Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2008, Qupperneq 5

Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Þ
H: Er þér ekkert heilagt?
HD: Jú, margt er mér
heilagt. En kannski skil
ég ekki alveg hvað heil-
agt þýðir. Ég gæti alveg
elskað Jesú og gert grín
að honum samtímis. Ég er reyndar
langt í frá einn um það enda veiðileyfi á
hann, ólíkt múslímskum starfsbróður
hans. En ekkert í heimi hér er ósnert-
anlegt þegar kemur að kímni. Kímni er
náttúrulega bara ákveðið form af um-
ræðu og umræða er alltaf nauðsynleg.
ÞH: Já, einmitt umræða. Þú hefur
tekið ýmislegt úr samtímamenningunni
til umræðu í bókum þínum, allt frá póli-
tík til sifjaspella. Er kímni ef til vill eins
konar aðgöngumiði að viðkvæmum um-
ræðuefnum, eins og sifjaspellum og of-
beldi af ýmsu tagi?
HD: Það er hægt að segja það. Póli-
tíkin er sköpuð til að grín sé gert að
henni. Ofbeldið í kringum okkur er of
áberandi til að það sé hægt að láta það
framhjá sér fara. Þess vegna tönglast
ég á því. Maður þarf þó að fara varlega,
þ.e.a.s. vera viss um að skilaboðin séu
skýr. Sérstaklega ef um viðkvæmt mál-
efni og/eða tabú er að ræða. Ég tel mig
hafa hjartað á réttum stað og því sjald-
an hræddur um eigið ágæti þó að ég
særi einn og annan. Það er alltaf ein-
hver sem móðgast, en það er líka allt í
lagi. Áhyggjur hefði ég ef svo væri ekki.
ÞH: Færðu mikil viðbrögð við bók-
unum? Hringingar? Tölvupósta? Hót-
anir?
HD: Ekkert af þessu. Einhver Kani
sagði mér einu sinni að ég ætti von á
hrúgu af hatemail um leið og bókin
kæmi út í Bandaríkjunum, en svo varð
ekki. Þó að bókin mín seldist þar ágæt-
lega. Sem betur fer er raunin enn að
myndasögur svífa undir ratsjánni. Ef
Da Vinci Code hefði verið myndasaga
hefði kaþólska kirkjan aldrei mótmælt
henni. Fólk lítur ekki á myndasöguna
sem ógn. Ekki enn. Á fimmta áratugn-
um var veður gert út af hryllings-
myndasögum í Bandaríkjunum, en það
hugarfar rann smátt og smátt út í sand-
inn. Líklega því postularnir fundu eitt-
hvað annað til að kvarta yfir. Örfáir
hafa kvartað yfir verkum mínum, en
aldrei við mig. Ég vildi að einhver gerði
það því ég er með fullt af svörum á
reiðu.
ÞH: Hvernig myndirðu svara gagn-
rýni á þann veg að með því að ganga
jafn langt og þú gerir í gríninu sértu í
raun að gera lítið úr umfjöllunarefni
þínu?
HD: Mér finnst bara umræðuefni á
borð við nauðgun, sifjaspell og barna-
morð of stór og hræðileg til að hægt sé
að gera lítið úr þeim. Þó að ég búi til
„brandara“ úr þeim þýðir ekki að mér
finnist viðfangsefnið sjálft fyndið. Ég
ber enga ábyrgð á því hvernig fólk túlk-
ar myndirnar. Ég afsala mér henni al-
veg. Stundum finnst mér eins og mynd-
irnar mínar séu í raun einkonar
Rorschach-blekmyndir. Það er undir
skoðandanum komið hvað hér sé á ferð-
inni. Til eru dæmi um að lesandi hafi
lesið eitthvað mun skelfilegra í teikn-
ingu en ég meinti.
ÞH: Ætlun þín er þó talsvert atriði.
Líturðu á þig sem gagnrýnanda eða
þjóðfélagsrýnanda?
