Fálkinn - 26.10.1935, Blaðsíða 6

6
F A L K I N N
Hver verður síðastur ?
Smásaga eftir Charles Brixton.
ViS höfðuni setið og rabbað sam-
an við svolítið bál bak við herlín-
una, þegar þeir komu með njósnar-
ann á milli sín.
Hvað við töluðum um? Vitanlega
um vopnahljeð, sem í vændum var.
„Vitleysa!“ sagði einn, „stríðið end-
ar ekki núna strax“, en hann sagði
það eins og hann væri að tryggja
sig fyrir því að verða fyrir nýjum
vonbrigðum. „En ef ....“ kom úr
öðru horninu, „ef.... hugsið ykkur
strákar, ef það reyndist nú svo, að
þetta yrði siðasta kvöldið okkar á
vígstöð.vunum, og við slyppum hjá að
fara aftur í skotgrafirnar".
Já, hugsum okkur ....
„Hver skyldi“, tautaði sá, sern
fyrstur hafði talað, „hver skyldi
verða síðasti maðurinn, sem fellur
í styrjöldinni?“
Það fór hrollur um mig. Jeg hafði
aldrei liugsað út í þetta. Við liöfð-
um sjeð dauðann glotta framan i
okkur, og við höfðum geysað á móti
honum eins og sálarlausar vjelar, en
þetta hafði mjer aldrei dottið í hug.
Hver yrði sá sem siðastur fjelli. Jæja,
það var nú vopnahljeð langþráða,
sem átti sökina á því að þessi orð
voru töluð. En jeg skildi svo sem
vel hugsunina, sem lá bak við þau.
Þegar maður hafði sloppið lifandi
gegnum allar hætturnar fram að þvi
síðasta, væru það hræðileg örlög að
missa lífið einmitt i sama bili og
bálið væri að deyja út.
Við höfðum verið að tala um þetta,
þegar þeir komu með njósnarann á
milli sín. Hann hafði verið handtek-
inn okkar megin við herlínuna.
Lengra burtu fyrir handan — hafði
hann meðgengið — var hús þar sem
fjelagar hans lágu í leyni. Hann
hafði svikið þá í trygðum til þess
að bjarga lífi sínu.
Jeg horfði á hann. Njósnari. Hvers-
vegna átti maður eiginlega að fyrir-
líta njósnarana? Sjálfir höfðum við
okkar eigin njósnara á víð og dreif
þarna fyrir handan, meðal óvina
okkar. Þeir höfðu verið sendir á
burt með flugvjelum, til þess að
senda frá sjer brjefdúfur. En það
var afar sjaldgæft að þeir kæmi aft-
ur. Þessi hjerna .... augun i hon-
um dönsuðu af liræðslu. En þvi
skyldi hann ekki vera hræddur —
við vorum allir hræddir. í styrjöld
lifir maður fljótar og deyr fljótar.
Og það var auðsjeð á augum njósn-
arans að það var dauðinn sem hann
óttaðist. Það eru svo fáar hetjur
til og styrjöldin gerir okkur ekki að
hetjum. Það er ákveðið á sama
augnabliki og maður fæðist. Og ein-
mitt þessvegna getur það komið fyrir,
að heigullinn deyi sem hetja og hetj-
an sem heigull.
Hvað var jeg sjálfur? Jeg var
hvorki heigull eða hetja.
Einmitt um það bil, sem jeg var
kominn hingað í heilahrotum mín-
um kom liðsforinginn okkar með
skipun. Við sex, sem sátum þarna
kringum eldinn áttum að fara undir
stjórn hans með njósnaranum að
húsi því sem hann hafði sagt frá og
var nokkrar enskar mílur í hurtu.
Við áttum að hreinsa húsið og helst
að koma með fangana lifandi. Við
máttum ekki skjóta nema nauðsyn
bæri til, því að herstjórnina vantaði
njósnara — svona var skipunin.
Svo ók brynreið fram og við brölt-
um inn.
