Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2008, Side 6

6 LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
George Clooney hóf leikstjórafer-ilinn af öryggi með Confes-
sions of a Dangerous Minds og sló í
gegn með Good
Night, and Good
Luck. En fregnir
að utan herma að
leikstjórinn Cloo-
ney hafi komið
harkalega niður á
jörðina með
Leatherheads
(sem enn er
ósýnd hér). En
silfurrefurinn lætur ekki bugast og
er með tvö leikstjórnarverkefni í
vinnslu. Það fyrra er Farragut
North og sver sig í ætt við þær há-
pólitísku myndir sem Clooney hefur
helst blómstrað í. Myndin fjallar
um ungan mann uppfullan af hug-
sjónum sem kemst að sem starfs-
maður hjá forsetaframbjóðenda –
og lærir fljótlega öll lúalegustu
trikkin í bókinni. Myndin er byggð
á samnefndu leikriti Beau Willimon
sem var svo aftur byggt á framboði
Howard Dean til þess að vera for-
setaefni demókrata fyrir fjórum ár-
um, en nafn myndarinnar og leik-
ritsins kemur frá neðanjarðar-
lestarstöð í Washington í hverfinu
sem flestir lobbíistarnir halda sig.
Það er Leonardo DiCaprio sem
leikur aðal-
hlutverkið en enn
hefur ekki heyrst
hvort Clooney
verði báðum
megin við
myndavélina. Í
framhaldinu leik-
stýrir Clooney
The Boys of Bel-
mont, mynd sem
minnir helst á Ocean’s-myndir
kappans, enda fjallar hún um til-
raun sjö ræningja til þess að klára
stærsta rán lífs síns – þrjátíu árum
eftir að sama rán mistókst.
Loks er aldrei að vita nema
þriðja verkefnið verði Escape From
Tehran, en þá mynd hefur Clooney
þegar skrifað handritið af en enn er
óvíst með leikstjóra á þessari sér-
stæðu mynd sem fjallar um leyni-
þjónustumann og förðunarsérfræð-
ing frá Hollywood sem í sameiningu
látast vera að gera stórmynd í Te-
hran árið 1979 sem yfirvarp til þess
að smygla Bandarískum gíslum úr
landi.
  
Spike Lee hafði haft nokkuðhægt um sig þar til hann æsti
sig lítillega yfir afturhaldsamri
söguskoðun Clint
Eastwood ný-
lega. En það
virðist einungis
hafa verið upp-
hitun fyrir stífa
törn í leik-
stjórastólnum.
Fyrst er hin um-
talaða stríðs-
mynd Miracle at
St. Anna’s, sem
miðað við fyrstu stiklur lítur mjög
vel út, en í kjölfarið koma myndir
um ekki minni menn en Michael
Jordan og James Brown, en á með-
an Jordan-myndin verður heimild-
armynd þá verður saga sálarsöngv-
arans Spike efni í leikna mynd.
Hann fer svo (hugsanlega) hálfa
leið aftur í skáldskapinn með Time
Traveler, ævisögu Ronald Mallett.
Mallett er vissulega raunverulegur
eðlisfræðingur, einn af fyrstu
bandarísku blökkumönnunum til
þess að fá doktorsgráðu í kenninga-
eðlisfræði – en þekktastur er hann
þó fyrir skrif sín um tímaferðalög
og tilraunir sínar til þess að búa til
tímavél, þráhyggja sem rekja má til
þess þegar hann las Tímavél H.G.
Wells barnungur rétt eftir að faðir
hans dó og hét því að byggja eitt
stykki til þess að bjarga lífi föð-
urins. Sögur herma hins vegar að í
mynd Lee virki tímavélin hins veg-
ar ólíkt betur en hún hefur gert
hingað til, enda smávegis fantasía
ávallt nauðsynleg til þess að fanga
raunveruleikann.
