Náttúrufræðingurinn - 1961, Blaðsíða 24

172
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
frá Eldborgum vestan Lambafells, Bruni, bendir til þess, að þau
hafi runnið að mönnurn aðsjáandi.
í annálum og öðrum rituðum heimildum er þessara lrrauna
livergi getið, svo að mér sé kunnugt. En yfirleitt virðast náttúru-
viðburðir á Suðurkjálka hafa farið fram hjá annálariturum, og þá
sjaldan, að þeirra er getið, er þekking á staðháttum harla lítil, svo
að jafnvel hraun, komin upp við Trölladyngju á Reykjanesi, eru
talin renna niður í Selvog. Þorvaldur Thoroddsen (1925) telur, að
einkum hafi eldgos verið tíð um skagann á 14. öld. Þannig geta
annálar gosa í Brennisteinsfjöllum 1340 og 1389, og Ögmundar-
hraun er talið runnið árið 1340. Svínahraunsbruni, bæði hraunin,
eru runnin síðar en 1000, en að öllum líkindum fyrir siðaskipti,
sennilega á 14. öld.
Norðan Fjallsins eina í Lambafellshrauni er lítið hraun, 0,5 km2
að stærð. Það er komið upp um sprungu, sem er í beinu framhaldi
Eldborga. Hraun þetta mun vera líkt Brunanum að aldri.
Brotalínur, jarðskjálftar og hverir.
Þess var getið hér að framan, að móbergsfjöll, gossprungur og
einstakir gígar hefðu landnorðurstefnu, NA-SV- eða NNA-SSV-
stefnu. Jarðskorpan sunnan lands rifnar einkum í þessa stefnu, og
síðan treðst hraunkvikan úr iðrum jarðar upp um þessar sprungur.
A ísöldum jökultímans hlóðust móbergsfjöll upp á slíkum sprung-
um. Á nútíma hafa gos einnig verið bundin við þessar brotalínur.
En þó eru þær brotalínur algengastar, sem engin kvika hefur kom-
uð upp um. Misgengi nefnist það, ef annar hvor barmur brotalínu
hefur sigið. Gott dæmi er Almannagjá. Þar er eystri barmurinn
siginn. Gjár nefnast brotalínur, sem opnazt hafa eða gliðnað sund-
ur án þess að um misgengi sé að ræða. Gott dæmi er Flosagjá. Ár
og jöklar grafa sig síðan gjarnan niður um brotalínur, og stýrist
mótun dala mjög af þeim. Flestir drættir landslags hér sunnan
lands liafa landnorðurstefnu.
Víða á Hellisheiðarsvæðinu getur að líta stalla og dali í lands-
lagi, sem myndazt hafa við misgengi jarðlaga. Flest eru þessi mis-
gengi til orðin á nútíma og því mjög fersk. Einna fallegust mis-
gengi, stallamisgengi, eru í Skálafellsdyngju, að norðan í Hvera-
hlíðum, að vestan í Lakahnúkum, Stóra-Sandfelli, Sanddölum og