Náttúrufræðingurinn - 1948, Qupperneq 29

NATTÚRUFRÆÐINGURINN
171
Margt er enn á huldu um ættaskipun og skyldleika jurtanna.
Skulu nefndar tvær kenningar eða stefnur. Samkvæmt annarri eru
krónublaðalaus blóm í reklum, t. d. blóm birkisins, frumstæð. —
Hin kenningin telur opin, lausblaða blóm, t. d. sóleyjablómin, forna
og frumstæða gerð. Engler t. d. fylgir fyrri kenningunni og telur
birkiættina elztu greinina á ættartré blómjurtanna. Á liinn bóginn
hefur lengi verið talið víst, að blómin séu ummynduð blöð, löguð
sérstaklega til að gegna fjölgunarhlutverkinu. Ef það er rétt, mætti
ætla að sóleyjablómin séu frumstæð að gerð, því að þau eru alveg
lausblaða, bikarblöð, krónublöð, fræflar og frævur.
Blómjurtum er skipað í tvær miklar fylkingar: berfrævinga og
dulfrævinga. Berfrævingafylkingin er miklu minni, og teljast ein-
göngu til hennar tré og runnar, t. d. barrtrén.
Egg berfrœvinganna sitja á opnum fræblöðum. Frjóið berst með
vindinum beint á eggin. Skotinn Robert Brown uppgötvaði fyrstur,
live mikilvægt atriði þetta er. Köngulpdlmar (Cycadinae) eru taldir
frumstæðastir. Þeir hafa frjókorn, sem geta hreyft sig. Ginkgó- eða
Venusartréð liefur sams konar frjó. Japanskur grasafræðingur upp-
götvaði það einkenni árið 1897. Vakti það hina mestn undrun og
atliygli. Venusartréð er ævaforn tegund, sem lifað hefur síðan á
permtímabilinu á fornöld jarðsögunnar. Nú vex það ekki villt
lengur, en er ræktað við kínversk musteri og víðar. — Einir er eini
íslenzki berfrævingurinn, en fura, greni og barrfellir eru dálítið
ræktuð hér á landi. — Miklir barrskógar eru í norðanverðri Evrópu,
Asíu og Ameríku (barrskógabeltið).
Dulfrœvingar varðveita eggin í lokuðu egglegi. Dulfrævingastofn-
inn ber tvær miklar greinar einkímblöðunga og tvíkímblöðunga.
Blöð einkímblöðunga eru venjulega beinstrengjótt, oft heilrend,
löng og mjó, blómin þrídeild (eða sexdeild). Grös, hálfgrös, liljur,
brönugrös, pálmar o. fl. eru einkímblöðungar. Blöð tvíkímblöð-
unga eru venjulega ’fjaðurstrengjótt eða handstrengjótt, blómin
iimmdeild eða fjórdeild. Sóleyjar, fíflar og flest önnur skrautleg
íslenzk blóm eru tvíkímblöðungar (heilkrýningar, lauskrýningar,
vankrýningar). Hutcliinson (1926 og 1934) og ýmsir fleiri skipta
tvíkímblöðungum í trjádeild og jurtadeild (Lignosae og Herbaceae).
Tii trjádeildarinnar eru þá taldar trjáaættir og einnig sumar jurtir,
ef fullvíst þykir, að þær séu komnar af trjám eða runnum. En í
jurtadeildina er skipað jurtum og jafnvel trjám, sem kornin eru af
jurtkenndum forfeðrum. Birkiættin, rósaættin, ertublómaættin,