KVIKMYNDIR
George Clooney
Spike Lee
Leonardo DiCaprio
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
Þar sem ég sat og velti vöngum yfir þvíhvað ég ætti að eyða plássinu mínu íþessa vikuna frétti ég að grínistinn,spekingurinn og andmenningarlega
þjóðhetjan George Carlin væri látinn. Það kann að
hljóma undarlega, en mér brá nokkuð í brún við
fréttirnar og fór á dálítinn bömmer. Ég vissi vel að
hann hafði verið fíkill lengi vel og væntanlega ekki
farið best manna með líkama og sál. Hann var ný-
skriðinn yfir sjötugt og búinn að vera lengur að en
flestir. En það var slíkur kraftur í honum, sem
virtist aukast með hverju ári ef eitthvað er að
marka sýningarnar hans, ekki ósvipað Tom Waits
eða öðru munaðarvíni sem verður betra og betra
með aldrinum. En hjartað var þreytt eftir áratuga
neyslu hinna og þessarra efna og brast síðastliðið
sunnudagskvöld. Daginn eftir var netið fullt af
virðingarvottum og þrátt fyrir að ég búist ekki við
öðru en að einhver muni birta Moggagrein um
karlinn á þeirri tæpu viku sem líður þar til þessi
pistill lítur dagsins ljós, þá vil ég samt tileinka
meistaranum þetta litla pláss sem ég hef.
Fyrir þá sem þekkja ekki til hans þá hefur Car-
lin verið einn áhrifamesti grínisti Bandaríkjanna
og staðið virkur í uppistandi stöðugt síðan hann
kom fram á sjónarsviðið á sjöunda áratug síðustu
aldar. Hann vakti snemma athygli fyrir andúð
sína á hvers kyns ritskoðun og komst í fréttir og á
blöð sögunnar með hinu almræmda „Sjö orð sem
aldrei má segja í sjónvarpi“-atriði. Hann hefur
sent frá sér fjöldann allan af albúmum og bókum í
gegnum árin og var á sviði fram til dauðadags, en
seinasta uppistandið hans var sýnt á HBO fyrr á
árinu. Gangandi þráður í verkum hans er að ráð-
ast gegn ráðandi hugmyndum (einkum hvað varð-
ar trúarbrögð, stjórnmál og almenna samfélags-
hegðun) með röklegri hugsun sem er jafnt
frumleg sem fyndin og fær mann umsvifalaust til
að efast um hlutina. Hann gróf undan öllu sem
hann gat og ef nafn George Carlin stendur fyrir
eitthvað þá er það að fá áheyrendur sína til að taka
engu sem gefnu, heldur hugsa sjálfstætt og láta
ekki mata sig gagnrýnislaust á einu eða neinu.
Þannig er merkilegt að líta yfir feril Carlin og
sjá hvernig áhersluatriði sem voru aukahlutir í
gríninu fyrr á árum hafa færst smám saman yfir í
sviðsljósið eftir því sem hann varð eldri. Í uppi-
standi sem kom út fyrir 3 árum hverfur grínið á
köflum gjörsamlega og gamli maðurinn tekur ein-
faldlega kast á öllu því sem honum þykir rangt við
ónýtan heiminn og misheppnað mannkynið með
því að láta sprengjum rigna yfir salinn, líkt og
gríma grínistans hafi fallið augnablik og hann
sendi boðskapinn hreinan og beinan út. Þetta eru
uppáhaldsatriðin mín og ég fæ alltaf jafnmikið út
úr því að heyra hann taka góð skítköst. Kannski
ekki að furða hjá manni sem hefur gagnrýnt sömu
atriðin í áratugaröð. Ég man þegar ég horfði á
uppistand hjá honum og hélt fyrsta hálftímann að
þetta væri glænýtt, enda Íraksstríðið í fullum
gangi og mikið talað um Bush og illa rekið stríðs-
brölt. Svo fattaði ég að þetta var frá 1992. Ég get
ekki ímyndað mér annað en að það verði þreytandi
að predika um galla heimsins ár eftir ár og sjá allt
standa í stað eða versna. Ætli Bill Hicks hefði ekki
endað með svipuðum æðisköstum hefði hann lifað
jafnlengi.
