sem Sonntag vill brjótast burt frá. Er hún
og viðmið hans, enda hafa allir „rebellar“ norm til
að miða sig við og ganga út frá. Málið við Sonntag
er þó að hann veit ekki almennilega af hverju hann
er svona og er því fremur aumur uppreisn-
arseggur … alltént er sagan svona í grunninn og
líkt fyrri verk Rockos, full af tvískiptingunni; hinir
„normal“ gegn hinum „abnormal.“
Daður við níhilisma og existensíalisma
Ef haldið er áfram á viðmiðsslóðum er óhætt að
kalla Sonntag óttalegan „lúser“ og er hann þannig
kominn í beinan karllegg andlegra bræðra líkt og
Herr Lehmann Svens Regeners í Herr Lehmann
(2001) og Simon Peters í Vollidiot (2004), eftir
Tommy Jaud. Hann er svo aðeins fjarskyldari rík-
isbubbanum og nafnlausa partíljóninu í skáldsögu
Christian Kracht, Faserland (1995). En sá síðast-
nefndi telst með skáldsögunni Faserland hafa
markað upphaf nýrrar þýskrar poppbókmennta-
bylgju, sem Rocko vissulega tilheyrir.
Eitt af einkennum þessarar bylgju, eða bóka í
þeim dilk, er að innan hennar rúmast lifandis býsn
af áfengi, reykingum, eiturlyfjum, „melankólíu“ og
þeim síamsbörnum tóm- og tilgangsleysi að við-
bættu vonleysi. Ofan á bætist daður við níhilisma
og existensíalisma, þótt oftast risti það ekki djúpt,
enda eru þessar uppdiktuðu sálir fremur hug-
sjónadruslur en hugsjónafólk og falla ekki að stöðl-
um, enda kannski lítið gaman að sögum um 100%
fólk. Húmor er einnig mikilvægur innan þessa
pakka (Þjóðverjar hafa húmor) og er oftast nær
kaldhranalegur og kaldlyndur.
Allt þetta ber umrædd bók með sér. Það er og
barasta ágætisskemmtun að lesa um fólkið á hlið-
arlínunni.
Saga af hliðarlínunni
Nýjasta bók Rocko Schamoni, Sternstunden der
Bedeutungslosigkeit (Stjörnustundir tilgangs-
leysisins), kom út hjá Dumont á síðasta ári. Höf-
undurinn er áberandi í þýsku samfélagi og kem-
ur víða við en skáldverk hans þykja hafa
áberandi sjálfsævisögulega drætti.
Sjálfsævisögulegur Rocko Schamoni er stund-
um kallaður póst–pönk–skemmtikraftur.