Skinfaxi - 01.05.1915, Blaðsíða 9

SKÍNFAX
57
ur stórskóld Norðmanna á 19. öld. I sveit-
unum eru talaðar margar mállýskur, all-
skyldar íslensku enn þó dönskuskotnar.
Ur þessum bygðamálum eru nú Norðmenn
að reyna að búa sér til móðurmál — ný-
norskuna, og verður ekki sagt, að því
starfi sé lokið enn. Nú vill dr. H. P. að
Norðmenn taki skarið af, fleygi dönskunni,
nemi islensku og setji hana í hásætið
eins og áður var. Til þess vill hann, að við
kostum háskólakennara íslenskan við há-
skólann í Kristjaníu. Vafalaust mundi sú
nýbreytni geta haft nokkur áhrif, því að í
þessu efni Iíta málhreinsunarvinir mjög til
Islands eftir stuðningi. Og víst er um það,
að eitt sinn kostuðu margir merkismenn i
Kristjaníu íslenskan prest til að halda þar
guðsþjónustur ó móðurmáli okkar svo að
þeir fengju að heyra það talað.
Hvers þurfum við Iielst?
Dólitlar umræður i vikublöðunum hafa
spunnist út af bréfkafla úr Húnavatnssýslu,
sem Skinfaxi flutti í vetur. Þær linur lýstu
vantrausti á þeirri stefnu og þeim mönn-
um, sem vilja spara hvern eyri til menta-
mála í landinu, manna, sem virðast óttast
að alþýðan hafi sjálfstæðar lífsskoðanir, en
vilja hins vegar ausa fé út í verklegar
framkvæmdir, leggja fó svo miljónum skift-
ir í fyrirtæki, sem óséð er að þjóðin geti
nú risið undir. Hér er um tvær stefnur að
velja: aðra sem vill lækna mein þjóðar-
innar með ytri meðulum : botnvörpungum,
fyrirtækjum eins og miljónafélaginu sáluga,
járnbrautum, iðnaði við fossana, gistihús-
um á ferðamannaleiðum o. s. frv. Hin er
sú sem flestir hugsandi ungir alþýðu-
menn fylgja. Þeir vilja fara hægt i að
steypa þjóðinni i þær verklegar fram-
kvæmdir, sem hún kann ekki með að
fara. Þeir vilja láta andlegar framfarir
ganga á undan verklegum framförum. I
ágætum fyrirlestri, sem Bjarni Ásgeirsson
hélt nýlega i U. M. F. R. sannaði hann
betur en áður hefir verið gert hér á landi,
hve ófær er leið þeirra, sem eins og við-
reisnarmenn 18. aldar,- vilja hefja þjóðina
með ytri aðgerðum, en vanrækja andlegu
hliðina. Starf Fjölnismanna vakti íslend-
inga, hleypti eldi i hugina, og þá fyrst fór
þjóðinni að fara fram, verklega og efna-
lega. Það er velkomið að kalla þetta aft-
urhald, eða hvað sem menn vilja. En
það mun þurfa meira en stóryrðin ein
til að drepa þessa stefnu. Henni vex afl
með hverju ári við það, að hugsandi menn
í landinu sjá svo margt rotið og andstyggi-
legt í „lækningum“ sumra hinna framboðnu-
leiðtoga, að þeir geta ekki treyst þeim,.
sist til vandasamra verka. Þessvegna segja
þeir: Annaðhvort verður að hreinsa tií
i landinu, fá þar annan anda í hið opin-
bera líf, eða við spyrnum höndum á móti
braski „vitmannanna“. Að síðustu tvu
dæmi: Fyrir fáum árum var voldugur
flokkur meðal trúnaðarmanna þjóðarinnar,
kominn langt áleiðis með að fá margar
miljónir af erlendu fé handa íslandi og ætl-
aði að setja það fé undir umsjón manns„
sem var búinn að setja sig í óbotnandi
skuldir, svo tugum þúsunda skifti, og draga
inn í þá hringiðu flesta vini sína og nauð-
leitarmenn, sem síðan studdu hann til
þessara framkvœmda. Var syndsamlegt
þegar afturhaldið eyðilagði þessa fram-
kvæmd? Eða kannast menn við járn-
brautartilboðið danska frá 1913? Þar
átti að vera 2—5 manna islenskt járnbraut-
arfélag, auðsýnilega sniðið eftir „íslenska
steinolíufélaginu“, 75 ára einkaleyfi og rnörg
fáheyrð forréttindi. Á þinginu mæltu ýms-
ir „vitmenn“ með þessu. En tilboðið rak
sig á heilbrigðar lífsskoðanir þjóðarinnar
og dó af því. Og nú þora ekki hluthafar
„hins íslenska járnbrautarfélags“ að minn-
ast á tilboðið, sem eitt sinn var þeim'
svo hjartfólgið. Hvers vegna er það?'
Víst eru margir menn, sem vel vita að hér
þarf fyr eða síðar útlent fjármagn inn í
landið. En þeir ætla ekki að láta búa svo í
garðinn, að þar þurfi að fela neitt, eða