Lesbók Morgunblaðsins - 28.06.2008, Síða 9

Kanarek og Frank Stella var fyrsti hluti gjörningsins Open Score eftir Robert Rauschenberg.
verið of fyrirferðarmikil og bilanir tíðar. Brian
O’Doherty var mun harðorðari13 og taldi framtak-
inu nánast allt til foráttu.Viðtökur þeirra og fleiri
gagnrýnenda hafa eflaust átt sinn þátt í því að draga
úr réttu mati á áhrifum viðburðanna á viðstadda og
sögulegu mikilvægi þeirra. Samt var fullt út úr dyr-
um öll kvöldin og 10.000 áhorfendur höfðu séð sýn-
ingarnar þegar yfir lauk.
Klüver sagði síðar að væntingar áhorfenda hefðu
ekki verið alveg í takt við raunveruleikann. Fólk
hafi búist við áhrifamiklu sjónarspili, en sá í staðinn
framúrstefnulega gjörninga, dans- og raftónlist-
arverk byggð á tækni sem það skildi ekki. Nú hefur
komið í ljós að Klüver var á móti því að veita fyrir
fram of nákvæmar upplýsingar um hverju áhorf-
endur máttu eiga von á tæknilega séð og því voru
þeir ekki alltaf með á nótunum um það sem fram
fór. En þótt einhverjir hafi orðið fyrir vonbrigðum
voru uppákomurnar ennþá lifandi í minningu við-
staddra mörgum árum síðar. Listamenn trúðu Klü-
ver fyrir því að þrátt fyrir ýmis mistök og bilanir
hafi kvöldin orðið til að opna augu þeirra fyrir því að
tækni og listir gætu átt frjóa samleið.
Hvernig Klüver fór að því að fá 30 verkfræðinga
til samstarfs og nálgast tækni sem var varla komin
út af rannsóknarstofunum skýrist af velvilja yf-
irmanns hans hjá Bell. Pierce var sjálfur frum-
kvöðull á sviði raftónlistar og hafði engan áhuga á að
stöðva þá orku sem hann taldi undirbúning kvöld-
anna níu hafa leyst úr læðingi. Það var þessi orka
sem varð til þess að Klüver og Rauschenberg
ákváðu ásamt Fred Waldhauer og Robert Whitman
í framhaldinu af 9 Evenings að stofna félag er hefði
að markmiði að auðvelda listamönnum og verkfræð-
ingum í Bandaríkjunum að starfa saman. Félagið
fékk heitið Experiments in Art and Technology
(E.A.T.) og var fyrsti fundur þess haldinn í New
York þann 30. nóvember árið 196614. Á hann mættu
um 300 listamenn, en tæpur þriðjungur þeirra
glímdi við tæknileg vandamál sem þörfnuðust úr-
lausnar. Næsta skref var að sannfæra verkfræðinga
á fleiri tilraunastofum en Bell um að taka þátt og
kom það í hlut Klüvers að ferðast um Bandaríkin og
kynna verkefnið. Kynningarstarfið skilaði sér í því
að árið 1969 var E.A.T. komið með 2000 listamenn á
skrá og jafnmarga verkfræðinga.
Tveir menningarheimar mætast
Aðeins ári áður en Klüver vann að sjálfseyðileggj-
andi hreyfiskúlptúrnum með Jean Tinguely gaf eðl-
isfræðingurinn og rithöfundurinn C. P. Snow út
bókina Two Cultures and the Scientific Revolu-
tion15. Hann lýsir þar áhyggjum sínum yfir gjánni
sem hann taldi hafa myndast milli bókmennta- og
vísindamanna. Þótt Snow minnist aðeins lítillega á
aðrar listgreinar bergmáluðu áhyggjur hans í
áhyggjum Klüvers sem hafði kviðið því að ekki yrði
hægt að sannfæra verkfræðinga og vísindamenn um
að þeir hefðu hag af því að starfa með listamönnum.
Sjálfur taldi hann nauðsynlegt að fá þessa ólíku
hópa til að vinna saman svo eyða mætti ótta, tor-
tryggni og misskilningi hvors um sig í garð hins.
Klüver trúði því einnig að tæknin yrði mannlegri ef
verkfræðingar fengju tækifæri til að kynnast sýn
listamanna.
