Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 28

22
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
og skriðdýrin höfðu haldið í skefjura áður, urðu nú miklu ágeng-
ari en fyrr, og sum lítt viðráðanleg plága. Þetta höfðu menn ekki
séð fyrir.
Kartöflubjallan nagar kartöflugrös til stórskemmda víða um
lönd. En fyrir 100 árum var hún mesta friðsemdarskordýr, sem lifði
aðeins á villtum jurtum af kartöfluætt, í héraðinu Colarado í vest-
anverðri Norður-Ameríku. En svo tóku landnemar að rækta þar
kartöflur. Kartöflujurtin var mýkri og næringarmeiri en villijurt-
irnar og þetta fundu kartöflubjöllurnar. Og þegar þær voru „komn-
ar á bragðið" var ekki að sökum að spyrja. Síðan hafa þær haldið
sig að kartöflujurtinni og oft valdið stórtjóni — og breiðast stöð-
ugt út með kartöflunum.
Skjaldlýs o. fl. skordýr, sem dreifst hafa með jurtum til nýrra
landa, breiðast þar stundum miklu örar út en í heimalandi sínu. í
gömlu heimkynnunum lifðu oft á þeim ýmsir sníklar (t. d. sveppir
eða gerlar), sem héldu þeim talsvert í skefjum. En ef skordýr sleppa
til nýrra landa án sníklanna, má búast við óvenjulegri fjölgun og
jafnframt meiri skemmdum en heima fyrir. — Hér lifa skjaldlýs
einkum á gróðurhúsajurtum.
Kálflugan barst hingað til lands um 1930, sennilega með rófum,
og varð hér öllu skæðari en venjulega gerist á Norðurlöndum,
e. t. v. vegna vöntunar á sníklum, en einnig af því, að hér eru minna
stunduð sáðskipti eða skiptirækt en þar.
Kartöflumyglan var til í hinu gamla heimkynni kartaflnanna
í Andesfjöllum og fluttist með kartöflum til Evrópu, líklega fyrir
rúmri öld. Hingað til lands fluttist myglan fyrir aldamótin. Oft
veldur myglan miklu tjóni, og miklu stórfeldara tjóni á kartöflu-
ökrum Evrópu en dæmi voru til fyrr á tímum vestra. Samt vill víst
engin þjóð vera án kartöflunnar, þó að þessi böggull fylgi.
í seinni tíð er oft reynt að útrýma skaðsemdardýrum með sníkl-
um t. d. gerlum og sveppum. Ýmsir munu hér á landi hafa tekið
eftir lasburða gluggaflugum, sem eru grárykugar utan, eða líkt og
drifnar mjöli, einkum á haustin. Þessu veldur flugnasveppur, sem
vex og dafnar inni í ílugunum og drepur þær að lokum. „Gráa ryk-
ið“ er gró sveppsins og berst það auðveldlega milli flugnanna. Menn
hafa beinlínis ræktað sníkjusveppi og smitað skordýr með þeim,
t. d. makað lirfurnar í þeim. Reynt hefur líka verið að smita engi-
sprettur með gerlum. En ekki gagnaði þetta lengi, því brátt komu