Vegurinn var ekki langur, en hann
var allur umrótaður af sprengjum
og haustvindurinn var napur og
bítandi. Bara að það yrði nú vopna-
hlje svo maður slyppi hjá einum
vetrinum til í skotgröfunum! Vopna-
hlje. Mjer varð á að minnast orð-
anna, sem höfðu verið sögð skömmu
áður: Hver skyldi verða síðasti mað-
urinn, sem fellur i lieimsstyrjöld-
inni? Ef friðurinn væri jafn skamt
undan og við hjeldum, þá væru það
grimmur örlagaleikur að láta svo-
litla hlýkúlu sópa sjer út úr tilver-
unni. Jeg hafði oft fundið til ótta
í skotgröfunum, þegar við vorum að
leggja upp í árás, en aldrei orðið
gagntekinn af slíkum ótta sem náði
valdi á mjer núna. Hvernig hafði
þetta atvikast. Var jeg í raun og
veru heigull? Jeg þreifaði á frakk-
anum mínum. Jeg hafði heiðursmerlci
— opinbera sönnun þess að jeg væri
ekki ragur. En maður hafði víst rjett
til að fara varlega núna á síðustu
augnablikum styrjaldarinnar — var-
lega .... Það var einmitt orðið.
Þor skyldi maður hafa en ekki fifl-
dirfsku.
Bifreiðin staðnæmdist og við stig-
um út og njósnarinn með okkur.
Hann benti á grátt hús, sem stóð
nokkra metra frá veginum og við
læddumst þangað. Ekkert ljós, skip-
aði liðsforinginn. Ekkert hljóð!
Og frá húsinu kom ekki heldur
neitt hljóð eða ljós. Það stóð þarna,
grátt og ábúðarmikið eins og draug-
ur, og á ný fjekk þessi hrollkaldi
geigur vald yfir mjer. Hvað skyldi
leynast í þessu húsi? Nokkrir liraust-
ir inenn, reiðubúnir til að selja líf
sitt svo dýru verði sem þeir gæti.
Þeir Iiöfðu ekkert að vinna en öllu
að tapa, meira að segja lífinu. Svo
að það var enginn leikur að ráðast
til inngöngu þangað.
Liðsforinginn sneri sjer að mjer
og klappaði á öxlina á mjer.
„Það er best að þjer reynið að
komast inn‘, sagði liann. „Við hinir
höldum vörð við gluggana og dyrn-
ar. En nninið skipunina: Skjótið ekki
nema þjer megið til. Það gelur ver-
ið að þeir geti frætt okkur á ýmsu
merkilegu, piltarnir þarna inni“.
Jeg hrökk við. Átti jeg .... hvers
vegna einmitt jeg? En jeg sagði ekki
neitt. Skipunin var ljós og greini-
teg, enginn annar vandinn en að
hlýða. Jeg tók á lásnum, — hurðiu
var læst.
Jeg sneri mjer að liðsforingjanum.
„Þá skjótum við læsinguna sund-
ur“, skipaði hann.
Jeg dró upp skammbyssuna mína
og skaut. Það þurfti ekki nema eitt
skot. Hurðin lirökk upp og það brak-
aði í henni. Við lilustuðum. En ekki
heyrðist nokkurt hljóð innan úr liús-
inu.
„Þeir fela sig eins og rottur“, taut-
aði liðsforinginn, „eins og rottur.
Farið þjer varlega með vasaljósið",
hjelt hann áfram, „þeir skjóta vit-
anlega á ljósið".
Hvort jeg fór varlega. Jeg þorði
varla að draga andann og jeg heyrði
hjartað í mjer slá. Jeg vildi lieldur
hafa verið fremst á vigstöðvunura
— í ystu skotmannaröð. Hversvegna
þurfti þessi skipun endilega að lenda
á mjer? Mjer fanst óhugsandi að jeg
slyppi lifandi úr þessari ferð.
Fyrir innan dyrnar var stigi upp
á efri hæðina og jeg tók í handriðið.
Jeg steig eitt skref, svo eitt til og
lrað marraði í stiganuin undan fóta-
takinu. Aftur setti þessa hugsun að
mjer: Hver verður sá síðasti sem
fellur? Skyldi það verða jeg? Mjer
þótti vænt um að það var dimt.
Myrkrið faldi ekki aðeins þá, sem
jeg var að leita að en líka sjálfan
mig. Jeg gat ekki sjeð til að skjóta,
en þeir ekki heldur. Nú brakaði ekki
lengur í stiganum og jeg fann að
jeg var kominn upp á loft.
