Samvinnan - 01.09.1958, Blaðsíða 8

Ólafur Skagfjörð:
Afmæliskveðja
til Kaupfélags Saurbæinga
60 ára
Lifandi orð í ljóð og sögu
listaskáldin frónsku ríma
í sagna þætti af hetjum horskum,
er hrundu oki fyrri tíma
verzlunar af vandamálum,
er véla-prettum útlendingar
beittu þjóð þá engin átti
orku og dáð til leiðréttingar.
Hæst þar ber í muna manna
minning tveggja landsins sóma.
Torfa og Skúla, er fyrstur færði
falskan her til réttra dóma.
Þá lyftu nýir lausnar tímar
lifandi mætti’ í þjóðar anda.
Og íslendingar einir tóku
alla verzlun sér til hand.
Tímar líða, Iandsins verzlun
Iýðnum veitti misjöfn kjörin.
Gekk þá fram og fylkti liði
frömuður mennta og veitti svörin:
Standið bændur einn með öllum
eigin verzlun sjálfir byggið.
Samvinnunnar sæmdar-merki
setjið hátt og arðinn tryggið.
Saman tengd var hönd og hugur.
Hugsjón brást ei kempan slinga.
Riddarans að ráði og snilli
reis upp verzlun Saurbæinga.
Hús var byggt við breiðan ægi.
Búin skeið um eyjasundin
fögur skreið með vöru og varning.
Var þá leið til bjargar fundin.
Þó svalur blési af sumum áttum
svaraði stjórnin hvössum rómi.
Saurbæingar saman standa
og sinna ei neinum sleggju-dómi.
Því hefur staðist strauma tímans.
Stöðvað föll og sigur hlotið.
Og margur hefur munnur svangur
mildi þinnar stjórnar notið.
Þá kveikt var ljós í hverjum ranni.
Kvöldið varð að björtum degi.
Um sextíu ár þau lýstu, og loga,
nú ljóma slá á nýja vegi,
er flytur byggð frá höfn og hafi
að hlíðarrótum tignra fjalla.
í nýjan skrúða, að nafni breyttu,
njót þú heill um framtíð alla.
Ólafur Skagfjörð, bóndi í Þurranesi.
bæjarhrepp. Fyrir nokkrum árum seldi
hreppurinn allar jarðirnar ábúendum
þeirra, og eru þær nú allar í sjálfsábúð
og þar með lokið margra alda lands-
drottnakúgun.
Þess sést ekki getið í gömlum heim-
ildum að verzlunarstaður hafi verið í
Saurbæ. Allt til ársins 1S86 að Verzlun-
arfélag Dalamanna var stofnað, var því
öll verzlun úr þessu byggðarlagi rekin á
fjarlægum verzlunarstöðum, Stykkis-
hólmi, Flatey á Breiðafirði og Borðeyri
við Hrútafjörð. Til Flateyjar varð að-
eins komizt sjóleiðis, en til Stykkishólms
mátti fara landleið út Strandir að Kross-
sandi og fá þaðan flutning á sjó til
Stykkishólms, sem oftast mun hafa ver-
ið frá Dagverðarnesi, Fremri-Langey eða
Arnarbæli. Til Borðeyrar var landleið
farin. Munu þá oft hafa verið farnar
Sölvamannagötur upp úr Svínadal um
Gaflfellsheiði til Hrútafjarðar. Sagt er að
Sölvamannagötur beri nafn af sölvaflutn-
ingum Hólabiskupa, því að Hóladóm-
kirkja átti ítak í sölvafjöru fyrir Tjalda-
neslandi. í hvern þessara staða, sem far-
ið var, var um langar og torsóttar leiðir
að ræða. A Skarðsströnd gat oft verið tor-
sótt yfir ár í miklum vatnavöxtum, því
að straumharðar og illar yfirferðar gátu
þær Skarðsstrandarár verið, í miklum
vatnavöxtum, sem oft vill bera við bæði
vor og haust. Var því oft gripið til þess
ráðs, að fara fjörur, en til þess varð að
sæta sjávarföllum, því að aðeins verður
farið um fjörur um lágsjávað, en á fjör-
unum eru árnar oftast færar. þó að ófær-
ar séu með lest hið efra.
