Samvinnan - 01.08.1953, Page 6

Yndisfögur stúlka heyrir aj vörum engils þau orð, sem fegurst haja liljómað i guðs kristni: Ave
Maria gratiae plena dominus teann.
mærin móti skrímslinu. Hafði riddar-
inn snör handtök, hleypti að drekan-
um og rak hann í gegn. Síðan hélt
hann með hræið til borgarinnar, og
segir sagan, að þann dag hafi þúsund-
ir manna tekið skírn og Iofað guð.
Myndtúlkun helgisagna var í
mjög föstum skorðum út allar mið-
aldir og sjaldan brugðið verulega frá
venju. Því er það ekki í hinurn stærri
dráttum, heldur í smáatriðunum, sem
persónulegt viðmót höfundarins er að
finna. En skoðum myndina. Fremst
leypir Georg að drekanum á fríðum
og fagursöðluðum hesti, klæddur
hjálmi og brynju og hefur fyrir sér
undarlega lagaðan skjöld. Hann
skorðar lensuna undir hægra armi að
sið skjaldriddara og leggur í gegn haus
og háls drekans, sem hnýtir sporðin-
um um fót honum að góðum, norræn-
um sið. Nokkru aftar stendur fögur
kóngsdóttirin, með kórónu og slegið
hár, og fórnar höndum allshugar feg-
in lífgjöfinni. I höllinni handan vall-
arins standa foreldrar hennar við
brjóstriðin, konungurinn með kórónu,
en matróna hans með tvítyppt skaut,
og fylgjast með afdrifum þessa leiks.
Einnig stendur hér sauðkindin, sem
ætlað var að fylgja stúlkunni í vömb
drekans, svona til samlætis. Þar byrj-
ar að skjóta skökku við allan þennan
útlenda stássbrag, því að kind þessi
er hagvanari vestur um fjörðu en þar,
sem kóngar og riddarar hafast við.
Hún er hringhyrnd og lagðprúð og
lætur sig hetjudáðir litlu skipta.
En kveðjum nú þennan prúða ridd-
ara, rneyr og kóng, og höldurn niður
að höfninni. Þar iðar allt af lífi. Tvö
skip eru á legunni, annað er á útleið,
en hitt er verið að búa til brottferðar.
Það er búið að draga upp bólfestarn-
ar, gildur kaðallinn liggur með borð-
stokknum og tveir rnenn eru úti við
reiða og draga segl við hún. Léttibát-
ur er bundinn við skipið og í honum
glaðvær náungi, sem fer sér að engu
óðslega, en nær landi er annar mað-
ur á bát, hefur sá úti tvö færi með
stórum önglum og virðist fiskur nóg-
ur.
Þegar við rennum augum enn inn-
ar í myndina, mætir okkur merkileg
sjón. Þar stefna skip þöndum seglum
til hafnar, — en við sjáum aðeins efri
hluta seglanna, ekki skipin sjálf.
Teiknarinn bendir okkur þar með á,
að yfirborð jarðar sé bjúgt og leggur
á þetta enn frekari áherzlu með því
að draga sjóndeildarhringinn í boga.
(Fjarvídd í myndum kom miðalda-
listamönnum mjög lítið við, eins og
sjá má). Ekki getur verið neitt rnerki-
legt við þetta, munu menn ef til vill
segja. En svo er þó. Fram eftir öll-
um miðöldum stóð sú kenning óhögg-
uð í álfunni, að jörðin væri marflöt, og
við endamörk hennar tæki við óend-
anlegt hyldýpi. Austurlenzkur spek-
ingur, Ptolomeus, hafði reyndar æva
fyrir löngu haldið fram kenningunni
um hnattlögun jarðar, en sá vísdóm-
ur hafði glatazt og virðist ekki veru-
lega hafa komið fram í dagsins ljós
aftur, fyrr en rit hans voru þýdd á
latínu, árið 1409. Heilagur Beda hélt
þeirri kenningu einnig fram, en hún
týndist líka að mestu á langri leið.
Trú manna á flatneskju jarðar var
svo föst, að varla var hægt að fá
menn til siglinga með þeini Columbo
og da Gama, því að þeim fannst hug-
myndin um hnattlögun jarðarinnar
óðs manns órar. Þó var það í lok 15.
aldar, — minnst hálfri öld eftir að
Teiknibókin er gerð.
Einn af þekktustu Iistfræðingum
Svía, Johnny Roosval, hefur gert
mynd þessa að umtalsefni og heldur
því þar fram, að hún sé elzta mynd-
rœna heimildin, sem til sé, um hnatt-
lögun jarðar. Bætir hann við og seg-
ir: „Hver hefði haft betri aðstöðu til
að veita hnattlögun jarðar athvgli en
einmitt Islendingur?“ Þetta má
reyndar rétt vera, en hitt er hálfu
merkilegra, og ekki von til að Roos-
val hafi vitað, að Islendingar munu
vera hin eina þjóð álfunnar, sem ekki
týndu hinni fornu speki Ptolomeusar
og Beda um gang himintungla og
hnattlögun jarðar. Það mun ef til vill
ekki ofsagt, að slíkt liafi hér á landi
heyrt til alþýðufróðleiks. I Árnasafni
eru forn íslenzk rit stjarnfræðilegs
efnis, þar sem þessari skoðun er hald-
ið fram og leidd að henni rök. I einu
handriti Árnasafns (624 4to) er þetta
sett fram á einfaldan og áþreifanleg-
an hátt, og er þannig, að vel gæti stað-
ið sem skýring með myndinni. Þar
segir svo: „Hafið og vötnin liggja að
jörðu sem lindar og halda svo böllóttu
yfirbragði með jörðu, sem prófa má.
Settu hafnarmark, hátt tré eða vörðu
á einhverja strönd; róðu síðan undan
landi, þar til er þú mátt eigi sjá það
hafnarmark. Far síðan upp í siglu-
topp, og mun þá upp koma nokkur
hlutur af því hafnar marki, því að þá
ber þig hærra en í skipinu, og sér þú
þá yfir bug vatnsins, þann sem verður
milli þín og hafnar marks. En ef vatn
væri slétt og óhjúgt, þá sæir þú hið
(Framh. á 1S. siöu)
6