Náttúrufræðingurinn - 1959, Page 3

Náttúrufr. - 29. árgangur - 3. hejli - 113.—168. síða - Reylijavih, október 1939
Truusti Einarsson:
Jarðeldasvæðið um norðanverðan Skagafjörð.
Aldursákvörðun á landslagi á Miðnorðurlandi.
Drangey, Þórðarhöfði og Málmey eru meðal höfuðprýða Skaga-
fjarðar og mundi svipurinn dofna, ef þessi náttúrusmíði væru liorf-
in. Að því hlýtur þó að koma, að vísu í fjarlægri framtíð, að sjórinn
ljúki hér sínu eyðingarstarfi og eyjarnar og höfðarnir máist út. Og
sú var einnig tíðin, að þessa drætti vantaði í landslagið. Þeir eru fram
komnir vegna eldsumbrota tiltölulega seint í jarðsögu þessa svæðis,
þ. e. eftir að Skagafjarðardalurinn var að öðru leyti nærri fullmótað-
aður — grafinn af rennandi vatni niður í eldra hálendi á milljón-
um ára. Nánar tiltekið hafði megindalurinn og helztu hliðardalir
ekki náð alveg fullri dýpt, flatir botnar þeirra lágu í um 80-100
m hæð yfir núverandi sjávarmáli og fjörðurinn var ekki til orðinn
heldur mun þar hafa verið láglend flatneskja eins og nú er um mitt
iiéraðið. Þarna norður frá urðu svo eldsumbrot snemma á ísaldar-
tímanum og hraun flóðu vítt og breytt. Seinna grófst landið niður
og eftir standa nú leifar hraunanna: á Skaga, í Málmey, Hrolleifs-
höfða og Þórðarhöfða og leifar móbergshrauka frá eldstöðvunum
sjálfum standa eftir í Þórðarhöfða og Drangey.
Menjar þessara fornu eldsumhrota hafa áður verið talsvert kann-
aðar. Þeir Eggert og Bjarni geta um móbergsafbrigði í eyjum og
liöfðum og Þorvaldur Thoroddsen talar um ungt grágrýti á Skaga,
en Elelgi Pjeturss kannaði fyrst verulega þessar myndanir og lýsti
þeim í doktorsritgerð sinni 1905. (*). Hann fann jökulruðning milli
hraunlaganna og taldi, að þau væru greinilega frá ísaldatímanum.
KetubjÖrg og Þórðarhöfða taldi hann leifar eldstöðva frá þessum
tímum. Um og eftir 1940 kannaði Jakob Líndal þetta svæði og
birti útdrátt úr niðurstöðum sínum í grein um Drangey hér í tíma-
ritinu. (2).