Samvinnan - 01.08.1976, Blaðsíða 19

Örlítið brot
úr sögunni Manntafl
eftir Stefan Zweig
i þýðingu Þórarins Guðnasonar, læknis
ann í heimi hugarflugsins,
varð ég — fyrirgefið mér, að ég
skuli ætlast til þess af yður,
aö þér fylgizt til hlitar með
þessari sturlun — varð ég að
reikna út fjóra eða fimm leiki
sem hvítur og einnig sem svart-
nr, það er að segja reyna að
síá fyrir og samræma allar
taflstöður, sem upp kynnu að
koma á næstunni, og gera það
nreð tveimur heilum, ef svo
naætti segja, bæði hvíta heilan-
um og þeim svarta. En sjálfs-
klofninginn var þó ekki það
hættulegasta í þessari furðu-
^egu tilraun minni, heldur hitt,
nð með þvi að hugsa skákirnar
UPP sjálfur, missti ég allt í
einu fótfestuna og hrapaði í
botnlaust hyldýpi. Sú list, sem
ég hafði leikið undanfarnar
vikur, að fara yfir skákir ým-
issa taflmeistara, var, þegar á
alit var litið, ekkert annað en
föndur eftir forskrift, hrein
npptalning gefins efnis og af
Þeim sökum ekki meiri andleg
áreynsla en þótt ég hefði lært
kvæði utan að eða lagt laga-
greinar á minnið. Það var at-
höfn, sem átti sér ákveðin tak-
rnörk og laut ákveðnum aga og
þess vegna með afbrigðum góð
hugþjálfun. Skákirnar tvær,
sem ég tefldi að morgni, og
aðrar tvær eftir hádegið voru
Witt fyrirfram setta dagsverk,
því lauk ég með öllu æsinga-
aust. Þær bættu mér einnig
UPP aðgerðaleysið, og auk þess
Sat ég alltaf gripið til bókar-
urnar, ef ég lék rangt eða
leýpti í strand. Þegar ég tefldi
UPP skákir annarra manna, var
eB sjálfur ekki virkur þátttak-
andi, og einmitt þess vegna var
su iðja mér holl og gerði frem-
Ur að draga úr uppnáminu,
Sem taugar mínar voru í, en
aiika á það. Mig gilti einu,
lvort hvítur eða svartur báru
S1gur úr býtum, því að það
voru Aljechin og Bogoljubow,
sem börðust um meistaratitil-
mn, en ég sjálfur, skynsemi
nun og sál, nutu leiksins aðeins
sem áhorfendur og dáðust að
hugkvæmninni og snillibrögð-
unum. En upp frá þeirri stund,
þegar ég reyndi fyrst að tefla
gegn sjálfum mér, fór ég ósjálf-
rátt að skora á sjálfan mig. Þá
urðu báðir aðilarnir í mér, sá
hvíti og sá svarti, að keppa
hvor við annan og fylltust hvor
um sig metnaðargirni, löngun
til þess að vinna, bera sigurorð
af hinum. Svartur minn var
allur á nálum eftir hvern leik,
meðan hann beið þess, hvað
hvítur minn mundi gera næst.
Hvor um sig varð hinn kampa-
kátasti, þegar hinn lék af sér,
og að sama skapi gramdist
honum, þegar hann gerði
skyssu sjálfur.
Allt virðist þetta ein hringa-
vitleysa og í rauninni væri
svona tilbúin brjálsemi, svona
sálklofningur með hættuleg-
an hugaræsing í kjölfarinu, ó-
hugsandi hjá heilbrigðum
manni við heilbrigðar og eðli-
legar aðstæður. En þér megið
ekki gleyma því, að ég hafði
verið hrifsaður með valdi út
úr öllu heilbrigðu og eðlilegu
lífi, ég var bandingi, saklaus
fangelsaður, lævíslega pyndað-
ur mánuð eftir mánuð með ein-
veru, maður sem var troðfull-
ur af innibyrgðri reiði og þráði
að láta hana bitna á einhverj-
um eða einhverju. Og þar sem
engu öðru var til að dreifa en
þessum brjálaða leik gegn
sjálfum mér, flæddi reiði min
og hefndarhugur eins og fljót
inn í leikinn. Eitthvað í mér
heimtaði rétt sinn, og við eng-
an var að berjast nema hinn
teflandann í mér, enda varð ég
svo æstur, meðan á taflinu stóð
að nærri stappaði æði. í fyrstu
hafði ég hugsað mig um í ró
og næði og tekið mér hvíldir
milli skáka til þess að jafna
mig eftir áreynsluna, en þar
kom, að uppnámið, sem tauga-
kerfi mitt var í, leyfði enga bið.
