Fréttablaðið - 12.08.2009, Blaðsíða 16

16 12. ágúst 2009 MIÐVIKUDAGUR
UMRÆÐAN
Einar K. Guðfinnsson skrifar
um Icesave
Steinunn Stefánsdóttir, aðstoðar-ritstjóri Fréttablaðsins, skrifar
leiðara síðastliðinn laugardag sem
er af sama toga spunninn og mál-
flutningur fjármálaráðherrans
Steingríms J. Sigfússonar. Spuninn
er sá að samþykkja beri Icesave-
samkomulagið, ella höfum við
verra af. Og svo er bætt um betur
í leiðaranum og reynt að færa fyrir
því rök að þau ósköp sem ríkis-
stjórnin lagði fyrir Alþingi í formi
Icesave-samningsins séu afsprengi
síðustu ríkisstjórnar!
Þetta er útúrsnúningur,
til þess fallinn að afvega-
leiða og því ekki hægt að
láta ómótmælt.
Sá samningur sem nú
liggur fyrir Alþingi er á
ábyrgð núverandi ríkis-
stjórnar. Hann er gerður
undir forræði ríkisstjórn-
arinnar, unninn af samn-
inganefnd sem stjórnin
skipaði og fjármálaráð-
herrann hefur staðfest
afstöðu sína til hans með því að
nota hvert tækifæri til að bera blak
af niðurstöðunni. Þar ferst honum
öðruvísi en forsætisráðherranum,
sem reynir að þvo hendur
sínar af samningnum með
því að lyfta tæplega litla
fingri til þess að verja
þessa gjörð.
Ástæða þess að þingið
fjallar svo ákaft um þenn-
an samning er einföld. Það
fyrirfinnst varla nokkur
þingmaður utan Stein-
gríms J. Sigfússonar sem
treystir sér til að sam-
þykkja hann. Þess vegna
leita menn allra mögu-
legra leiða til að gera á honum þær
breytingar sem hægt er. Með því
er vitaskuld verið að segja að þessi
afurð ríkisstjórnarinnar sé ómögu-
leg og þingið vilji ekki axla ábyrgð
á henni.
Það er mikill misskilningur hjá
aðstoðarritstjóranum að íslenska
þjóðin eigi bara tvo kosti; þennan
ólukkans samning ríkisstjórnar
Samfylkingar og Vinstri grænna,
eða ekkert. Samningurinn er
algjörlega í blóra við þau samn-
ingsmarkmið sem Alþingi sam-
þykkti í ríkisstjórnartíð Sjálfstæð-
isflokks og Samfylkingar. Hann
er ofurhlaðinn alls konar göllum
og hreinum og klárum mistökum.
Þar má nefna meðal annars ábend-
ingar lögmannanna Ragnars H.
Hall og Harðar Felix Harðarson-
ar auk Eiríkis Tómassonar prófess-
ors, sem sýnt hafa fram á að vegna
samningsafglapa séum við að taka
á okkur hundruð milljarða að þarf-
lausu.
Þetta lætur aðstoðarritstjóri
Fréttablaðsins sér í léttu rúmi
liggja, svo ótrúlegt sem það er. Og
bítur svo höfuðið af skömminni
með því að bera í bætifláka fyrir
þær þjóðir sem eru að nota ofur-
efli sitt til þess að þvinga okkur
til nauðungarsamninga á borð við
Icesave-afstyrmið. Það er varla
hægt að lúta lægra í minnimáttar-
kennd og þarflausri pólitískri nauð-
hyggju.
Höfundur er alþingismaður.
Icesave-spuni aðstoðarritstjóra
EINAR K.
GUÐFINNSSON
UMRÆÐAN
Óskar Bergsson skrifar um
borgarmál.
Það er ánægjulegt að lesa út úr þjóðarpúlsi Gallup þær við-
horfsbreytingar sem hafa orðið
gagnvart starfinu í borgarstjórn
Reykjavíkur á milli ára. Fyrir ári
voru 69% aðspurðra óánægð með
meirihluta F-lista og Sjálfstæðis-
flokks en nú í meirihlutatíð fram-
sóknarmanna og sjálfstæðismanna hefur
óánægjan farið niður í 28%. Aðeins 14%
voru ánægð með meirihlutann 2008 en nú í
ágúst eru 33% ánægð með störf meirihlut-
ans. Fyrir ári höfðu Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokkur aðeins 31% fylgi
en eru nú með 45% fylgi. Hópur
þeirra sem ekki taka afstöðu
breytist milli ára úr 18% í 40%.
