Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1974, Síða 4

þessa: Við púlslengdina 3,0 ms
þarf einstaklingurinn að vera 225
cm frá botninum, eða hver frá
öðrum, til að greinast sem sjálf-
stætt endurvarp, fjarlægðin fyr-
ir 2 millisekúndur er 150 cm,
fyrir 1,0 ms er fjarlægðin 75 cm,
fyrir 0,5 ms er hún 37,5 cm og
fyrir 0,3 ms er hún 22,5 cm.
Hér er reiknað með að hraði
hljóðsins í sjónum sé 1500 m á
sekúndu, en hér við land er hrað-
inn nokkru minni eða um 1480 m
á sekúndu og ræður því að mestu
hitastig, seltuinnihald og dýpi
(þrýstingur). Ég nota töluna
1500 vegna þess að hún er þægi-
legri, og ekki skeikar nema
nokkrum millimetrum í fjarlægð
af þessum sökum.
Þetta þýðir sem sagt að jafn-
vel þó notuð sé stysta púlslengd
sem hér er um fjallað þá þarf
efra borð einstaklingsins að vera
rúma 22 cm frá botninum til að
skiljast frá. (Sumir ganga þó
út frá því að hljóðið endurvarp-
ist frá sundmaga dýrsins en ekki
efra borði og getur hvort tveggja
verið rétt).
Ég ætla ekki að fjalla um jafn
sjálfsagða hluti og hvítlínu eða
aðgreiningarhæfni pappírsins
sjálfs í skrifaranum. Þau atriði
eru öllum fiskimönnum vel kunn.
Þá er að minnast lítillega á geisl-
ann.
Mikilsvert er, til að sendiorkan
nýtist sem best, að nota eins mjó-
an geisla og hægt er. Hér er þó
sá vandi á höndum að þurft hefur
að hafa geislann víðari til hlið-
anna en fram og aftur, til að
vega upp veltu skipsins. Fáanleg
eru þó mjógeislabotnstykki á
gyrostýrðum pöllum sem vísa
geislanum ávallt lóðrétt niður þó
skipið velti. Þetta er til bóta,
sérstaklega á mishæðóttum
botni og í köntum, en hætt
er við að ýmsum muni þykja
það dýr viðbót enn sem komið er.
Fisksjáin:
Fisksjána þekkja allir fiski-
menn, þ. e. þær fisksjár sem þeim
hafa hingað til boðist. Þær taka
yfir visst svið (upp/niður) sem
ákvarðast af notandanum og til-
greint er í föðmum eða metrum.
Einnig breytileg mögnun endur-
varpsins sem einnig ákvarðast af
notandanum en hefir enga mæli-
einingu og þar með ekkert mæl-
ingagildi. Þetta er alvarlegt, eink-
um hvað snýr að ákvörðun stærð-
ar fiskjarins eða réttara sagt
mælingu á styrk endurvarpsins.
Framleiðendur hafa svikið fiski-
manninn um þennan skala, og
vanmetið þá, því það er ekki mik-
ill kostnaðarauki að bæta þessu
við.
Ekki eru allar bjargir bann-
aðar, því á markaðnum er tæki
sem í stað fisksjárinnar getur
komið og hefur mælingargildi:
rafeindasveiflusjáin (oscillo-
scope). Slíkt tæki af fínustu gerð
kostar að ég held minna en hin-
ar algengu fisksjár. Það sem
meira er, er að sveiflusjáin nýt-
ist á svo margan hátt annan en
til að skoða endurvarp frá fiski.
Hún nýtist til bilanaleitar í öllum
„nýjustu og fullkomnustu fiski-
leitartækjum og siglingatækj-
um“ og er orðið ómissandi þeim
sem gera við slík tæki hvort held-
ur það eru viðgerðarmenn í landi
eða loftskeytamenn til sjós.
Einn er þó galli á gjöf Njarðar:
Sveiflusjáin er ekki botnlæst, en
enginn vandi er að bæta úr því.
Það ætti að vera hægt að „fixa“
það fyrir lítið verð. En hvernig
getum við ákvarðað stærð fiskj-
ar með mælingu á endurvarps-
styrk? Jú, hinum „æðri“ fisk-
leitartækjum fylgja línurit til
leiðréttingar á deyfingu hljóðsins
í sjónum og tæki þekki ég vel
sem leiðrétta þetta sjálf að mestu
eða niður á 230 metra dýpi, og
fylgir línurit til leiðréttingar
þegar leitað er á meira dýpi.
Eg minnist hér að framan
að raunhæfasta mælingin væri
hlutfall milli sendistyrks í eins
meters fjarlægð frá botnstykki
og endurvarpsstyrks. Sendistyrk-
inn er hægt að mæla við afhend-
ingu hvers skips og athuga síðan
árlega eða svo hvort hann hefir
breyst því línuritin eru byggð
á þessari mælingu, og er nú á
þessu stigi mælieiningin orðin
„decibel“. Fiskimaðurinn getur
lesið endurvarpsstyrkinn í volt-
um af sveiflusjánni og farið með
þá tölu inn í línuritið sem breytir
henni í decibel.
Mælingar hafa verið gerðar á
ýmsum fisktegundum, og hægt
er að fá línurit yfir hverja teg-
und fyrir sig, en íslenskir aðilar
gætu bætt hér um „miðað við ís-
lenskar aðstæður“. Þannig myndi
fiskimaðurinn fara inn í línurit
endurvarpsstyrks þorsks t. d.,
með sín -30 decibel og fá út að
þarna gæti verið um 60 cm lang-
an þorsk að ræða, og hefur þá
einn lið til viðbótar í mynd þeirri
er hann gerir sér af fiskigengd
á slóðinni.
„En er ekki málið orðið nokk-
uð flókið þegar fylla á brúna af
línuritum?“ myndi kannski ein-
hver spyrja. Það væri því til að
svara að línuritin yrðu aðeins
þrjú, og þau eru ekki flókin.
Þau eru svo einföld að eftir
stuttan notkunartíma, einn til tvo
túra, þyrfti fiskimaðurinn varla
að líta á þau, heldur aðeins lesa
styrk endurvarpsins af sveiflu-
sjánni. Smáatriðunum er lítill
vegur að gera skil í stuttu máli,
en ég vona að nokkur meginatriði
þessa máls hafi komist til skila
í stórum dráttum.
Nánari kynning á hlutum sem
þessum virðist mér verðugt verk-
efni fyrir Fiskifélagið og aðra
aðila sjávarútvegsins.
Ólafur Vignir Sigurðsson.
til lands og sjávar
★
%lo»alani
Garöastræti 6
Slmar: 15401 16341.
148
VÍKINGUR