Samvinnan - 01.08.1976, Blaðsíða 18

Mér var nauðugur einn kostur
að flytja þessi einvígi gegn sjálfum mér eða
við sjálfan mig, ef þér viljið heldur orða það þannig, út í eitt-
hvert ímyndað rúm, og af þeim sökum varð ég að festa mér
vel í minni afstöðuna á öllum sextíu og fjór-
um reitunum hverju sinni.
LaJ
di
i.

Hér birtist ofurlítill kafli úr smá-
sögu Zweigs, sem gaman er að
rifja upp vegna frásagnar Jóns
Ólafssonar hér að framan.
Nú veit ég ekki, hvað mikið
þér hafið hugsað um andlegu
hliðina á þessari íþrótt íþrótt-
anna. En það ætti að vera
hverjum manni auðskilið, að í
skák, sem er hrein hugaríþrótt
og öllum tilviljunum óháð, er
það alger rökleysa og fjarstæða
að ætla sér að tefla gegn sjálf-
um sér. Aðdráttarafl skákar-
innar á nefnilega einvörðungu
rót sína í því, að í þessari and-
legu styrjöld er herjunum
stjórnað af tveim ólíkum heil-
um: svartur veit aldrei, hvaða
herbrögðum hvítur býr yfir
hverju sinni, en reynir sífellt
að geta sér til um þau og koma
í veg fyrir þau, og hvítur leit-
ast á hinn bóginn við að hindra
og ónýta ráðabrugg svarts. Ef
nú einn og sami maðurinn ætti
að tefla með bæði hvítum og
svörtum, þá yrði sú reginvit-
leysa uppi á teningnum, að
sami heilinn ætti að vita eitt-
hvað og þó um leið vita það
ekki. Þegar hann væri hvítur,
ætti hann að gera svo vel og
gleyma, hvað hann hugsaði sér
og ætlaðist fyrir einni mínútu
áður, meðan hann var svartur.
Slík tvöfeldni í hugsun krefst
í raun og veru algerrar tví-
skiptingar vitundarlífsins, svo
að hægt sé að stífla eða hleypa
heilastarfseminni fram eftir
vild, líkt og loku sé skotið frá
og fyrir. Það lætur því álika
fjarstætt í eyrum að ætla sér
að tefla skák gegn sjálfum sér
og hlaupa yfir skuggann sinn.
Ég skal nú fara fljótt yfir
sögu. Ég reyndi mánuðum sam-
an i örvæntingu minni að
framkvæma þetta, sem ómögu-
legt var og öllu lagi fjarri. En
ég átti engan úrkost annan en
þessa fásinnu til að verða ekki
hreinni vitfirringu að bráð eða
leggjast að fullu og öllu i and-
lega kör. Aðstæðurnar neyddu
mig að minnsta kosti til þess
að reyna að tvískipta mér í
svartan og hvítan, ef verða
mætti til þess að tómið hrylli-
lega tæki mig ekki.“
Dr. B. hallaði sér aftur á bak
í legustólnum og lokaði aug-
unum um stund. Það var engu
líkara en hann ætlaði að bæla
óþægilega minningu niður með
valdi. Enn einu sinni komu
þessar einkennilegu viprur,
sem hann réði ekkert við, i
annað munnvikið á honum. Svo
reis hann upp við dogg i stóln-
um.
,,Nú — ég vona, að mér hafi
tekizt að segja nokkurn veg-
inn skilmerkilega frá því, sem
gerðist allt til þessa. En því
miður er ég alls ekki viss um,
að ég geti gert yður framhald-
ið jafnljóst. Því að það, sem ég
nú tók mér fyrir hendur, krafð-
ist svo skilyrðislausrar einbeit-
ingar heilans, að um enga
sjálfstjórn gat lengur verið að
ræða. Ég drap á það áðan sem
skoðun mína, að hrein fásinna
sé að ætla að tefla skák gegn
sjálfum sér. En jafnvel þessi
fjarstæða mundi þó ef til vill
hugsanleg, ef raunverulegt
skákborð væri haft fyrir aug-
unum, því að skákborðið er þó
áþreifanlegt og lætur tefland-
ann skynja ákveðna fjarlægð,
gerir honum kleift að flytja
skákina að nokkru út úr höfð-
inu á sjálfum sér. Með borð og
menn fyrir framan sig getur
hann tekið sér hvíldir og hugs-
að sig um, hann getur meira
að segja setzt hinum megin við
borðið til þess að átta sig á
stöðu svarts, þegar hann er
búinn að leika fyrir hvítan
hérna megin. En mér var nauð-
ugur einn kostur að flytja þessi
einvígi gegn sjálfum mér eða
við sjálfan mig, ef þér viljið
heldur orða það þannig, út í
eitthvert ímyndað rúm, og af
þeim sökum varð ég að festa
mér vel í minni afstöðuna á
öllum sextíu og fjórum reit-
unum hverju sinni, og ekki
einungis hverju sinni, heldur
einnig skyggnast fram í tím-
ann og reikna út næstu leiki
beggja aðila. Ég reyndi meira
að segja — já, ég veit, að þetta
lætur allt í eyrum eins og fjar-
stæða — ég reyndi að ímynda
mér tvo og þrjá, nei, sex, átta
og tólf möguleika fyrir hvorn,
hvítan og svartan, eina fjóra
eða fimm leiki fram í tímann.
í þessu tafli, sem tróð marvað-
18