Niðurstöðurnar sýna svo
ekki verður um villst að algjör
umskipti hafa orðið í viðhorfi
almennings gagnvart borgar-
stjórn Reykjavíkur. Meginskýr-
ingin á þessum viðhorfsbreyt-
ingum er að Framsóknarflokki
og Sjálfstæðisflokki hefur tekist
að mynda starfhæfan og traust-
an meirihluta þar sem sleginn hefur verið
nýr tónn í samráði og samstarfi við minni-
hlutann. Lykillinn að árangrinum er þver-
pólitískt samstarf og samstaða sem náðist
um aðgerðaráætlun Reykjavíkurborgar
vegna breytinga í efnahags- og atvinnulífi.
Í þeirri áætlun er meginstefið að standa
vörð um grunnþjónustuna, verja störf
starfsmanna borgarinnar, hækka ekki
gjaldskrár og fara í framkvæmdir til þess
að halda hér uppi atvinnu á samdráttar-
tímum. Allt þetta hefur gengið eftir auk
þess sem tekjur og útgjöld eru enn þá sam-
kvæmt fjárhagsáætlun.
Annað sem fram kemur í könnun-
inni er að Framsóknarflokkurinn hefur
nærri tvöfaldað fylgi sitt í borginni milli
ára samkvæmt sömu könnun og mælist í
fyrsta skipti á kjörtímabilinu með mann
inni. Þetta eru skýr skilaboð um að
ákvörðunin um að fella meirihluta Sjálf-
stæðisflokks og F-lista var rétt og breyt-
ing á vinnubrögðum og starfsháttum í
borgarstjórn Reykjavíkur var orðin löngu
tímabær.
Höfundur er borgarfulltrúi Framsóknar-
flokksins og formaður borgarráðs.
Breytingin í borginni
ÓSKAR BERGSSON
Taflan sýnir þjóðarpúls Gallup annars vegar í
maí 2008 og hins vegar í ágúst 2009:
2008
Ánægja með meirihlutann í borgarstjórn
Maí ´08
Ánægður Hvorki né Óánægður
14% 18% 69%
2009
Ágúst ´09
Ánægður Hvorki né Óánægður
33% 40% 28%
Verðum að semja
upp á nýtt
UMRÆÐAN
Sigurður Ragnarsson
skrifar um Icesave
Erum við ekkert að læra af reynslunni?
Eigum við ekki endan-
lega að jarða „þetta redd-
ast“ hugarfar? Það er
búið að vera dapurt að
horfa upp á stjórnvöld
reyna að fá okkur á band
Icesave-samkomulags án
þess að færa fyrir því almennileg
rök. Í raun hafa aðalrökin verið
að þetta verður bara að gera
svo að við verðum ekki stimpl-
uð sem vond þjóð og þetta muni
alveg reddast. En mun þetta redd-
ast? Af hverju mun það reddast?
Hvaða forsendur eru á bak við
það? Við getum vart framfleytt
okkur í dag og við vitum ekki
hvað framtíðin ber í skauti sér.
Til að mynda, hvað flytja marg-
ir af landi brott og hvaða áhrif
hefur það? Eigum við virkilega
að taka á okkur auknar byrðar án
þess að kannaðar séu mögulegar
leiðir til að losna úr hengingar-
ólinni? Hvað gengur stjórnvöld-
um til? Það er ekki að undra þó
að viðhorf stjórnarinnar vegna
Icesave-málsins og gagnvart
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum leiði
mann inn á þá braut hugsunar að
hér sé verið að reyna að kaupa
sér aðgöngumiða inn í ESB. Hvað
annað liggur að baki?
En stóra spurningin er: Hvað
eigum við að gera í Icesave-mál-
inu? Við getum ekki gengist undir
þetta samkomulag, svo mikið er
víst. Við værum að taka of mikla
áhættu og það gæti hreinlega
sent okkur út í skelfilegt skulda-
fen. Það er mér er óskiljanlegt að
stjórnvöld vilji taka þessa áhættu.
Er það ekki að hluta til einmitt
svona kæruleysi og hugarfar sem
er búið að koma okkur í þessa
stöðu? Það er líka niðurlægjandi
fyrir íslenska þegna að horfa upp
á stjórnvöld reyna að tjasla upp á
samkomulag og setja ýmsa fyr-
irvara sem þau halda að Bret-
ar og Hollendingar muni sam-
þykkja. Hvaða veruleikafirring
er í gangi? Af hverju ættu þeir
að gera það? Við erum
að brjóta samkomulag
og breyta samningnum
einhliða. Myndum við
sætta okkur við slíkt
framferði ef við setjum
okkur í spor þeirra?