HD: Rýnandi frekar en gagnrýn-
andi. Ég fattaði reyndar ekki að sá
stimpill ætti við mig fyrr en mér var
sagt það. Mikið af því sem ég geri
byggist á þjóðfélaginu. En ég vil ekki
vera dómari og böðull. Ég skal vera
litla barnið í nýju fötum keisarans. Mér
líður samt alltaf hálfasnalega þegar ég
svara svona spurningum um mig. Jú,
víst er ég að stinga á kýlum og snúa
steinum en er ég ekki samtímis bara að
prumpa með pennanum? Ég þori ekki
að stimpla sjálfan mig því þá er ég sold-
ið að hindra mig líka.
ÞH: Þú nefndir Bandaríkin. Þú byrj-
ar nýja bók þína, Ókei bæ tvö, á banda-
rískum umgangsbrandara sem þar-
lendur myndlistarmaður, Richard
Prince, hefur gert ódauðlegan í einu af
verkum sínum. Prince hefur einmitt
unnið mikið með ímyndir amerískrar
menningar og oft verið gagnrýndur
fyrir að ganga of langt. Ertu að vísa til
Prince?
HD: Bíddu aðeins meðan ég fletti
Prince þessum upp á Wikipedia …
hmm … Jú ég skil. Hann er svona
skemmtilegur. Þær myndir eftir hann
sem sjást hér á Google eru flottar. Ég
get þó því miður ekki sagt að ég sé und-
ir áhrifum frá honum. Ég hef bara not-
að sama brandara og hann. Það er allt-
af hættan meðal brandarakarla. Ég hef
líka áður verið spurður hvort ég væri
undir áhrifum frá Don Hertzfeld og
David Shrigley. Þá þurfti ég líka að go-
ogla þá. Eignaðist nýjar hetjur um leið.
ÞH: Það má sjá skyldleika milli þín
og myndasöguhöfundarins Roberts
Crumbs sem er líka bandarískur. Hann
er einnig frægur fyrir að ganga langt í
írónískri og gróteskri sýn sinni. Ertu
undir áhrifum frá honum?
HD: Tvímælalaust. Ég hef allavega
dáð hann lengi. Mér finnst t.d. mjög
skemmtilegt hvernig hann var hluti af
’68 kynslóðinni en kúkaði á hana engu
að síður. Það er aðdáunarvert.
ÞH: Hvernig byrjaði þetta hjá þér?
HD: Ég hef teiknað asnalega kúka-
og drepubrandara síðan ég var lítill. Ég
og frændur mínir teiknuðum heilu
spýtukarlaheimana þegar við vorum
börn. Með þá reynslu að baki teiknaði
ég fyrstu „okkur“ brandarana í gríni
þegar ég var enn í LHÍ. Þær teikningar
slysuðust á myndlistarsýningu og við-
brögðin þar voru svo góð að ég ákvað
ári síðar að troða þeim í sjálfútgefna
bók sem ég hefti og límdi ásamt Frið-
riki Sólnes, formálahöfundi mínum.
Það gekk í þrjú jól, þangað til JPV
sýndi þessu áhuga. Þá kom þetta út hjá
því forlagi og stuttu síðar sýndi Pengu-
in þessu áhuga. 50% af velgengninni er
heppni en restin hlýtur að hafa eitthvað
með tíðarandann að gera.
ÞH: Ertu sjálfur hneykslaður á tíð-
arandanum?
HD: Já. En samtíminn hefur sjálf-
sagt alltaf verið hneykslandi. Það er
líka það sem heillar. Ég væri töluvert
þyngri í lund ef ekki væri fyrir allar
björtu hliðarnar. Eins og til dæmis
ketti, börn og Gilmore Girls.
ÞH: Hvað myndirðu segja við gagn-
rýni um að þú værir að gera út á það
ástand sem þú ert að gagnrýna?
HD: Æ, ætli ég myndi ekki bara vera
sammála. Þetta er algert explotation
hjá mér. Við búum í heimi þar sem
hryðjuverk gærdagsins eru has-
armyndir morgundagsins. Skrímsli á
borð við Josef Fritzl eru Hannibalar
Lecterar framtíðarinnar. Ég teikna
einfalda einrömmunga um þetta og lifi
á því. En það er ekkert sérstaklega
meðvitað. Ég tek bara það sem ég sé og
framleiði úr því, ekki ósvipað öllum öðr-
um listamönnum. Gott dæmi er búseta
mín í Amsterdam, þar sem allt er fullt
af klámi og dópi. Ókei bæ tvö litaðist
talsvert af því.
