Samvinnan - 01.09.1954, Side 20

í þann stíl, sem ég tel tungunni eigin-
legan:
— „Hann fyrirleit tilfinningasemi
og var álitinn hörkutól."
— „Sigurbjörn kom heim frá vinnu
að kveldi. Esíkíel þeysti heim traðirn-
ar.“
— „Bergur kom í búðina og beiddist
áheyrnar kaupmanns.“
Ég segi það efni, sem loðlopastíll-
inn segir í 68 orðum, í 26 orðum. Efn-
ið er allt hið sama og jafn glögglega
sagt, þegar lesandi er kunnur efninu,
sem á undan er ritað.
Þannig mætti stytta flestar skáldsög-
ur og frásagnir hinna yngri höfunda
og megin allra annarra skrifa, oft um
þriðjung og stundum um helming eða
meira, eins og hér er sýnt fram á, ef
menn athuguðu, hve mörg orð frásögn-
in þarfnast til þess að koma fram glögg
og skýr, og bættu engu þar við.
Nú er pappír að vísu ódýr og tækni
mikil að vélrita og vélprenta. Getan
er meiri að kaupa langar bækur og
dýrar. En öllu má ofbjóða. Margar
bækur, sem ritaðar eru í þrem bindum,
sómdu sér betur, ef takmörkuð væri
ioðmælgin og efninu þjappað í eitt
bindi. Nútíminn er fleygur og allir
virðast í önnum. Svo er komið, að
minna er lesið en áður, bækur og bók-
lestur minni þáttur á heimilum. Lang-
ar bækur verða flestum leiðar og of-
viða, bæði til að kaupa og lesa. En
mestu skiptir þó: Loðlopastíllinn er
fjarri íslenzku tungutaki.
Með sigri hans glatast margir tals-
hættir og orðhættir, sem áður lágu á
hraðbergi, og mjög styttu málið, gáfu
því lit og líf, skópu því myndauðgi.
VI.
Mörg vafamál og vandamál eru nú
á vegi tungunnar. Eitt þeirra eru
mannanöfnin. Löggjöfin er þar íhalds-
söm, en oft er hún sniðgengin. Ný
ættarnöfn eru raunar bönnuð að lög-
um, en fjöldi manna notar þó föður-
nafn sem ættarnafn. Þannig karlkenna
flestar erlendar konur sjálfar sig, ef
þær giftast íslendingum og segjast vera
synir tengdafeðranna. Þetta þolir ekki
óspillt íslenzkt eyra; það er í senn bros-
legt og ambögulegt, að konur séu syn-
ir. Skárri voru þó „sen“arnir dönsku,
þótt slæmir væru.
Ýms ráð önnur eru eðlileg, þar sem
blandað er þjóðerni í íslenzku hjóna-
bandi. Eðlilegast er, að erlenda konan
riti sig sem dóttur föður síns og kenni
sig við skírnarnafn hans. Hitt má líka
vera, að hún haldi ættarnafni sínu er-
lendu. íslenzkan þekkir enga kröfu um
samhljóðan í nöfnum hjóna.
En ef konan vildi endilega bera
sama nafn og maður hennar, væri sýnu
nær að maðurinn tæki ættarnafn kon-
unnar, en að bæði gerðu sig að skrípi
með nýju nafni. íslenzk kona, sem gift-
ist erlendum manni og heldur hér bú-
setu, á alveg efalaust að lialda áfram
að vera dóttir föður síns.
Þá er mikil málspilling á ferð um
meðferð skírnarnafna. Að vísu eru
börnin ekki skírð lakari nöfnum en
áður. Afdráttarnöfnin eru hinsvegar
liið mesta athlægi og afskræmi. Sigga,
Gunna, Dóri og Steini bera jafn ís-
lenzkan hreim og þjóðlegan blæ sem
skírnarnafnið. Þessi fornu afdráttar-
nöfn hverfa óðfluga, einkum í kaup-
stöðum. í staðinn kemur Sí-sí, Bo-bo,
Do-do og Lo-lo o.s.frv., eins og hér
byggju svartir Mao-mao menn en ekki
hvítir íslendingar og kynbornir.
Mikil ringulreið er á notkun pers-
ekki til í íslenzku. í fornmálum sést,
nema þegar til þeirra var talað sem
fulltrúa allra liirðar. „Norvegur úr
hendr þér konungur", sagði Einar
Þambarskelfir við Ólaf Tryggvason.