Þetta er því l ík
heimska að maður
skammast sín fyrir að
vera Íslendingur. Því
miður er staðan sú að
það eina sem hægt er
að gera er að virða ekki
fyrra samkomulag, því áhættan
er of mikil og líkurnar á brot-
lendingu okkar sem þjóðar eru
of miklar. Síðan þarf að undir-
búa nýjar samningaviðræður
með faglegum hætti, fá viðeig-
andi aðila að borðinu aftur og
ræða hlutina af fagmennsku og
finna raunhæfar lausnir. Munum
að það er líka ábyrgðarleysi að
lofa skuldbindingum sem ekki
er hægt að standa við.
Við stöndum í milliríkjadeil-
um sem við leysum ekki ein og
sér og við sem þjóð ráðum ekki
einhliða lausn þessa máls. Þess
vegna er fáránlegt að eyða öllu
þessu púðri í að vera að sjóða
saman einhverja fyrirvara og
reyna að finna leiðir til að breyta
samkomulaginu vegna Icesave.
Ef við viljum breyta fyrra sam-
komulagi þá þarf að semja um
það. Það þarf að kynna og útskýra
stöðu okkar og semja upp á nýtt.
Við þurfum að gera það faglega,
sem þýðir að hagsmunir allra
aðila eru hafðir í huga. Ekki bara
hagsmunir erlendra þjóða, stofn-
ana og fyrirtækja og heldur ekki
bara hagsmunir okkar.
Þetta er eina raunhæfa leið-
in, því er nú verr og miður. Það
er illa komið fyrir okkur en við
megum ekki spila þannig úr spil-
unum að bjóða fólkinu í landinu
upp á mun verri lífskjör en bjóð-
ast annars staðar og við eigum
heldur aldrei að sætta okkur við
að vera kúguð af neinum. Við
verðum að fara fram á að semja
upp á nýtt.
Höfundur er háskólakennari
með leiðtogafræði og stjórnun
sem sérsvið.
SIGURÐUR
RAGNARSSON
Eftirlitsvald aðskilið frá pólitísku valdi
UMRÆÐAN
Björn Einarsson skrifar um
stjórnarskrána
Sjálfstæði eftirlitsvalds-ins hefur orðið eftir í lýð-
ræðisþróun hérlendis, og
því er mikilvægasta athug-
unarefnið við endurskoðun
stjórnarskrárinnar að gera
eftirlitsvaldið sjálfstæðara
og aðskilja það frá pólitíska
valdinu. Eftirlitsvaldið er falið í valddreifing-
unni, beinu lýðræði, stjórnarskránni, dómstól-
unum, eftirlitsstofnunum, rannsóknarnefndum,
löggæslu og gagnrýnum fjölmiðlum. Ekkert af
þessu er óháð hinu pólitíska valdi eða valdi fjár-
málanna hér á landi.
Hvorki ráðherrar né löggjafarþingið eiga
að ákvarða hverjir verða dómarar eða hverjir
rannsaka meint brotamál. Ekki bara dómsvald-
ið á að vera algjörlega óháð pólitíska valdinu,
heldur einnig saksóknarar, rannsóknarnefnd-
ir, eftir litsnefndir (t.d. Fjármálaeftirlitið),
lögregla og Landhelgisgæsla. Ríkisfjölmiðill
(Ríkisútvarp-sjónvarp), óháður pólitíska vald-
inu og fjármálaheiminum, gegnir mikilvægu
hlutverki í lýðræðisþjóðfélagi og á að vera
undir eftirlitsvaldinu. Við stofnun Bandaríkja
Norður-Ameríku lagði Thomas Jefferson mikla
áherslu á að í hverju bæjarfélagi væri stofnað
óháð bókasafn, til þess að þegnarnir gætu aflað
sér óháðra upplýsinga.
Þjóðkjörinn forseti Íslands á að vera yfir-
maður eftirlitsvaldsins og skipa í æðstu stöður
innan þess. En hann á ekki að vera þjóðhöfð-
ingi, það er sá sem fer fyrir framkvæmdarvald-
inu, forsætisráðherrann. Forseti Íslands mætti
því allt eins heita umboðsmaður lýðsins eða lýð-
veldisins. Hann á ekki að koma nálægt pólit-
íska valdinu. Hans hlutverk á að vera að gæta
þess að lýðræðið sé virkt, boða til kosninga og
ákvarða um þjóðaratkvæðisgreiðslur, þegar pól-
itíska valdið er ekki í takt við vilja þjóðarinnar.