ÞH: Hefur það komið þér á óvart
hversu vel Íslendingar hafa tekið verk-
um þínum?
HD: Já, það kom þægilega á óvart.
Ég reyndi ekki einu sinni að pranga
þessu á forlag því ég var viss um að það
yrði hlegið að mér. Ekki með mér.
Og svo þegar Forðist okkur kom út
samhliða samnefndu leikriti fékk ég al-
mennt mjög jákvæða athygli. Það var
gaman. Stundum, ekki oft, fæ ég vonda
dóma. Það er ekki jafn gaman en samt
smá gaman.
ÞH: Íslensk fyndni er köld og írónísk
en kannski ekki mjög grótesk og gróf.
Hefurðu velt fyndni fyrir þér?
HD: Já soldið, en niðurstöðurnar eru
oftast mjög óskýrar sökum hversu af-
stætt þetta er. En einu sinni þegar ég
var að horfa á „The Aristocrats“, sem
er heimildarmynd um ógeðslegan
brandara, upplifði ég það sem Oprah
kallar „aha-moment“. Þá fattaði ég að
húmor er æðsta listform í heimi. Góðir
grínistar eins og Bill Hicks, Eddie Izz-
ard og Billy Connely eru einu mólikúli
frá að vera heimspekingar. Fyrsta
listaverkið í sögu mannkyns hefur verið
einhver aulabrandari sem frummaður
sagði við varðeldinn.
ÞH: Út á hvað gengur þín fyndni?
HD: Fyrir mér gengur hún aðallega
út á að vera fyndinn. Af og til fer ég út
af sporinu og geri eitthvað sem er bara
sorglegt eða súrt. En útlit spýtukarl-
ana gerir það að verkum að það verður
samt smá fyndið. Viðfangsefnin eru
stundum myrk og óþægileg en líklega
því slíkt er mér ofarlega í huga. Margar
sögurnar eru um mannleg samskipti,
allt sem getur þar farið úrskeiðis. Ég
fjalla helst um fjölskylduvandamál, lík-
amsvessa og morð. Þetta er allt voða
mannlegt.
Það kemur oft fyrir að fólk sem ég
hitti á förnum vegi segi mér dóna-
brandara, haldandi að ég lifi á vibba-
skap. Einu sinni dró íslenskur prestur
mig afsíðis til að segja mér afar ras-
ískan brandara. Mér fannst brandarinn
ekkert fyndinn en presturinn sjálfur
var fyndinn brandari.
ÞH: Fyndni er afstæð. Það sem ein-
um finnst fyndið finnst öðrum ófyndið.
Og eftir því sem þú gengur lengra í
fyndninni er kannski meiri hætta á að
fólki finnist þú ekki fyndinn heldur
bara ógeðslegur. Þú óttast þetta aug-
ljóslega ekki. En hefurðu velt fyrir þér
hvar mörkin liggja? Hversu langt er
hægt að ganga?
HD: Ef brandari sem ég teikna er
ógeðslegur og ekkert annað, þá sleppi
ég honum. En reyndar gerist það nán-
ast aldrei hjá mér. Ég held líka að ég
hafi gengið lengst í fyrstu bókinni og
síðan haldið mér á þeirri línu. Það er
hægt að ganga eins langt og ímynd-
unaraflið leyfir. Sjálfum finnst mér abs-
úrdismi og aulabrandarar fyndnastir.
Því asnalegra, því fyndnara. En hugsa
sjaldnast um tilgang eða merkingu
þess sem ég geri fyrr en blekið er þorn-
að. „Okkur“ og „Ókei bæ“ bækurnar
eru bara útrás. Allar mínar fíflalegu
pælingar í bland við heimskvíða og
pirring. Í rauninni er þetta bara þe-
rapía. Kímnismörkin eru frekar óljós.
Kannski liggja þau samsíða siðferð-
ismörkunum. Ég er ekki perri, kven-
hatari, rasisti eða djöfladýrkandi og ég
held að það sjáist skýrt í bókunum.
ÞH: Að lokum. Þú teiknar sjálfs-
mynd á forsíðu Lesbókar í dag. Hvers
vegna teiknaðir þú þig svona?