Verkefnið var ekki eins erfitt og Klüver óttaðist
því bók Snows hafði hrundið af stað almennri vit-
undarvakningu um mikilvægi þess að brúa bilið milli
tækni, vísinda og lista16. Allan sjöunda áratuginn
gætti stigvaxandi áhuga hjá listamönnum á mögu-
leikum tækninnar og verkfræðingar voru meira en
viljugir til að leggja sitt af mörkum með því að gera
sínar eigin fagurfræðilegu tilraunir. Lok þessa
fyrsta mótunartímabils í sögu tækni- og nýmiðla-
lista markast af nokkrum stórum listsýningum þar
sem útgangspunkturinn var samband tækni og
lista. Ein þeirra var sett upp í Nútímalistasafninu í
New York árið 1968 í sýningarstjórn Pontusar Hul-
tén, samlanda og vinar Klüvers. Sýningin fékk yf-
irskriftina The Machine as Seen at the End of the
Mechanical Age en með henni vildi Hultén skoða
samband lista og tækni í gegnum vel valin listaverk
frá ýmsum tímum. Listaverkin á sýningunni voru
ekki nærri því öll tæknilegs eðlis heldur fjölluðu þau
um áhrif tækninnar á manninn og þá ógn sem marg-
ir töldu stafa af henni. Á sama tíma var gefið í skyn
að nú væru runnir upp nýir og breyttir tímar. Öld
véltækninnar var að baki og í hennar stað runninn
upp tími rafeindatækni með nýrri afstöðu lista-
manna til vélar og tækni. Til að undirstrika þetta
var hluti sýningarinnar gerður í samstarfi við
E.A.T. Komið var á fót samkeppni um bestu verkin,
og var hún unnin í samstarfi verkfræðinga og lista-
manna. Alls bárust 140 verk frá fjölmörgum lönd-
um. Voru níu þeirra valin af Hultén til að vera hluti
af sýningunni í MoMA. Öll hin verkin voru sýnd
samtímis á annarri sýningu í Brooklyn Museum of
Art í sýningarstjórn Klüvers undir heitinu Some
More Beginnings: An Exhibition of Submitted
Works Involving Technical Materials and Proces-
ses.
Sama ár var hin fræga sýning sýningarstjórans
Jasia Reichardt, Cybernetic Serendipity, sett upp í
Institute for Contemporary Art í London og árið
1971 opnaði Maurice Tuchmann Art and Techno-
logy, sýningu byggða á samstarfi listamanna við
iðnfyrirtæki í Los Angeles, í Los Angeles County
Museum. Ári áður hafði Jack Burnham sett upp
Software Information Technology : Its Meaning for
Art í Jewish Museum í New York, sem var tilraun
til að sýna fram á tengsl konseptlistar og tækni-
listar.
Þessar sýningar eiga það sameiginlegt með 9
Evenings að hafa vakið mikla athygli og áhuga al-
mennings. Þær voru vel sóttar en viðtökur voru
blendnar. Líkt og áður beindist gagnrýnin að tækni-
legri ásýnd verkanna og skorti á listrænum metn-
aði. Áhugi safna á að setja upp sýningar af þessu
tagi dvínaði og listamenn sneru sér að gerð „hefð-
bundnari“ verka.
Sænski safnstjórinn
Ef við hverfum aftur til Billys Klüvers þá var sýn-
ingin í MoMA ekki eina samstarfsverkefni hans og
Pontusar Hultén, sem átti einstakan feril sem sýn-
ingar- og safnstjóri í bæði Bandaríkjunum og Evr-
ópu17. Hultén varð fyrsti safnstjóri Moderna Mu-
seet í Stokkhólmi árið 1960 og síðar fyrsti
forstöðumaður Pompidou-menn-
ingarmiðstöðvarinnar í París. Hultén var frumlegur
og áræðinn í sýningarhaldi og breytti ásýnd sænsks
listalífs. Hann hélt fyrstu evrópsku yfirlitssýn-
inguna á amerískri poplist árið 1964 í Stokkhólmi og
titlaði þá Billy Klüver sem aðstoðarsýningarstjóra.
Þegar hann ákvað að Moderna þyrfti að eignast
verk eftir bandaríska samtímalistamenn valdi hann
Klüver til að vera tengiliður sinn í New York. Hul-
tén kallaði aftur í Klüver þegar hann var ráðinn til
Pompidou og fékk hann til að aðstoða sig við und-
irbúning opnunarsýningar safnsins á verkum Mar-
cels Duchamp.