Stjórnarskráin er síðan hið æðsta eftirlits-
vald. Hún setur stjórnmálunum og eftirlits-
valdinu leikreglur. Hún á ekki að vera samin af
stjórnmálamönnum, heldur stjórnlagaþingi, sem
kosið er beint af þjóðinni.
Valddreifing og beint lýðræði
Markmið hefðbundinnar þrískiptingar rík-
isvaldsins í framkvæmdarvald (ríkisstjórn),
löggjafarvald (Alþingi) og dómsvald er vald-
dreifing, til þess að einn þáttur gæti haft eftir-
lit með öðrum: Því ættu þeir að vera sem mest
aðskildir, m.a. til að koma í veg fyrir að vald-
hafar tækju of mikið tillit til eigin hagsmuna
við ákvarðanatöku í stað hagsmuna heildarinn-
ar og umbjóðenda sinna.
Framkvæmdarvaldið er það sem ræður
„hvað skal gera og hvað skal ekki gera“, og er
því hinn raunverulegi valdhafi ríkisvaldsins.
Löggjafarvaldið hefur það hlutverk að setja lög
um „hvað má gera og hvað má ekki gera“, hvort
sem er framkvæmdarvaldið, fjármálamenn eða
almenningur. Það ákvarðar líka um öflun fjár
í ríkissjóð, og setur framkvæmdarvaldinu tak-
markandi fjárlög. Dómsvaldið hefur síðan það
hlutverk að dæma hvort farið sé að lögum og
stjórnarskránni fylgt. Stjórnarskráin segir til
um stjórnskipunina, inniheldur reglur sem lög
mega ekki brjóta í bága við og almenn mann-
réttindi, „hvað má leyfa og hvað má ekki leyfa“.
Á sínum tíma var þrískipting ríkisvalds-
ins mikilvægt skref í baráttu fyrir lýðræði,
en einvaldar höfðu alla þætti valdsins á einni
hendi. Fyrsta skrefið var að færa löggjafar-
valdið til þjóðkjörins þings og gera dómsvald-
ið sjálfstæðara. Þróun lýðræðisins hefur svo
aðallega snúist um að auka beint lýðræði, að
lýðurinn ráði ferðinni, því hjá honum á valdið
uppruna sinn, ekki frá guði eins og einvaldarn-
ir héldu fram. Annars vegar er það með því að
fleiri þegnar fái að kjósa (eignalausir, konur og
yngra fólk) og hins vegar með því að hafa þjóð-
aratkvæðagreiðslur um sífellt fleiri stórmál.
Aðskilnaður pólitísks valds?
Í umræðunni um endurskoðun stjórnarskrárinn-
ar hefur aðskilnaður framkvæmdarvaldsins og
löggjafarvaldsins mest verið ræddur, þ.e. afnám
þingræðisreglunnar.
Í forsetaræði er kosinn pólitískur forseti beint,
sem velur með sér ráðherra. Framkvæmdarvald-
ið er þar með sterkara en löggjafarvaldið, með
minni valddreifingu og þar með minna eftirliti.
Forsetaræðið er aðallega við lýði í Norður- og
Suður-Ameríku, Afríku og Asíu auk Frakklands
og Rússlands.
Fyrir þingræðinu er norræn og evrópsk hefð.
Það stuðlar að valddreifingu, þar sem fram-
kvæmdarvaldið þarf að styðjast við þingmeiri-
hluta löggjafans. Þingræðið er hins vegar
óbeinna lýðræði, þar sem framkvæmdarvaldið er
ekki kosið beint. En beint lýðræði má auka með
því að fjölga þjóðaratkvæðagreiðslum um stærri
mál.
Pólitíska valdið er í eðli sínu svo samtvinnað í
heimi stjórnmálaflokkanna, að það er vafasamt
að frekari aðskilnaður framkvæmdarvalds og
löggjafarvalds hérlendis leysi nokkurn vanda í
stjórnskipun okkar.
Mikilvægast við endurskoðun stjórnarskrár-
innar
Sjálfstætt eftirlitsvald, óháð pólitísku valdi,
sem kosið er til beint af lýðnum er mikilvægasta
athugunarefnið við endurskoðun stjórnarskrár-
innar. Núverandi embætti forseta Íslands á að
fara fyrir eftirlitsvaldinu, en algjörlega ópólit-
ískt. Þar sem forsætisráðherrann fer fyrir fram-
kvæmdarvaldinu og er því hinn raunverulegi
þjóðhöfðingi færi betur á að hann yrði „Forseti
Íslands“ en forsetinn „Umboðsmaður lýðræðis-
ins“.
Höfundur er læknir og heimspekinemi.
BJÖRN EINARSSON