HD: Ég veit ekki alveg hvað kom yfir
mig. Ég er alltaf að teikna augu, tennur
og tungur þessa dagana. Ég er soldið
undir áhrifum frá Lovecraftískum
myndasögum. Kolkrabbaarmar og slím
og kýli og svoleiðis heillar mig. Ég er
voða ánægður með þessa mynd bara.Morgunblaðið/Frikki
Í rauninni er þetta
bara þerapía
Fyndni Hugleiks Dagssonar gengur
aðallega út á að vera fyndinn. Svo seg-
ir hann. Samt tekur hann á ýmsum
samfélagsmeinum sem margir veigra
sér við að tala um, og gengur býsna
langt í teikningum sínum að mati
flestra. „Það er alltaf einhver sem
móðgast, en það er líka allt í lagi,“ seg-
ir Hugleikur og bætir við að ofbeldið í
kringum okkur sé of áberandi til að
hægt sé að láta það fara framhjá sér.
»Mikið af því sem ég geri byggist á þjóðfélaginu.
En ég vil ekki vera dómari og böðull. Ég skal
vera litla barnið í nýju fötum keisarans.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2008 5
Hugleikur Dagsson samdi myndasögu í Símaskrána 2008. Uppátækið hefur
vakið talsverða athygli. Símaskráin „seldist“ upp fljótlega eftir að hún kom
út.
Myndasagan samanstendur af um 500 römmum sem birtast á annarri
hverri síðu í stórum hluta skrárinnar. Sagan heitir Garðarshólmi og fjallar
um Ísland í dag. Hún hefst á því að strákur er sendur í sveit en berst svo til
borgarinnar á forkrepputíma, byggingarkranar skaga upp í himininn á
milli skýjakljúfanna, fólk er firrt, sjálfselskt, grimmt. Þjóðsagnapersónur,
eins og nykur og jólakötturinn, koma við sögu. Samtímanum virðist þrátt
fyrir allt einna helst stafa ógn af þeim.
ÞH: Þetta er sennilega eins íslensk myndasaga og hugsast getur, ekki satt?
HD: Jú, ætlunin var að fanga eins mikið af íslenskum minnum og hægt var
að setja í eina sögu. Ég skrifaði þetta án þess að hafa hugmynd um hvert
hún stefndi eða hvort hún stefndi eitthvað yfirleitt. En svo þegar ég var
kominn af stað fór einhvers konar saga að púslast saman. Það hjálpaði mik-
ið að nappa hugmyndum úr íslenskum samtíma, þjóðsögunum, Laxnesi og
Snorra-Eddu.
ÞH: Fórstu sjálfur í sveit þegar þú varst lítill?
HD: Jú, ég er að hluta til alinn upp í sveit. Ættaður úr Svarfaðardalnum og
þangað fer ég reglulega til að skrifa. Þarna má finna Nykurtjörn og ég hef
heyrt óljósar sögur af útburði. En því miður hef ég ekki hitt nein skrímsli
sjálfur. Ekki enn.
ÞH: Þú byrjaðir með eins konar neðanjarðarútgáfu á okkur-bröndurunum
og varst jaðarmaður lengi vel, síðan hefurðu vakið æ meiri athygli og verið
gefin út af markaðsdrifinni Penguin-forlaginu. Og nú birtist þú í síma-
skránni! Ertu þar með orðinn almenningseign? Ertu allra?
HD: Ég er þeirra sem kaupa mig.
ÞH: Ertu ekki hræddur um að bitið fari úr bröndurunum þegar þeir fara í
aldreifingu?
HD: Nei, nei, Garðarshólmi átti aldrei að bíta neitt rosalega, enda með jórt-
urtennur. Flest annað eftir mig er vígtennt. Símaskráin var kærkomin
hindrun fyrir mig, því nú fékk ég loks tækifæri til að sjá hvort ég gæti gert
eitthvað án vessana og ofbeldisins. Það tókst samt ekki alveg því sagan
byrjar á að jólasveinn drepur kind með sveðju. Engu að síður lít ég á þetta
sem ævintýri fyrir alla fjölskylduna. Næstum því barnabók. Vissulega
leynist þarna grimmd og firring, en ég kæri mig ekki um að fegra veröld-
ina um of. Sérstaklega ekki fyrir unga lesendur.
Með jórturtennur