Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 7

Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 7
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 109 þess stormur, svo að bárur skvettast upp á skarirnar, eru þœr oft fljótar að hækka sig eftir því, sem áin hleður undir sig, og getur þá komið fyrir, að áin haldi sér í farveginum milli ísskar- anna og í krapinu, þótt hún sé orðin hærri en bakkarnir meðfram, en oftast flóir hún þó út á ísinn og yfir bakka. Meðan hún er að hækka sig, hindur liún mikið vatn i farveg- inum, liæði það, sem fer í ísmyndunina og i krapið, og auk þess það, sem flóir út í uppistöður, er verða til við hækkunina, hæði í ánni sjálfri og á bökkunum. Vatnsrennslið þverr því fvrir neðan meðan á þessu stendur, og má sjá þetta greinilega, þegar hækk- unin fer fram á einni flúð eða hroti í á, þar sem lygnur eru ijæði fyrir neðan og ofan, því að þá kenmr stífla í ána á flúðinni, með uppistöðu fyrir ofan og getur vatnsborð hennar hækkað nokkra tugi cm, og fer það eftir veðráttunni, hve mikið það verður. En að lokum verður vatnsþrýstingurinn ofan við stifluna svo mikill, að hann ryður henni að einhverju leyti frá, og vatnið hleypur úr uppistöðunni. En sé hækkunin á löngu svæði eftir farveginum, eins og oft er, þegar áin rennur með nokkrum halla, þá verða engar greini- legar stíflur, og ])ó getur þorrið svo rennslið, að það er með öllu horfið neðan til a þessu svæði, en óteljandi polla og smáuppistöð- ur má sjá innan um krapið og undir ísskörunum með nokkru rennsli á milli, því meir, sem ofar dregur á svæðinu. Þessi þurrð neðan við stendur á meðan krap og ísmvndun ei' nógu mikil Jil að hinda vatn það, sem að ofan kemur jafnóðum og fer það mjög eftir frosthörkunni og vindhraðanum, en auk þess eftir kælifleti árinnar i hlutfalli við vatnsmagnið. Þessi kæliflötur, sem í tærri á er bæði við botn og vatnsflöt i byrjuninni, smá minnkar eftir því, sem meira krap hleðst upp og ána leggur. Vatnið, sem er innan um krapið, frýs seint því slorknunarhiti þess leiðist ver út en í straumvatninu, og kemur þar fram varnarmáttur krapsins og íssins gegn áframhaldandi kælingu. 1 i Haldist frostakaflinn, er upphaflegi kæliflöturinn orðinn mjög litill. Vatnið liefir rennsli innan um krapið og undir isi. Það kann að vera mjór áll eftir úti í farveginum með tiltölulega litl- um kælifleti á yfirborði. En því minni, sem kæliflöturinn verður, þess minna verður til af ísnálum, og svo fer að lokum, að þær þiðna aftur í vatninu, þegar það rennur undir isi eða inuan um krapið, og valnið fer brátt að bræða frá sér krapið undir ísnum, og gerir sér greiðari farveg, þar sem frost og vindur nær ekki til.

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.