Jeg hlustaði. En ekki heyrðist
nokkurt hljóð. Með skammbyssuna í
hægri hendi og með vasaljósið i
vinstri læddist jeg áfram, fálmaði
eftir þili og fann ]>að. Jeg varp önd-
inni, mjer ljetti svo mikið. Þessi
veggur, sem jeg gat ekki sjeð, var
mjer eins og kær gamall vinur, til
að styðja sig við. Og jeg var her-
maður. Hermaður með lieiðursmerki.
En enginn gat sjeð hve liræddur ....
hve varkár jeg var.
Hvar voru þeir niður komnir,
njósnararnir? Ekki í þessari stofu
en í þeirri næstu. Hvað gátu her-
bergin verið mörg? Átta til tíu, gæti
maður haldið. Hver veit nema ein-
hver væri nú i humátt á eftir mjer
núna, hver veit nema hnifur yrði
rekinn á kaf í bakið á mjer á næstu
mínútu — cða snara um hálsinn á
mjer. Jeg hreyfði mig ekki, en samt
var jeg rennvotur i andlitinu af
svita.
Nei, þetta náði engri átt.
Jeg skrúfaði, eins vel og jeg gat í
myrkrinu, minsta dreifirinn á vasa-
ljósið mitt og hjelt því svo langt frá
mjer sem jeg gat. Skjóti þeir á ljós-
ið, hugsaði jeg, þá hitta þeir aðeins
hendina. Svo þrýsti jeg á hnappinn.
Ofurlítil ljósrák birtist, svo dauf að
Jiað var rjett svo að jeg gæti gert
mjer í hugarlund hvernig herbergið
liti út. Það var stórt og tómt. Fyrir
framan mig var borð, sem hafði
verið velt um, og til hægri við hin-
ar stofudyrnar, stóð stóll. Jeg hafði
litast um þarna og nú var bara að
halda áfram.
Dimma á ný, blessuð verndandi
dimma. Jeg tók stefnuna sem jeg
hafði setl mjer og smaug áfram.
Hvað mundi jeg fá að sjá þarna
inni? Eitt skot og svo væri alt húið.
Hversvegna gat liðsforinginn ekki
farið í þennan leiðangur sjálfur?
Var liann hræddur .... var hann
máske ennþá hræddari en jeg ....
Hversvegna gátumvið ekki farið tveir
saman. Var Jrað nauðsynlegt að Jreir
yrðu fimm úti, að viðbættum liðsfor-
ingjanum?
Þeir fela sig eins og rottur, liafði
hann sagt. Já, eins og rottur, eins
og risavaxnar rottur, tilbúnar til að
ráðast á veslings bráðina sína. Svit-
inn bogaði af mjer. Var jeg í raun
og veru svona mikill aumingi? Mjer
rann i liug nóttin, sein jeg liafði gert
mig verðugan heiðursmerkisins míns.
Jeg hafði laumast meðfram gadda-
vírsgirðingu aleinn og skotið liana í
sundur meðan sprengjur og ljósdufl
sprungu yfir höfðinu á mjer. Þá var
jeg ekki hræddur, siður en svo. En
nú var jeg lrað. Hversvegna? Aðeins
af þessu sem jeg hefi nefnt: hver
verður sá síðasti? Þetta var hlægi-
legt — hversvegna þurfti jeg endi-
lega að verða sá síðasti? Ef jeg
hlustaði vel mundi jeg sennilega geta
heyrt fallbyssuhríðina. Og hver kúla
sem fjell .... Jæja, en eintiver hlaut
að verða sá síðasti.
En þarna inni beið dauðinn. Átti
jeg að ganga bein í fangið á lionum?
Já, þegar ætljörðin krafðist þess.
Ættjörðin, Jrað var liðsforinginn
Jiarna úti, ungur mjóni, sem var
kominn af herskólanum fyrir nokkr-
ur mánuðum. Nei, jeg varð að halda
áfram.
Högg í vegginn þarna inni vakti
mig af lieilabrotum mínum. Hver
svo sem það nú var þá sýndi hann
ekki mikla varkárni. Hann hafði þá
ekki sjeð hjarmnn frá vasaljósinu,
og vissi ekkert að þarna var óvinur
í nágrenninu. Best að nota sjer það
og koma honum i opna skjöldu. Hvi-
likur sigur væri það ekki. Hver veit
nema jeg fengi nýtt heiðursmerki.