Þéranir er dönsk-þýzk málspilling og
og órökvísar, en þar sem íslenzkan er
lirein og gagnsæ til uppruna, þolir
Iiún illa öll þau spjöll, sem særa rök-
hugsun svo sem þéranir og ,,sonar“
nöfn á konum. Eftir því sem meira er
gert að slíku sljófgast eyrun fyrir rök-
vísi málsins, þokar af leiðis. Þjóð okk-
ar er fámenn og rannar er hér stétt-
laust þjóðfélag, Iieita má að hver
þekki annan. Hér hefur verið og er
enn meiri menningar- og lífsvenju-
eining en í nokkru öðru landi.
Tvennskonar ávarpsform eru alveg
ástæðulaus. — Enskan hefur ekki slíka
málvenju er skiptir þeim er samneyti
hafa í tvo flokka. Þetta er lýðræðislegt
hjá þeim, þéranirnar rnunu upprunn-
ar frá lénsdrottinsvaldinu í Mið-
Evrópu. Þúanir fara nú mjög í vöxt.
Heilar stéttir þúast, þar á meðal nær
allir bændur. Stórir félagshringir hafa
þúanir á stefnuskrá. Sagt er mér að
hávaði hins yngra fólks í Reykjavík
þúist, og fari þúanir vaxandi. Ef
nokkuð stór hópur þess fólks, sem tísku
ræður í Reykjavík, tækju upp þúanir
innbyrðis og út á við, væri björninn
unninn. Þéranir féllu alveg úr málinu
á fáum árum. Þessi langæja, rök-
lausa þýzk-danska málspilling hyrfi.
Allt samkvæmislíf yrði frjálsara, svo
sem múrveggir brotnuðu milli stétta
og félagshópa.
íslenzkan hafði að fornu þrjár „töl-
ur“ persónufornafna, eintölu, tvítölu
og fleirtölu: Ég við vér, þú þið þér.
Þetta er alveg horfið úr daglegu máli
og saknar enginn. Tvítalan „við“ og
„þið“ er alveg komin í stað fleirtöl-
unnar „vér“ og „þér“. Þessi breyting
er alveg rökrétt, engin greinarmunur
er nú gerður á öðrum sviðum málsins
milli tvítölu og fleirtölu. Margir
prestar og ýmsir aðrir lærðir menn,
nota enn fleirtölumyndirnar „vér“ og
„þér“ í riti og af ræðustól. Þessi hátíð-
leiki og fjálglegi háttur ætti að hverfa.
Honum fylgir einhver sjálfbyrgings-
blær, sem verður að múrvegg milli
þess er talar og hins sem hlustar.
Á öllum sviðum verður þess að
gæta, að málið sé eitt og samt meðal
fornu horfi, þar sem unnt er. En við
eigum ekki að berja höfðinu við stein-
inn og spyrna móti eðlilegri þróun.
Utrýming „þéringa" og „véringa" er
eðlileg afleiðing af lýðræði nútímans
og menningar eining.
Bent hefur verið til þess sem varast
ber og stefnir afleiðis, um verndun
tungunar. En varnir eru nú betri en
nokkru sinni.
Útvarpið svarar til þess, að öll þjóð-
in sitji saman í baðstofu og hlýðir
sömu lestrum og ljóðum. Máttur þess
til einingar málsins verður eigi full-
metinn, til böls eða bóta.
Hækkuð hafa verið gjöld á hlust-
endum. Sagt er að megin þess fjár
fari til að launa simfóníuhljómsveit.
Hvað sem líður göfsri hinnar há-
spenntu og langdregnu hljómlistar, er
það víst að hún er ekki vinsæl af al-
menningi í útvarpi. Hún er öll önnur,
þegar hlustendur sitja i algeru næði í
leikhúsi, heldur en í útvarpi, þar sem
hún hljómar yfir ys og annaþys heim-
ilanna. Ég býst við að slík meðferð á
hljómkviðum snillinganna, geri þann
almenning fráhverfan „æðri hljóm-
list“, sem aldrei hefur færi á að njóta
hennar á annan hátt.
Hljómkviðurnar njóta minnstra
vinsælda í sveitum alls útvarpsefnis.
20