Samvinnan - 01.01.1966, Blaðsíða 12

Páll H. Jónsson:
SAMVINNUSTARF I SJÖTÍU ÁR
Á BÖKKUM BLÖNDU
Húnaflói er mikill flói og
ekki allur þar sem hann er
séður. Að honum liggja
margar blómlegar byggðir,
en einnig brött og barin
fjöll. Strendur hans eru
hafnlitlar og víða hafnlaus-
ar með öllu. Á stöku stað
býður ströndin upp á góð
skilyrði skipum og bátum,
sé þeim mætt af hugviti,
orku og fjármagni. Sú var
tíð, að flóinn var fiskisæll
með afbrigðum, en í þeim
efnum fer hann ekki eftir
forskriftum. í stórviðrum er
Húnaflói úfinn og illskeytt-
ur og hafísinn er áleitinn
við gestrisni hans, kemur
gjarna og dvelur þá oft
lengi. Oft þarf lítið til að
gráni í fjöll í grennd hans
og það á næstum öllum árs-
tímum. En fagur er hann,
þegar Norður-Atlantshafið,
faðir hans, og nágranni
hans Dumbshafið. taka sér
hvíld og flóinn blikar í
lognkyrrð, baðaður sól eða
merlaður mánaskini. Húna-
flói er mikill nágranni og
lætur ekki líf bess fólks, sem
við hann bvr, ósnortið.
í suðaustur horn hans
fellur fljótið Blanda, og á
bökkunum við ósa elfurinn-
ar, stendur Blönduós.
Flest þorp á siávarbökk-
um við strendur íslands eiga
upnhaf sitt og tilveru að
þakka. samskiptum við sjó-
inn, á stöku stað vegna ó-
venjulegra hafnarskilvrða,
víðast vegna fiskisældar á
nálægum miðum. Svo er
ekki með Blönduós. Þar er
óvenjulev hafnaraðstaða. og
útgerð hefnr ekki verið
stunduð baða.n. Móðir og
faðir Biönduóss eru hinar
blómlegn bvggðir Húna,-
vat.nssVshi. verzlun hérað?-
búa. með framleiðsluvömr
og nevzluvörur hefur lagt
grundvöllinn að byggðinni
við Biönduósa.
Lengi vel var borpið að-
eins vestan Blöndu. Nú á
síðustu áratugum hefur
byggðin vaxið ört austan ár.
Þar eru árlega hús í bygg-
ingu, sum stór og óvenju
glæsileg. Skipulag þorpsins
þar er með myndarbrag og
við það eru höfð framtíðar-
sjónarmið. Götur eru breið-
ar og ef nokkuð er, meiri
stílfesta í gerð húsanna en
víða annars staðar.
Vestan Blöndu hefur þorp-
ið einnig skipt um svip á
síðustu áratugum. Ný hús
hafa verið byggð í stað gam-
alla og þar hefur einnig
byggðin færst út.
Þeir sem fylgzt hafa með
þróun mála á Blönduósi
undanfarna áratugi, hafa
séð þess glögg merki, að
byegðin bar hefur átt sér
einhvern bann bakhjarl,
sem í einu hefur verið traust
ur og framsækinn. Að vísu
hefur búið bar mvndarlegt
og athafnasamt fóik, eins og
annars staðar í Húnabinei.
En ekki barf lenei að leita
til að finna bann aflgjafa,
sem staðið hefur að baki
framfgranna á Blönduósi.
Það eru samvinnufélög
héraðsins. kaupfélagið og
söhjféiaeið. Oe nú hefur
Kannféiae Húnvetninga
p+orfað j 70 ár.
Áður en Kauofélag Hún-
vetninea var stofnað. hafði
v^roðið komið miöv við
söen í beirri féJagsmáTnbró-
un. sem var undirbúnings-
«vóli kaunfélaeanna um allt
iand. Húr’mt.ninofq.r hófu
samvinnu sín á mih’ til bess
að hrióta af sér fjötra ó-
frjáisrar oe óhaest.æðrar
verzlunar fvrir og um miðja
10. öid. Oo- 16. desember
1606. b°o-nr Kaimfélag Hún-
■'ætninga. va.r st.ofnað höfðu
beir margs hátt.ar revnslu í
oamvinnufélagsverzhxn. sem
knm bQim að góðu haidi.
