Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1958, Síða 26

STJÖRNITHIMININN
Á vorin koma söngfuglarnir til
landanna í Norður-Evrópu. íbú-
ar þeirra landa kannast mætavel
við hina skemmtilegu sumargesti.
í borgunum taka þeir sér ból-
festu í húsa- og skemmtigörðum.
Þar gera þeir hreiður sín í trjám
og runnum. Um varptímann á
vorin or loftið þrungið háværum
söngvaklið hinna litlu gráleitu
fugla, einkum á meðan þeir eru
að koma sér fyrir og barátta
stendur yfir milli karlfuglanna
út af landamærum. Þegar búið
er að jafna allar deilur, minnkar
kliðurinn til muna, fuglarnir
verpa, unga út eggjum sínum,
tína sér ber hoppandi og fljúg-
andi tré af tré og grein af grein.
í ágústmánuði fara fuglarnir að
ókyrrast, farfuglaeðlið segir til
sín. Á einni nóttu hverfur allur
hópurinn.
Næsta morgunn eru runnarnir
krökir af nýkomnum söngfuglum
að norðan. Þeir standa við í
nokkra daga, en halda síðan
áfram ferð sinni til suðurs. í
september og október er stöðug-
ur straumur farfugla, sem koma
og fara, smátt og smátt minnkar
straumurinn. Svonefndir garð-
söngvarar (garden warblers)
hverfa fyrst, þá hvítbarkarnir
(whitethroats) og loks svart-
höfðarnir (blackcaps).
Hvert fara þessir fuglar?
Fuglafræðingar vita upp á hár
hvert söngfuglarnir fara, þeir
hafa merkt þá í mörg ár og þar
með getað fylgzt með ferðum
þeirra til vetrarheimkynnanna.
Söngfuglarnir fara til ýmissa
staða í Afríku. Sumir þeirra fara
alla leið frá Skandinavíu til Suð-
ur-Afríku, en sú vegalengd er
þúsundir mílna. Á vorin koma
fuglarnir aftur til þeirra staða
sem þeir fóru frá haustið áður.
Merkilegast af öllu er, að fugl-
arnir skuli rata til ákvörðunar-
staðar. Söngfuglarnir (warblers)
fylgja ekki neinni forustu og
fljúga ekki í hópum. Hver fugl
fer einn síns liðs. Ungir fuglar
«*g
faringlarnii*
sem ferðast í fyrsta sinn rata
eins vel og hinir. Af eðlisgáfu
einni saman vita söngfuglarnir
hve'r hin rétta stefna er. Þar sem
þeir ferðast aðeins að nóttu til
þá vaknar spurningin: nota söng-
fuglarnir stjörnurnar sem leiðar-
merki ?
GRÍMUR ÞORKELLSSON
ÞÝDDI ÞESSA GREIN ÚR
ÁGÚSTHEFTI
Scientific American 1958
EFTIR
E .G. F. SAUER
Hæfileiki fugla til að rata hef-
ur valdið undrun vísindamanna
í meira en heila öld. Nú þegar
eru til margar skrifaðar og skjal-
festar sannanir um hina furðu-
legu hæfileika fuglanna. Þjóð-
verjinn Werner Riippel var í
fremstu röð þeirra manna, sem
rannsökuðu ferðir farfugla, hann
komst að því, að starar, sem
teknir voru á hreiðrum sínum
nálægt Berlín og fluttir til ým-
issa staða og síðan sleppt laus-
um, rötuðu aftur til varpstöðv-
anna, allt að 1250 mílna langa
leið. Stormfuglinn frá Manx hef-
ur þó valdið furðu vísindamanna
með enn meiri afrekum. Einn
slíkur fugl var handsamaður á
vesturströnd Englands, þaðan var
hann fluttur í flugvél til Boston
og sleppt þar. Tólf dögum seinna
var hann aftur kominn á hreið-
ur sitt í Vestur-Englandi. Hann
hafði flogið 3067 mílur yfir Norð-
ur-Atlantshafið. Heiðlóan fer á
hverju hausti þaðan sem hún
verpir í Norður-Kanada til vetr-
arheimkynna á Hawai-eyjunum.
Hún hefur ekki sundfit og getur
ekki hvílt sig á sjónum eins og
sundfuglarnir, hún verður að
halda sér stöðugt á flugi í nokkr-
ar vikur, þar til hún kemur á
áfangastað, en hann er þúsundir
mílna í burtu. Ef heiðlóan stefndi
ekki nákvæmlega rétt eða ef hana
bæri eitthvað af leið, hlyti hún
að villast og loks að örmagnast
yfir hinum víðáttumiklu auðnum
Kyrrahafsins. En ekki kemur til
þess, hún heldur sitt nákvæma
strik til Hawai-eyjanna.
Þar til fyrir skömmu síðan
vissu menn engar skýringar á
hinum furðulegu hæfileikum
fuglanna til þess að rata um óra-
langar leiðir. Sumir héldu að þeir
styddust við segulsvið jarðar,
náttúruöfl, kennileiti á yfirborði
jarðarinnar o. fl. En í æ ríkari
mæli hafa fuglafræðingar kom-
izt á þá skoðun, að fuglarnir
styddust við himinhnetti á ferð-
um sínum, sólina á daginn en
stjórnurnar á nóttunni.
Fyrir hálfri öld kom sú get-
gáta fram, að fuglarnir stydd-
ust við sólina á langferðum sín-
um, þetta var þó ekki tekið al-
varlega fyrr en snemma á yfir-
standandi áratug þessarar aldar.
Þá tókst vísindamönnum að
draga ýmislegt merkilegt fram í
dagsljósið. I Þýzkalandi komst
Gustav Kramer að því, og í Eng-
landi G. V. T. Matthews, að bréf-
dúfur og villtir fuglar geta notað
sólina fyrir kompás og eru gædd-
ir tímaskyni og geta því fylgzt
með gangi sólar á himninum.
Dýrafi’æðingar styðja þetta. Það
VÍKINGUR
234