Samvinnan - 01.12.1951, Blaðsíða 8

gagnvart v'erzlununum og starfsliði
þeirra er horfin. Nú er það viðurkennt
í verki, að verzlanirnar eru til vegna
viðskiptamannanna, en viðskipta-
mennirnir ekki vegna verzlananna.
I stað þess að einokunarkaupmenn-
irnir, og síðar selstöðukaupmennirnir,
senr ekki gáðu annars en að arðræna
viðskiptamenn sína svo sem þeir
framast máttu, fluttu jafnan allan
gróða sinn út úr landinu, safnast nú
arðurinn af kaupfélagsverzluninni
heima í héraði, ýmist bundinn í verzl-
unarhúsum og öðrum mannvirkjum
samvinnufélaganna eða í sameignar-
sjóðum þeirra. Ein kynslóð sam-
vinnumanna arfleiðir því á þann hátt
hina næstu að mannvirkjum og sjóð-
um félags síns. Mannvirki kaupfélag-
anna eru sameign félagsmanna, þau
eru fjármagn, sem ekki verður flutt
úr héraði, meðan kaupfélag er þar
starfandi.
Þannig mætti lengi telja þær brevt-
ingar, þær framfarir, sem orðið hafa
á hinu sjötíu ára starfskeiði sam-
vinnufélaganna. ()g þó að sumt af
þeim framförum séu ekki beint verk
samvinnufélaganna, fullyrði ég, að
þau hafa átt óbeinan þátt í þeim öll-
um með ræktun þess framsækna
manndómsanda, sem starfsemi þeirra
hefur alið með þjóðinni. I átthögum
mínum þekki ég til dæmis ekkert það
nytjamál, sem þar hefur á dagskrá
verið, er ekki hefur átt stuðning kaup-
félagsins okkar annaðhvort beint eða
óbeint.
I öllum hinum miklu og marghátt-
uðu verklegu framförum, sem orðið
hafa hér á landi síðan íslenzku kaup-
félögin hófu starf sitt, sjáum við
ávöxt samvinnustefnunnar. Djarf-
r
huga, frjálsmannlegir félagsmenn
bera uppeldisgildi félaganna gott
vitni.
Allar þessar framfarir eru arfur, sem
við höfum hlotið frá gengnum kjm-
slóðum samvinnumanna. I hendur
okkar hafa samvinnufélögin skilað
þessum dýra arfi, arfi, sem okkur ber
siðferðileg skjdda til að ávaxta sem
bezt. Voldug og dýr mannvirki höf-
um við hlotið í arf, mikil ræktarlönd
og vel hýst býli, sem orðið hafa til
fyrir atbeina samvinnufélagsskapar-
ins eða vegna áhrifa hans í viðskipta-
og atvinnulífi þjóðarinnar. Lífsbar-
átta okkar hefur á allan hátt orðið
léttari í skjóli samvinnunnar en ann-
ars mundi hafa orðið. Samvinnufé-
lagsskapurinn hefur bætt landið okk-
ar og veitt okkur mörg og mikil efn-
isleg gæði, sem við hefðum annars
mátt án vera.
Allan þennan arf ber okkur að
þakka og meta að verðleikum, auka
hann og ávaxta og skila síðan til eft-
irkomendanna meiri og betri en við
fengum hann í hendur. Bregðumst við
því, erum við óverðugir erfingjar sam-
vinnumannanna, feðra okkar og afa.
En þó að þessi áþreifanlegi og efn-
islegi arfur sé dýrmætur og vand-
meðfarinn, höfum við þó hlotið ann-
an og ennþá miklu dýrmætari arf frá
hinum horfnu kynslóðum íslenzkra
samvinnu m ann a: samvinnuhugsjón-
ina, fjöregg samvinnufélagsskaparins.
Þess fjöreggs er vandgætt, eins og
annara fjöreggja. Týnum við því eða
brjótum, falla samvinnufélögin. Sam-
vinnuhugsjónin er því dýrasta erfða-
gull okkar, sá fjársjóður, sem mestu
varðar að við gætum af hinni fyllstu
trúmennsku og árvekni.

Vetrarmynd frd
NorSur-SviþjóS.
Glatist samvinnuhugsjónin, breyt-
ast kaupfélögin í venjuleg verzlunar-
fyrirtæki; þá visna menningaráhrif
þeirra í þjóðlífinu. Glatist samvinnu-
hugsjónin, munu félagsmennirnir fara
að líta á kaupfélögin sem sér óvið-
komandi aðila, er sjálfsagt sé að
heimta sem mest af gegn sem minnstu
þegnskaparframlagi. En í slíku hug-
arfari er bráð hætta fólgin og einmitt
hinum ungu, nýliðunum í samvinnu-
félagsskapnum, þeim sem erfa skulu
samvinnufélögin og landið, er mest
hætta búin um það að tileinka sér
slíkt hugarfar. Ástæðan til þess er sú,
að þeir þekkja ekki sem skyldi það'
ástand og umhverfi, sem samvinnu-
félögin eru upp úr vaxin, og hafa þar
af leiðandi ekki fullkomin skilyrði til
þess að meta starf þeirra að verðleik-
um. Fræðsla um sögu samvinnuhreyf-
ingarinnar á Islandi fyrst og fremst,.
og einkum um fyrstu átökin, er frum-
herjar samvinnumanna gerðu, er því
nauðsjmleg, enda þótt verksvið fé-
lagsmanna í samvinnufélögunum og;
samvinnufélaganna í heild sé að sjálf-
sögðu á hinni líðandi stundu og í
framtíðinni. Slík fræðsla hlýtur að
verða einn þátturinn í starfi félags-
málafulltrúa kaupfélaganna og fé-
lagsmáladeildar Samb. ísl. samv.fél.
Það er í frásögur fært, að eitthvert
af fyrstu starfsárum Kaupfélags Þing-
eyinga átti Jakob Hálfdánarson leið
yfir Laxá í Þingej^jarsýslu. Áin var
lögð veikum haustísi, sem tæplega
eða alls ekki var gengur. Jakob hafði
meðferðis allgildan sjóð af gulli, verð
fyrir sauði, er félagsmenn hins unga
kaupfélags áttu. l’il að komast leiðar
sinnar yfir ána tók Jakob það ráð að
leggjast flatur á ísinn og skríða þann-
ig jdir ána. Meðan á yfirferðinni stóð,
sem á þennan hátt tókst, var það
mest álwggjuefni Jakobs ef gjaldið,
sem hann varðveitti fyrir félagsbræð-
ur sína, glataðist í ánni; eigin lífs-
hætta var honum ekki jafn mikið á-
hyggjuefn'- Að sjálfsögðu viðurkenn-
um við, að illt hefði verið, ef fátækir
menn, sem hér áttu hlut að niáli,
hefðu misst hinn gula málm í djúp
árinnar, en þó er okkur ljóst, að miklu
meiri skaði, óbætanlegur skaði hefði
það verið, ef Jakob og aðrir braut-
ryðjendur samvinnufélagsskaparins
hefðu glatað samvinnuhugsjóninni á
(Frh. á bls. 27.)
8