Náttúrufræðingurinn - 1957, Qupperneq 10

4
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
saman í keðjur. Veggurinn er gerður úr kísilsamböndum og er í 2
helmingum, sem umlykja frumuinnihaldið, eins og askja með loki.
Þegar fruman skiptir sér, verður hvor helmingur að nýrri frumu.
Kísilskeljar móðurfrumunnar verða hvor um sig lok á hinum ný-
mynduðu frumum. Þetta leiðir af sér, að stærð hinna einstöku
fruma minnkar stöðugt. Þegar ákveðinni lágmarkstærð er náð
myndast hjá frumunni risagró (auxospore), þ. e. a. s. frumuinni-
haldið bólgnar út, sprengir af sér gömlu skeljarnar og myndar nýj-
ar. Á þann hátt nær fruman aftur sinni upprunalegu stærð.
Það hefur lengi verið umdeilt, hver sé lífeðlisleg orsök myndun-
ar á risagrói, svo og það hvert sé hlutverk bifgróanna, sem sést hafa
í ýmsum kísilþörungategundum. Nú hafa rannsóknir allra sein-
ustu ára bent til þess, að hvort tveggja sé liður í kynæxlun kísilþör-
unganna. Séu þá gróin biffrjó, en risagróin okfruma (zygota).
Flestar þeirra tegunda kísilþörunga, sem lifa í strandsjó, mynda
dvalagró, frumuinnihaldið dregur sig saman, verður þéttara og
fær nýjan vegg, sem hefur mismunandi lögun hjá mismunandi teg-
undum. Rannsóknir úti í náttúrunni hafa sýnt, að þegar tegund
byrjar að mynda dvalagró, er ekki langt þangað til hún hverfur
frá yfirborðslögunum. Dvalagróin eru þyngri en hin upphaflega
fruma og falla til botns. Það er ennþá óljóst, hvaða orsakir liggja
til þessarar breytingar á frumunni, og hvaða ytri eða innri aðstæð-
ur verða til þess að dvalagróin spíra.
Dinoflagellatae hafa verið kallaðir á íslenzku sundþörungar,
svipuþörungar og skoruþörungar. Fellur mér bezt nafnið skoru-
þörungar, vegna þess að það aðgreinir þá frá öðrum þörungum,
sem haf svipu og geta synt, en hafa ekki skoru. Mynd 2 sýnir nokkr-
ar tegundir þessarra þörunga. Bygging þeirra er mjög margbrotin.
Það er hægt að greina milli framhluta og afturhluta á frumunni,
og einnig fram- og afturhliðar. Veggurinn er gerður úr lífrænum
efnum, og leysist fljótlega upp eftir dauða frumunnar. Hann er
samsettur úr mörgum mismunandi plötum, sem að formi og tölu
eru breytilegar hjá hinum einstöku ættbálkum og tegundum, og
byggist kerfi skoruþörunganna öðru fremur á byggingu platn-
anna. Á framhliðinni er lóðrétt skora og í henni op fyrir aðra svip-
una. Kringum frumuna liggur önnur skora, og í henni Hggur hin
svipan. Þetta er grundvallarlögunin hjá skoruþörungunum, en út
frá henni verða hinar einkennilegustu ummyndanir. T. d. hjá