„Ég hvítur" var ekki fyrr bú-
inn að leika en „ég svartur"
ruddist fram i ofboði; einni
skákinni var ekki fyrr lokið en
ég skoraði mig í aðra, því að
ævinlega hafði annar helming-
urinn beðið lægri hlut og
krafðist hefndar. Ekki hef ég
minnstu hugmynd um, hversu
margar skákir ég tefldi við
sjálfan mig í þessu vitstola, ó-
seðjandi kappi siðustu mánuð-
ina, sem ég dvaldi í klefanum
— sjálfsagt þúsund eða meir.
Þetta var árátta, sem ég gat
ekki staðið gegn. Frá morgni til
kvölds hugsaði ég ekki um
annað en biskup og peð og
hrók og kóng og a og b og c
og mát og hrókun; öll mín vit-
und og tilvera snerist án afláts
um reitina á taflborðinu. Tafl-
gleðin varð að taflfýsn, tafl-
fýsnin að taflsýki, ástriðu, æði,
sem ég var ekki einungis hald-
inn i vökunni, heldur áður en
varði í svefninum líka. Ég
hugsaði allt í skákum, leikjum,
mótleikjum og taflþrautum.
Þráfaldlega vaknaði ég í svita-
baði og fann á mér, að ég hlaut
að halda áfram að tefla í
svefninum, og þegar mig
dreymir fólk, þá gekk það æv-
inlega eins og biskup eða hrók-
ur eða hoppaði fram og aftur
eins og riddari. Jafnvel þegar
ég var kallaður til yfirheyrslu,
gat ég ekki lengur hugsað skýrt
um, hverju svara skyldi. Mig
grunar, að í síðustu yfirheyrsl-
unum hafi framburður minn
verið heldur óskipulegur, því
að dómararnir litu tíðum und-
arlega hver á annan. En í raun
og veru beið ég þess eins í kval-
ræði og eftirvæntingu. meðan
þeir spurðu og ráðguðust,. að
komast aftur í klefann minn
til þess að halda áfram mín-
um brjálaða leik, til þess að
byrja á nýrri skák og síðan
annarri og enn annarri. Mér
var meinilla við allar tafir;
jafnvel sá fjórðungur stundar,
þegar vörðurinn þreif fanga-
klefann og þær tvær mínútur,
þegar hann færði mér matinn,
voru þolinmæði minni um
megn. Einatt var matarskálin
mín ósnert að kvöldi; ég var of
niðursokkinn í taflið til þess
að muna eftir að borða. Sú
eina líkamlega tilfinning, sem
stundum lét á sér bæra, var
óslökkvandi þorsti; þessi stöð-
ugu heilabrot hafa án efa vald-
ið eins konar hitasótt; og ég
tæmdi vatnsflöskuna i tveimur
teygum og nauðaði svo á verð-
inum að gefa mér meira, en
samt fannst mér í næstu and-
rá tungan loða við góminn. Að
lokum var ég orðinn svo æst-
ur við taflið — og ég gerði nú
ekkert annað frá morgni til
kvölds en tefla — að ég gat
ekki lengur kyrr verið eitt
andartak. Ég gekk viðstöðu-
laust um gólf, meðan ég hugs-
aði um skákirnar, æ hraðar,
aftur og fram, og varð þvi
ólmari sem úrslit hverrar skák-
ar nálguðust. Fýknin að vinna,
sigrast á sjálfum sér, breytt-
ist smám saman í æði. Ég
nötraði af ákefð og óþolin-
mæði, því að alltaf þótti öðr-
um helmingnum hinn of svifa-
seinn og rak miskunnarlaust
á eftir. Yður kann að virðast
það broslegt, en ég fór að
skamma sjálfan mig — „flýttu
þér, flýttu þér!“ eða „áfram,
áfrarn!" — þegar annar hvor
teflandinn var ekki nógu fljót-
ur að leika. Vitaskuld er mér
það ljóst nú, að þetta hugar-
ástand mitt var andleg of-
þensla á mjög svo sjúklegu
stigi, og get ég ekki gefið því
annað nafn en skákeitrun,
sem hvergi mun þó getið í
bókmenntum læknisfræðinnar.
Að því rak að lokum, að þessi
einóða trylling framdi ekki
hervirki sitt einvörðungu á sál-
inni, heldur einnig á líkaman-
um. Ég lagði af, svaf órótt og
illa og varð að taka á öllum
kröftum til þess að opna aug-
un á morgnana. Oft á tíðum
var ég svo máttfarinn og
skjálfhentur, að ég ætlaði
varla að geta lyft vatnsglasi
upp að vörunum, en ekki var
ég fyrr tekinn til við skákina
en fítonskrafturinn hljóp í
mig aftur. Þá æddi ég um
gólfið með kreppta hnefa og
heyrði oft og einatt rödd mína
eins og gegnum rauða þoku,
þegar hún öskraði hás og
reiðileg til sjálfrar sín „Skák!“
eða „Mát!“ *
19