Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1953, Side 12

Náttúrufræðingurinn - 1953, Side 12
6 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN fit út í Rangárbotna, sunnan við Valahnúka, eins og akvegurinn liggur nú. Sú leið lokaðist henni þó löngu fyrir Islands byggð af hraunflóði einu miklu, sem telja má til Hekluhrauna. Það kom upp úr framhaldi Heklugjár til norðausturs frá Heklu. Sú gossprunga markast nú af gígaröð skammt vestur af Lambafit. Hinn þurri far- vegur Helliskvíslar, frá því fyrir 1913, fylgir nú á köflum austur- jaðri þessa hrauns, á mótum þess og Þjórsárhrauns, sem er enn eldra. Hér að framan hefur lítillega verið drepið á þá hrakninga, sem Helliskvísl hefur bersýnilega lent í, af völdum hraunflóða, áður en land byggðist. En um þá atburði vitum við lítið umfram það, sem hér er sagt, enda voni engir menn sjónarvottar að þeim. En vorið 1913 var hún enn flæmd úr farvegi sínum, og skal nú hér á eftir sagt nokkuð frá viðbrögðum árinnar við þeirri meðferð. Eldgosið á Lambafit hófst 25. apríl 1913 og stóð fram í miðjan maímánuð. Það kom upp um sprungu, um 4 km langa, sem liggur af Krókagiljabrún til norðausturs yfir Lambafit og Hrafnabjargaöldu og endar í bröttum nafnlausum móbergskolli vestur af Hrafnabjörg- um. Þetta var lítið eldgos með óverulegu öskufalli, en í því rann hraun það, sem síðan er oftast nefnt Lambafitjarhraun. Það kom aðal- lega upp í þremur gígum á sprungunni: á báðum endum hennar og í miðju. Miðgígurinn er nálægt því, sem Helliskvísl rann áður, en hraun frá hinum gígunum rann einnig til árinnar, og samfelld hraun- breiða mjakaðist ofan eftir farvegi hennar og fal hann allan langt upp á bakka á h. u. b. 6 km. kafla norður frá gossprungunni. Næstu sumur eftir myndaði áin lón ofan við hraunstífluna og end- aði þar. Vatn hennar seig inn í nýja hraunið og niður í hið vikur- orpna gamla hraun í lónsbotninum. En þetta lón var lítið, og áin þétti fljótt bæði botn þess og hraunstífluna. Á öðru sumri (1914) fremur en þriðja (1915) mun áin fyrsta sinni hafa flætt yfir hraunstífluna. Féll hún þá aftur vestur af hrauninu litlu neðar, rann skamman spöl norður með jaðri þess og endaði þar í öðru lóni. Fáum árum síðar var efra lónið alveg upp fyllt af sandi og leir. Síðan hefur áin runnið þar um eyrar. Það sem hér er ritað um Helliskvísl fyrstu árin eftir 1913, hefur Guðmundur í Múla sagt mér. Sjálfur kom ég ekki á vettvang fyrr en 1930. Neðra lónið, við vesturjaðar Lambafitjarhrauns, varð ánni mjög torsóttur farartálmi. Botn þess var vikurorpið hraun (Hekluhraun,

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.