Nei, jeg var ekki hræddur lengur.
Jeg lagðist varlega á hnjen og
skreið að dyrunum. Við þröslculdinn
stansaði jeg og hlustaði. Nei, stein-
hljóð. Voru Jiað stundir eða dagar,
sem jeg var að skríða að herberginu
þarna inni? Eða voru Jrað ár ....
eða nokkrar mínútur? En hvað
Jrýddu tímar, vikur eða ár — eftir
nokkrar sekúndur gat jeg verið kom-
inn inn i aðra veröld. Hendurnar
skulfu. Var jeg nú orðinn liræddur
aftur?
Já, jeg var hræddur. Það er gott
og ldessað, hugsaði jeg, að sitja í
bjartri stofu og segja frá þessu. Það
er svo auðvelt að ypta öxlum og
tauta eittlivað um aumingja heigul-
inn. En Jrað var engan veginn auð-
velt að liggja þarna í myrkrinu og
bíða eftir einhverju, sem maður
hvorki heyrir nje sjer. En að visu
deyr enginn nema einu sinni.
Jeg smaug inn yfir Jiröskuldinn og
var þar grafkyr. Það leið sekúnda
eftir sekúndu. Ekki heyrðist nokk-
urt liljóð. Skyldi þetta herbergi þá
vera tómt líka? Fluttu rotturnar sig t
á burt jafnharðan? Jeg ljet vasa-
ljósið lýsa á ný og sá ekkert nema
borðin í gólfinu. En um leið heyrði
jeg eitthvað. Marr, marr, alveg eins
og þegar brakar í gólfi. Hann var þá
hjerna inni. Og hann var einn, ann-
ars mundi hann ekki liypja sig svona
undan. Eða kanske væri hann að
veiða mig í einliverja gildru. í sama
bili skall hurðin fyrir aftan mig að
stöfum. Jeg fleygði mjer endilöngum
á gólfið, alveg eins og þegar sprengja
kemur niður. Ef jeg ætti að deyja
skyldi jeg selja líf mitt eins dýru
verði og jeg gæti. Fýsnin sem mað-
urinn hefir erft frá dýrinu, þessi
fýsn í hlóð annara, sem nefnist
inorðfýsn, náði valdi yfir mjer i
nokkur augnahlik og áður en jeg
vissi af var jeg kominn að dyrum
næsta lierbcrgis. Þar hlaut einhver
að vera inni. Það var mest um vert,
að jeg yrði einhverntíma búinii með
þenn blindingsleik.
Hurðin var í liálfa gátt, en jeg
sparkaði lienni upp og skreið áfram
með skammbyssuna reiðubúna. Jeg
brá upp vsaljósinu og sá þarna ýms
lnisgögn og stóð upp. Jeg ætlaði aó
skjóta undir eins og jeg heyrði hið
minsta liljóð — skjóta Jrangað sem
hljóðið kom frá.
Jeg Ijet Ijósið skína svolitla stund
aflur. Beinl á móti mjer, i fimm feta
fjarlægð liafði jeg sjeð skugga,
skugga með byssu í hendinni.
Jeg skaut. Og um leið og jeg heyrði
hrothljóð hnje jeg örmagna niður á
gólfið. Fæturnir neituðu að bera
mig. Var jeg særður. Líklega ekki.
Hinn maðurinn .... ef hann hafði
skotið á annað borð þá hafði hann
að minsta kosti ekki liitt.
Jeg lieyrði fótatak í stiganum, *
liarkalegt fótatak og rjett á eftir
mannamál.
„Ivomdu ofan“, kallaði einhver,
„komdu ofan“.
Einn af fjelögum mínum stóð í
dyrunum með ljós í hendinni.
Leðurblaka flögraði fram og aft-
ur í Ijósinu og loksins skildi jeg alt.
Jcg hafði lilaupið á mig. Þegar jeg
stóð upp, sá jeg sjálfan mig í spegli,
sem hafði verið skotið á. Þetta var
alt fiflaleikur og fíflið — það var
jeg sjálfur.
„Þú skaust ....“.
Jeg gat ekki svarað.
„Já, Jrað er ekki svo auðvelt að
hitta leðurblöku á flugi“, hjelt fje-
lagi minn áfram. „En komdu nú,
liðsforinginn bíður“.