Þnr hpr hnest Húnaflóaféiag-
ið, sem ásamt Gránufélag-
inu hafði plægt jarðveginn
fyrir kaupfélögin í kring um
hálft landið. Sú saga verð-
ur ekki rakin hér, né heldur
minnst þeirra vakningar-
manna, sem þar koma mest
við sögu, heldur aðeins
minnt á það, að samvinnu-
félögin í Húnaþingi urðu
ekki til á einum degi frem-
ur en annars staðar í heim-
inum. Og það er lærdóms-
ríkt að hafa það í huga, að
fyrstu tillögum um nýjungar
í verzlunarmálum Hún-
vetninga er hreyft á fund-
um í féiagsskap, sem í fljótu
bragði virðist fjarskyldur
verzlun. Það er lestrarfélag,
sem stofnað var í kring um
miðja 19. ö!d. Lestrarfélög
voru vitanlega fyrst og
fremst stofnuð til þess að
afla lestrarefnis fyrir félags-
menn og heimili þeirra. En
lestrarfélögin um land allt
voru í einu ávöxtur andlegr-
ar vakningar og upphaf
nvrra vakninga. Nýmæli um
verzlun voru ekki bær einu
hugmyndir, sem félögin
vöktu. Margt fleira kom bar
til greina.
Eins og fyrr er sagt var
KaunféJag Húnvetninga
stofnað 16. desember 1895 á
fundi í veitingahúsi á
Blöoduósi. Biönduós hafði
verið iögeiltur verzlunar-
staður síðan 15. okt. 1875 og
var bar nokkur kaupmanna-
vprzluo. Fundarboðpndur
voru t.veir, .Tón Guðmunds-
son bóodi á Guðlauasstöð-
um í Blöndudal og sveitunai
hans, horleifur Jónsson al-
bineismaður á Syðri-Löneu-
múri. Þeir vnru báðir á miðj-
um aidri. höfðu báðir alizt
udd við marersháttar félags-
má.i oe feður beeeia og oán-
ir frændur verið leiðtogar í
beim tiirauoum. sem gerðar
höfðu. verið með samvinnu-
verzlun á bessum slóðum.
Tvö kauDfélög náðu. bó
nokkuð inn í Hú.navatns-
sýslur, Kaupfélag Skagfirð-
inga að norðan og Verzlun-
arfélag Dalamanna að sunn-
an. Þróun þessara mála
varð í stuttu máli sú, að
bændur í Bólstaðarhlíðar-
hreppi héldu áfram enn um
sinn að vera félagsmenn í
Kaupfélagi Skagfirðinga,
þótt þeir síðan gengju í
húnvetnska félagið, en í
vestursýslunni var síðar
stofnað Kaupfélag Vestur-
Húnvetninga 1909 með
heimili að Hvammstanga.
Þá var einnig stofnað kaup-
félag á Skagaströnd 1907.
Fyrsta stjórn Kaupfélags
Húnvetninga skipuðu Þor-
leifur Jónsson alþingismað-
ur á Syðri-Löngumvri, Bene-
dikt Blöndal í Hvammi í
Vatnsdal og Árni A. Þorkels-
son á Geitaskarði. Formað-
ur og jafnframt kaupfélags-
stjóri var Þorleifur Jónsson.
Kaupfélagið var „pöntunar-
félag“ eins og öll elztu
kauofélöv á íslandi. Um-
boðsmaður bess og lánar-
drotf.inn varð Louis Zöllner
stórkaunmaðu.r í Newcastle.
SkiDt.i félaeið við hann bar
til bað hóf viðskipti við
Samband fslenzkra sam-
vionufélaea. Pöntunarvið-
skiptin fóru bannig fram,
að safnað var eialdevrislof-
orðum h'á bændum ásamt
vörunöntunum. Gialdevrir
var landbúoaðarafurðir oe
urðu bæ'' aó brökkva fvrir
grpifSslu á. vöruDöntunum.
Hér verður ekki rakin saga
Kaunféiags Húnvetninea,
h-'ú húo er pfoi í heila bók,
heldur a.ðeíos st.ikiað á stóru.
Eios og í öiluro hioum elztu
kauDféiöcrum laod'ios va.r sá
há.t.tur á. b.pfður. að formað-
ur félagsst.iórnar var iafn-
fra.mt kaonfélagsstióri. Öoo-
uðurf twir söfnuo gialdevris-
lr>forða oa vöruDant.aoa.
söro'i" um inokaiiD og af-
gre’ddo vörurnar t.il félag.s-
Framh. á bls. 21.
8 SAMVINNAN