Náttúrufræðingurinn - 1954, Blaðsíða 18

128
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
fjölda varppara eða hreiðra hér á landi. Að vísu eru sum af varp-
svæðum skúmsins hér, eins og t. d. Skeiðarársandur, allerfið yfir-
ferðar, en óneitanlega væri samt skemmtilegt, ef hægt væri að
framkvæma hér allsherjartalningu skúmsins, áður en langt líður.
Eins og þegar hefur verið tekið fram, eru hinir íslenzku sandar
varpkjörlendi skúmsins hér á landi, en þó aðeins þeir sandar, sem
liggja að sjó eða eru ekki í mikilli fjarlægð frá sjó. Efst á Skeiðarár-
sandi og á Markarfljótsaurum verpa skúmar þó í 20—30 km fjar-
lægð frá sjó. Mestu varpstöðvarnar eru á hinum víðáttumiklu og
hrjóstrugu jökulsöndum sunnan Vatnajökuls (og Mýrdalsjökuls), sém
hin marggreindu jökulvötn kvíslast um með sínum síbreytilegu •'far-
vegum. Smærri varpstöðvar finnast hins vegar einnig á foksands-
svæðum, sem myndazt hafa vegna áfoks frá ströndinni. Svæði þessi
eru ýmist marflöt eða oftar lítið eitt hallandi til sjávar. Oft eru þau
alveg slétt, en oft einnig dálítið öldótt. Skúmavörpin eru yfirleitt
í mjög lítilli hæð yfir sjó, en þó verpa skúmar í allt að 100 m hæð
yfir sjó ofarlega á Markarfljótsaurum og efst á Skeiðarársandi. Gróð-
ur á söndunum er mjög mismunandi, sums staðar mjög lítill eða
enginn, en annars staðar eru talsvert víðáttumiklar grasteygingar,
mosaflákar eða melgróður. Gróðurinn hefur mikil áhrif á útbreiðslu
skúmsins, því að hann verpur sjaldan eða aldrei á alveg beran sand
eða möl. Skúmavörp eru því yfirleitt þéttusl í smáþýfðu graslendi
eða á mosaflám með strjálum æðri gróðri, og á foksandssvæðum
einkum í melgrasbreiðum eða melkollum. Sum af varpsvæðum skúms-
ins, svo sem Skóga- og Sólheimasandur undir Eyjafjöllum, virðast
við fyrstu sýn nær alveg gróðurlaus. Ef betur er að gáð, kemur þó
fljótt í ljós, að hér og hvar á stangli eru svolitlar gróðurþúfur eða
gróðurtorfur, og eru þá skúmshreiðrin nær undantekningarlaust á
slíkum stöðum. Mun skúmurinn líka eiga sinn þátt í myndun og
vexti þessara gróðurbletta.
Þótt ég hafi hér að framan oft talað um skúmavörp og skúma-
byggðir, má þó ekki skilja þetta svo, að hér sé um mjög þétt vörp
að ræða. Yfirleitt er það sjaldgæft, að skúmshreiðrin séu mjög ná-
nægt hvert öðru, enda hefur hvert skúmapar allstóra og glöggt af-
markaða hreiðurhelgi. I víðáttumiklum skúmabyggðum geta hreiðrin
líka verið mjög dreifð og langt á milli þeirra, en hins vegar verða
vörpin þéttari þar sem skilyrði eru hagstæðust.
Einkennisfuglar hinna íslenzku sanda eru auk skúmsins svart-
bakurinn og kjóinn. Enda þótt þessar þrjár tegundir byggi sömu