Náttúrufræðingurinn - 1954, Qupperneq 3

Jón Jónsson:
Móbergsmyndun í Landbroti
Eins og kunnugt er, stendur Landbrotsbyggðin á fornu lirauni. Þó
standa bæirnir Ytri-Dalbær og Hólmur ekki á sjálfu hrauninu, held-
ur við hraunröndina. Hraun þetta hefur runnið ofan af hálendinu,
og telur Þorvaldur Thoroddsen, að það sé komið úr Eldgjá á Skaftár-
tunguafrétti. Hraunkvísl úr Eldgjá hverfur undir Skaftóreldahraunið
frá 1783, og virðist hún hafa runnið í hið forna Skaftárgljúfur. Vit-
að er, að hraun var á botni gljúfursins fyrir gosið 1783.
Vel má vera, að gosið hafi austan Skaftár samtímis og Eldgjá gaus,
og likur virðast á, að finna megi framhald Eldgjársprungunnar á
þeim slóðum, en ekki get ég að svo stöddu leitt fullnægjandi rök
að því.
Nokkuð af hinum fornu hraunum í Landbroti getur þó hafa átt
upptök sin niðri i byggð, en lítið er um það vitað ennþá.1)
Þorvaldur Thoroddsen telur líklegt, að Landbrotshraunið hafi runn-
ið nálægt 930 og liraunin á Mýrdalssandi og í Álftaveri séu frá
sama gosi
Engar heimildir eru til um þetta gos, nema það sem stendur í
Landnámu um jarðeld, sem rann niður í Álftaver. Landnáma getur
ekki um byggð í Landbroti, en nefnir hins vegar „Nýkoma“, en eng-
inn veit, við hvað er átt með því orði, hvort heldur hraun eða
vatnsfall.
Á 12. öld er komin byggð í Landbroti, og víst er, að þegar öræfa-
jökull gaus 1362, var kominn allþykkur jarðvegur í hraunið, a. m. k.
austan til. Þetta sést greinilega af hinu hvíta öskulagi frá þessu gosi,
en það sést alls staðar í jarðvegssniðum ó þessum slóðum.
Suðaustan til er Landbrotshraunið alsett stórum og smáum gjall-
hólum. Það eru hinir alkunnu Landbrotshólar (l.mynd). Þeir standa
þétt og skipta vafalaust þúsundum. Margir þeirra líta út eins og
1) Hálsagígir. Náttúrufr., 1. h. 1953.
8