Fyrir mér var persóna George Carlin þó aldrei
annar en Rúfus, geðþekki framtíðartöffarinn úr
Bill & Ted-myndunum, síðan ég var lítill og þar til
fyrir alls ekki svo löngu síðan, þegar ég fór loks að
átta mig á hver hann var í raun. Ég hafði aldrei
fylgst neitt að ráði með uppistandi, en það er ef-
laust engin afsökun. Ég hvet alla lesendur til að
kynna sér efni Carlin ef það hefur farið fram hjá
nokkrum hingað til. Hann var aldrei hræddur við
að hneyksla og hefur gjarnan verið kallaður arf-
taki Lenny Bruce, einkum hvað varðar tilhneig-
ingu hans til að tala um og gantast með hvað sem
er. Ég játa það alveg að hafa fengið prakkarahroll
við að heyra hann grínast um ákveðna hluti, en til
þess er leikurinn gerður – Carlin neitaði að nokk-
uð væri til sem ekki mætti grínast með og kallaði á
fullkomlega opna umræðu um alla þætti mann-
legrar og jarðneskrar tilvistar. Hann þreyttist
aldrei á látunum.
Um leið og ég frétti af dauða Carlin fór ég á net-
ið og lenti nærri umsvifalaust á vefsíðu með við-
talsbroti sem var sett upp í minningu hans. Þar
ræddi hann um stíl minningargreina og hvernig
hann hefði viljað haga sinni eftir dauðann. Hann
talaði einnig um feril sinn og hvort hann hefði vilj-
að breyta einhverju varðandi líf sitt. Það eina sem
hann nefndi af alvöru voru áhrifin sem eitur-
lyfjaneysla hans og eiginkonunnar höfðu á dóttur
þeirra – hann sá eftir því, en engu öðru. Það var
óneitanlega mjög skrítið að heyra þetta, líkt og
hann væri sjálfur að tala að handan. En Carlin
trúði ekki á neitt að handan og einmitt í nýjasta
uppistandinu er löng einræða um fáránleika þess
að halda að dauðir forfeður skuli standa uppi á
himnum og brosa niður til okkar hinna. Ég get
ekki annað en velt fyrir mér hvar Carlin sé núna.
Ef ég þekki hann rétt stendur hann niðri í helvíti
og öskrar upp á okkur hin. Ekki hætta að hlusta!
Andþjóðhetjan dauð
Carlin „Ef ég þekki hann rétt stendur hann niðri í helvíti og öskrar upp á okkur hin.“
GEORGE Carlin lést á dögunum. Hann hefur ver-
ið í sviðsljóðinu síðustu áratugi, kunnur sem einn
beittasti og gagnrýnasti grínisti Bandaríkjanna.
Hann komst ungur í fréttir fyrir andúð sína á alls-
kyns ritskoðun og auk þess að koma fram á sviði
og í sjónvarpi, skrifaði hann fjölda bóka.
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
H
vernig ætli það væri að sitja í
myrkum bíósal og heyra skyndi-
lega viðbót við hljóðrásina koma
úr glænýrri átt? Það hlýtur ein-
hver róttæklingur að hafa gert
tilraunir með þetta áður. Annars
varpa ég hugmyndinni fram fyrir hvern þann sem
langar að gera góðan bíógjörning.
Sinfóníuhljómsveit Íslands ruglaði mig all-
verulega í ríminu á lokatónleikum starfsársins nú
fyrir skemmstu. Flutt var glæsileg Alpasinfónía
eftir Richard Strauss og blásturssveitin gríðarstór
með hvorki meira né minna en 20 horn á sviðinu.
Þegar leikurinn hófst taldi ég hornin og sá ekki
betur en að það vantaði nokkur þeirra. Einhver
misskilningur hjá mér, hugsaði ég, og pældi ekki
meira í því. Ekki þar til í miðju verki þegar blást-
ursómur tók að heyrast í salnum, en ekki frá svið-
inu. Þetta sló mig alveg út af laginu. Í nokkur vel
valin andartök skildi ég hvorki upp né niður í því
hvaðan hljóðið kom og hélt að ég væri orðinn rugl-
aður í veruleikaskynjuninni. Þá áttaði ég mig á að
hluti sveitarinnar var staddur frammi á gangi, við
salarinnganginn, á bak við mig, þar sem þau
spiluðu í dásamlega furðulegu stereói við sveitina á
sviðinu.
