Samvinnan - 01.08.1976, Blaðsíða 24

Samvinnuverslun tryggir sannvirði
Kaupfélagið Fram,
Neskaupstaft.
VIÐSKIPTA-
MENN!
Munið, að með þvi
að versla við
kaupfélagið
tryggið þér best
yðar eigin hag.
Kappkostum að
veita sem besta
þjónustu
að koma og að hann hafði alls
ekki á nokkurn hátt átt frum-
kvæði að þessu og vissi ekkert
um það, fyrr en Vilhjálmur
bað hann að koma vestur að
beiðni Shalers deildarforseta,
þá hlaut þessi afstaða stúdent-
anna að koma honum gersam-
lega á óvart. Hann hefur að
sjálfsögðu sökkt sér niður í
taflmennsku þann stutta tíma,
sem hann hafði fyrir ferðina.
Vonbrigðin hafa þvi hlotið að
vera mikil, og ekki er ólíklegt
að hann hafi orðið var við, að
þeir sem hann átti að starfa
með og tefla við, voru honum
beinlinis andsnúnir. Fyrir við-
kvæman og skapmikinn mann
— eins og Björn — gat þetta
vissulega haft þau áhrif, að
hann kærði sig ekki um fyrir
sitt leyti að hafa neitt saman
við þá að sælda. Það er og
mjög líklegt að óyndi og leiði
hafi sótt á hann undir þess-
um kringumstæðum. Það lítur
út fyrir, að hann hafi ekki
teflt eina einustu skák þann
tíma sem hann var í Harvard-
háskóla. Vilhjálmur viður-
kenndi, að Björn væri sá aðili í
þessu ævintýri, sem hefði fulla
ástæðu til að verða reiður. En
Björn reiðist ekki á venjulegan
hátt, enda var ekki svo hægt
um vik fyrir hann að láta
reiði sína bitna á Shaler og
Vilhjálmi, því að þeim hafði
gengið gott eitt til. Sú innri
spenna, sem hann hefur verið
í, eykst og breytist sennilega í
fulla andúð á öllu, sem þarna
hafði verið fyrirhugað, — og
við lestur á kenningum sál-
fræðinga um það að geðveiki
sé alltíð meðal skákmanna, þá
magnast sú tilfinning i ómót-
stæðilega hugsun um það, að
hann sé að verða vitskertur.
Mér virðist viðskilnaður Björns
við Harvard og mennina þar
sýna bezt, hversu þungt hon-
um hefur verið í skapi. Hann
hverfur á brott, án þess að
láta nokkurn vita; kveður eng-
an og lætur engan þar frá sér
heyra og virðist algerlega úti-
loka þá úr lifi sínu eftir það
— vill ekki á þá minnast, né
ræða um skák upp frá því.
Loks er svo lýsing Vilhjálms
á því, þegar Björn teflir við
Frank Marshall, skákmeistara
Bandaríkjanna. Hrein tilviljun
ræður einnig hér, að Björn
sýnir leikni sína sem skák-
maður. Kunningi Björns á
frumkvæði að því, að þeir fari
og horfi á skákkeppnina, og
þá vill svo til að einn keppenda
vantar til leiks. Kunningjar
Björns, sem þarna voru við-
staddir, drógu hann bókstaf-
lega að stólnum og settu hann
þar. Ég hef ekki rannsakað,
hversu langt var liðið frá því
Björn hvarf frá Harvard og þar
til þessi keppni fór fram, en
bersýnilega hefur honum ekki
tekist að gleyma skáklistinni
að fullu, þótt hann hafi reynt
allt hvað hann gat til þess.
Saga Vilhjálms um skák-
leikni Björns er ævintýri lík-
ust. Vilhjálmur viðurkennir
sjálfur, að þetta ævintýri hafi
tvisvar haft úrslitaáhrif á lífs-
feril sinn. í fyrra skiptið, er
áhrif Shalers deildarforseta
urðu til þess að ferð hans til
íslands 1905 var ráðin, og í
annað sinn er áhrif Mavors
prófessors við háskólann í
Toronto urðu til þess að beina
áhuga Vilhjálms að Norður-
heimskautssvæðunum í stað
Afríku, eins og hann virðist
hafa hugsað sér áður, en rann-
sókn hans á Norðurheim-
skautssvæðunum varð einmitt
hið frækilega ævistarf hans
eins og kunnugt er.
Um áhrif þessa ævintýris á
ævi Björns er erfitt að segja.
Vitað er, að hann hætti námi
við Kaupmannahafnarháskóla,
en þar hugðist hann leggja
stund á málfræði að sumir
telja. Að öðru leyti hljóta á-
hrifin að hafa verið djúpstæð
og varanleg — eins og áður er
litillega vikið að. Mér hefur
verið sagt, að t. d. hafi dóttir
hans, leikkonan Hildur Kal-
man, ekkert um þetta vitað,
fyrr en endurminningar Vil-
hjálms komu út, en þá var fað-
ir hennar látinn.
Ég vil nú minnast á það, er
fyrst vakti furðu mína, þegar
fyrrnefndur vinur minn orð-
aði við mig, að skákævintýri
Björns — eins og ég hef leyft
mér að kalla það — mundi
vera kveikjan að „Manntafli“
Stefan Zweigs. Hann tjáði mér,
að þessi fullyrðing stafaði frá
íslenzkum námsmanni, sem
hefði stundað nám í Boston,
en látum það liggja milli hluta
og veltum þessu ögn fyrir okk-
ur.
Það, sem skiptir máli i frá-
sögn Vilhjálms, eru þrjú atriði:
1) Lýsing hans á sjóferðinni
og taflmennskunni þar, og læt
ég lesendann um að bera hana
saman við sögu Zweigs.
2) Frásögn Björns, að hann
óttist að hann sé að missa vit-
ið; hann sé kominn í skelfilegt
ástand; að fræðimenn haldi
þvi fram að geðveiki sé algeng
meðal skákmanna og því betri
sem skákmaðurinn væri, því
meiri væri hættan á geðveiki,
og í mestri hættu væru snill-
ingarnir, sem sú bölvun lægi
á, að þeim væri ómögulegt að
gleyma; að nær frá bernsku
myndi hann hverja skák, sem
hann hefði teflt: Þessi óvið-
ráöanlega spenna var að
Björns hyggju að gera hann
vitskertan, og eina ráðið gegn
því væri að hverfa frá öllu og
gera sig örþreyttan á erfiðis-
vinnu og útiloka allt úr huga
sér, sem minnti á skák. Ef
þetta er kveikjan að lýsingu
Zweigs á dvöl fangans í full-
kominni einangrun í fangelsi
Nazista, þá er það eitt víst, að
vart er hægt að hugsa sér
betra viðfangsefni til að fram-
kalla andlega spennu, enda
gerir Zweig það á svo meistara-
legan hátt, að því verður ekki
lýst.
3) Skák Björns við Frank
Marshall getur á vissan hátt
komið til greina, en því sleppi
ég.
KAUPFELAGIÐ
er bundið við héraðið, svo að aldrei verður skilið þar á milli
Kjörorðið er: Að hafa ekki af öðrum en hjálpa hver öðrum
Kaupfélag Fáskrúösfirðinga
24