Sjálfur yfirgaf Billy Klüver fast starf sitt hjá Bell
Laboratories árið 1968 til að geta gefið sig allan að
E.A.T. Félagsskapurinn var fjölmennastur fram til
ársins 1973 en þá tók áhuginn á sambandi lista og
tækni að dala og meðlimum fækkaði18. Starfsemin
hélt engu að síður áfram með virkri þátttöku fjölda
listamanna og verkfræðinga, sem unnu saman að
einstökum verkefnum. Undir lok tíunda áratugarins
var áhuginn á tæknilist skyndilega endurvakinn og
Billy Klüver varð eftirsóttur í viðtöl og til
fyrirlestrahalds við bandaríska háskóla. Tímasetn-
ingin er engin tilviljun og má rekja til bylgju nýrrar
margmiðlunar- og fjarskiptatækni sem þá gekk yfir
heiminn.
Billy Klüver lést á heimili sínu í New Jersey þann
11. janúar árið 200419.
 Tilvísanir:
1 Með nýmiðlum er átt við forritaða, stafræna miðla.
2 Hér er vísað til erinda og umræðna á ráðstefnunni Re:place sem
haldin var í Berlín dagana 15 - 18. nóvember 2007.
3 Sjá http://fondation-langlois.org
4 9 Evenings Reconsidered: Art, Theatre and Engineering, 1966
var uppi í Tesla í Berlín í fyrtravetur og verður næst sett upp í Mu-
seum für Gestaltung Zürich í Sviss frá 29. júlí til 9. september í sum-
ar.
5 Frásögn að finna í grein um Klüver sem birtist í IEEE Spectrum
Magazine í júlí 1998.
6 Titill verksins er Hommage á New York.
7 Verkið er í eigu Nútímalistasafns Frakklands, MNAM.
8 Fylkingin er félag um tilraunir í tónlist og listum, stofnaði í Stokk-
hólmi árið 1993.
9 Á sama stað var haldin fræg sýning á evrópskri nútímalist árið
1913.
10 Í viðtalifrá árinu 1995 segir Klüver að „nánast allir listamenn
New York borgar“ hafi tekið þátt. Viðtalið birtist í Archée - cyber-
mensuel, 02/2002.
11 Robin Oppenheimer er að vinna að doktorsritgerð þar sem hún
skoðar m.a. hlutverk skýringamynda í samskiptum listamanna og
verkfræðinga. Þær voru hluti af sýningunni 9 Evenings Reconside-
red.
12 „Total theater?“, 9 Evenings Reconsidered, bls. 65.
13 „new york: 9 armored nights“, 9 Evenings Reconsidered, bls. 75 -
79.
14 Sylvie Lacerte hefur tekið saman heimildir um stofnun E.A.T. og
er þær að finna á Leonardo On line/Olats.
15 Cambridge University Press, New York, 1959.
16 Christoph Klutsh kemur inn á þetta í greininni „Computer Grap-
hic-Aesthetic. Experiments between Two Cultures,“ Leonardo, Vol.
40, No.5, pp 421 - 425, 2007.
17 Þetta kom fram í fjölmörgum greinum sem voru birtar eftir and-
lát Hulténs 26. október 2006.
18 Minnkannd áhugi hefur ekki aðeins verið rakinn til „misheppn-
aðra“ sýninga. Hann tengist einnig andúð á Víetnamstríðinu og ol-
íukreppunni í upphafi áttunda áratugarins.
19 Hann var þá að vinna að útgáfu heimildamynda um 9 Evenings
en ekkja hans, Julie Martin, hefur haldið því starfi áfram.
Helstu heimildir:
Herz,Garnet „Le Parrin de l’art et de la technologie: un entretien
avec Billy Kluver du groupe E.A.T. (Experiments in Art and
Technology)“, Archée – cybermensuel, 02/2002.
Lacerte, Sylvie „E.A.T., Experiments in Art Technology“, Leonardo
On line/Olats, júní 2002.
Miller, Paul „The engineer as catalyst : Billy Klüver. On working
with artists.“ í IEEE Spectrum, júlí 1998.
Morris, Catherine, 9 evenings reconsidered: art, theater, and eng-
ineering, 1966, MIT List Visual Art Center, Cambridge, 2006.
Obrist, Hans-Ulrich „Turning to Technology. Legendary Billy Klüver
on artist-engineer collaboration.“ Art Orbit, 3. tölublað, 1998.
tengdi tækni og list
Ljósmyndir © Peter Moore. Birt með góðsfúslegu leyfi.
Höfundur er fagurfræðingur og
stundar rannsóknir á nýmiðlalist.
stjórnstöð verkfræðinganna á svölunum í Armory.
nhverjir hafi orðið fyrir vonbrigðum voru uppákomurnar
ndi í minningu viðstaddra mörgum árum síðar. Listamenn
fyrir því að þrátt fyrir ýmis mistök og bilanir hafi kvöldin orðið
gu þeirra fyrir því að tækni og listir gætu átt frjóa samleið.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2008 9