Því fylgir ákveðinn ótti að heyra hljóð án þess að
þekkja uppruna þess. Maður þarf ekki annað en að
ímynda sér ókunnugt væl heima í stofu til að falla
djúpt í gryfju hins ókennilega og komast í bein-
kynni við versta hrylling. Þetta minnir á kenningar
um samspil hljóðs og myndar í kvikmyndum, sem
Tom Gunning hefur meðal annars skrifað um og
haldið fram að hljóð sem á sér ekki sýnilegan upp-
runa innan kvikmyndarammans veki upp mikla
óþægindatilfinningu hjá áhorfanda. Þannig leið
mér þessar fáeinu sekúndur í Háskólabíói þegar
lúðrarnir þeyttust baksviðs og brutust í gegnum
tálsýn tónleikasviðsins. Það sama gildir um kvik-
myndahús, þar sem apparatið og uppsetningin er
svo formföst og niðurnjörvuð að það þarf lítið til að
slá mann út af laginu. Hvernig ætli það væri að
sitja í myrkum bíósal og heyra skyndilega viðbót
við hljóðrásina koma úr glænýrri átt? Það hlýtur
einhver róttæklingur að hafa gert tilraunir með
þetta áður. Annars varpa ég hugmyndinni fram
fyrir hvern þann sem langar að gera góðan bíó-
gjörning.
Þessar vangaveltur tengjast einnig grundvall-
arpælingu um kvikmyndaformið sem blöndu af
hljóði og mynd, eða öllu heldur hvort kvikmynd
verði nauðsynlega að vera blanda af báðu til að
geta raunverulega kallast kvikmynd. Hugmyndin
snýst þá um hvort hægt sé að aðskilja þessa tvo
þætti – hljóðrásina og myndræna þáttinn – án þess
að slíta sundur merkinguna. Það gefur augaleið að
meiri líkur eru á að geta upplifað hefðbundna kvik-
mynd hljóðlaust heldur en öfugt. Þöglar myndir
koma strax upp í hugann, en reyndin er sú að þögl-
ar myndir voru sjaldnast þöglar í sýningu, heldur
fylgdi tónlistarflutningur, hljóðeffektar og jafnvel
performansar með á sviðinu. Þegar við horfum á
þöglar myndir án allra aukahljóða, erum við þá
raunverulega að horfa á kvikmynd, eða einungis
hálfklárað verk? Að sama skapi má spyrja sig
hvort hægt sé að horfa á talmynd með slökkt á
hljóði – má kalla það kvikmyndaupplifun?
Hin hliðin á pælingunni er enn furðulegri í hugs-
un. Er hægt að upplifa kvikmynd aðeins í gegnum
hljóð? Það er áhugavert að lesa dóma um kvik-
myndatónlist á vefsíðu á borð við Amazon.com, þar
sem fjöldi fólks telur það jákvæðast af öllu ef mús-
íkin kveikir á kvikmyndinni í huga þeirra og býður
upp á endurupplifun. Hér vantar enn og aftur nýtt
hugtak innan kvikmyndafræðinnar. Svona voru
kvikmyndatónlistarplötur líka markaðssettar lengi
vel, stútfullar af effektum og samtalsbrotum,
minjagripir um myndrammann frekar en sjálfstæð
verk. Fyrir tilkomu myndbandstækninnar voru
hljóðplötur og bækur það sem komst næst því að
horfa aftur á kvikmyndir. Þannig var hægt að
fletta myndabókinni og hlusta á sándtrakkið – og
hvað kallar maður það?
Hljóð, mynd og kvikmynd
’Er hægt að upplifa kvikmyndaðeins í gegnum hljóð? ‘
SJÓNARHORN