Náttúrufræðingurinn - 1932, Blaðsíða 18

12
NÁTTÚRUFn.
en gullnámur. í höndum annarra þjóða hefir leirinn orðið að hí-
býlum, háreistum höllum, fögrum húsgögnum, skrautgripum og
listaverkum. Sumar öndvegisþjóðir í Evrópu, t. d. Englendingar,
hafa að langmestu leyti gjört hús sín af brenndum leirsteini (tíg-
ulsteini) og sjálf Lundúnaborg, höfuðborg heimsins, mætti með
réttu nefnast leirborg, því að flest öll hús eru þar gjörð af tígul-
steini. Mætti svo lengi telja.
Nú á síðustu misserum hefir lítið eitt breytzt skoðun Is-
lendinga á leirnum, og er það því að þakka, að Guðmundur Ein-
arsson frá Miðdal, hefir handleikið hann með þeirri list og kunn-
áttu, sem með þurfti, en okkur hingað til hefir vantað. Að
vísu er starf hans við íslenzka leirinn að eins í byrjun. I>ó hafa
þau umskifti orðið, að nú eru vel metnir borgarar farnir að sækj-
ast eftir íslenzka leirnum úr höndum Guðmundar, flytja hann inn
í hús sín, og velja honum öndvegissæti í skrautstofum sínum, á
gljáðum hillum og borðum. Útlendir ferðamenn, sem kvartað hafa
undan aurnum á íslenzkum vegum, eru einnig farnir að líta ÍS-
lenzku leirmunina hýru auga.
Islenzki leirinn er afkomandi íslenzku bergtegundanna. Um
þúsundir ára hafa jöklarnir hér á landi unnið að því að mala
mjöl úr bergtegundum landsins. I>að fínasta úr mjöli þessu er
leirinn. Svipað verk hefir og hafið unnið við strendurnar, og árn-
ar hafa eftir sinni getu stutt að þessu mölunarstarfi. Eftir þetta
langa mölunarstarf náttúrukraftanna á liðnum tímum, höfum
vér óþrjótandi leirforða í landinu. Meðfram ánum á láglendi lands-
ins er gnægð leirlaga, sem árnar hafa skolað í sjó fram fyr á
tímum, þegar núverandi byggðir voru mararbotnar. Hefir sjór-
inn aðskilið leirinn eftir kornastærð, raðað smágervum og gróf-
um leirtegundum í sérskilin lög, sem nú eru á þurru, síðan lág-
lendin risu úr sjó, og velja má úr eftir vild, eftir því sem bezt
hentar til notkunar.
Þar að auki er hér völ á leir af öðrum uppruna, sem fágæt-
ur er annars staðar í Evrópu, nema helzt á Italíu. Það er hvera-
leirinn. —
Brennisteinshverirnir og leirhverirnir hafa unnið að því, að
leysa í sundur bergtegundirnar og breyta þeim í leir. Hafa þar far-
ið fram margbreyttar, kemiskar efnabreytingar, vegna áhrifa
jarðhitans, sýrutegunda, og ýmsra annarra efna, er hveragufurn-
ar hafa hrundið af stað. !>ar hafa skapast marglitar leirtegundir,
hvítar, gular, bláar, rauðar o. s. frv. Eru þær margbreytilegar að
efnasamsetningu. Hefír Náttúrufræðingurinn skýrt frá efnagrein-