Til Flateyjar var aðeins sjóleiðin um
hinar vandrötuðustu leiðir um Breiða-
fjörð. Oft getur verið vont í sjó á þess-
ari leið og víða harðir straumar og rast-
ir. Oftast munu bændur hafa sameinazt
um þessar ferðir og fengið til þeirra sem
stærsta báta sem völ var á. áttæringa eða
teinæringa.
Jón Einarsson, er lengi var fiskiskip-
stjóri frá Bíldudal, var eitt sinn nokkru
fyrir 1880 staddur inni á höfninni í Flat-
ey með skip sitt. Kom þá til hans Torfi
Bjarnason, er þá bjó í Ólafsdal. með
hlaðinn áttæring af vörum. Var erindið
að biðja Jón að lána sér yfirbreiðslur
yfir vörurnar í skipinu og fá því lagt
aftur af skipi Jóns og í hans umsjá og
varðveizlu um nóttina, þar sem veður
hamlaði að þá þegar yrið lagt af stað.
Tók Jón skipið til varðveizlu, og fór vel
um vörurnar, enda var Jón hinn mesti
hirtnismaður og ágætur sjómaður. Um
morguninn snemma næsta dag, vatt
Torfi sér upp á þilfar skipsins og þakk-
aði Jóni fyrir hjálpina og vildi greiða
fyrir. „Svona smágreiða erum við Vest-
firðingar ekki vanir að selja“, sagði Jón.
Þá er engin borgun var þegin skundaði
Torfi ofan í bát sinn og sótti þangað
tvær rommflöskur og færði Jóni og skips-
höfn lians. Var það vel þegið, og kvödd-
ust þeir Jón með virktum og sáust aldrei
síðan. A þessu má sjá að ærið langsótt
hefur verið í kaupstaðinn í þá tíð úr
Saurbænum.
Eins og áður hefur verið getið um, var
Verzlunarfélag Dalamanna stofnað árið
1886. Var þetta æði umfangsmikið, náði
yfir alla Dalasýslu meiri part Snæfells-
ness- og Hnappadalssýslu, Austur-Barða-
strandarsýslu, Strandasýslu og Vestur-
Húnavatnssýslu. Félag þetta bætti mjög
hag almennings, og hafði mikil áhrif í
þá átt að efla allskonar samtök. Upp-
runalega var til félagsins stofnað vegna
sauðasölunnar til Englands. En er tók
fyrir sölu lifandi fjár dróst félagið smátt
og smátt saman, enda þá komið í tals-
verðar skuldir við L. Zöllner, stórkaup-
mann, er var umboðsmaður þess og að-
alveltufjárveitandi. Skipulag og starfs-
hættir Verzlunarfélags Dalamanna voru
þannig, að eigi var að búast við að slikt
skipulag yrði til frambúðar. En þótt þetta
mikla félagsbákn liðaðist sundur að lok-
um, þá er vist að starfsemi þess hefur
haft geysimikla þýðingu til eflingar fé-
lagshyggju og sjálfsbjargarhvatar al-
mennings. Enda má svo heita, að á stór-
um svæðum í þessum héruðum sé nú
ekki lengur um kaupmannaverzlun að
ræða, svo teljandi sé. En fvrir stofnun
þess var, sérstaklega í héruðunum í
kringum Breiðafjörð algjör einokun
kaupmannanna.
A félagssvæði þessara miklu félags-
samtaka eru nú starfandi 11 kaupfélög,
og sum þeirra allstór. Það má því segja
að jarðvegurinn hafi verið allvel undir-
(Frh. á bls. 27).
8 SAMVINNAN