Fálkinn - 21.12.1935, Blaðsíða 44

42
F Á L K I N N
Snorraríki í Þórsmörk.
Dæjarrústir (Sæm. Ögmundssonar) í Húsadal.
í Húsadal.
ir Þorva. *Sar ríka á MöSruvöllum í
Hörgárdal og Margrjetar þeirrar er
komst út úr Kirkjubólsbrennu. Hinn
þriðji og síðasti at þessum fe'ðgum
var Eijjólfur sýslumaður sonur Ein-
ars og Hólmfríðar, er átti Helgu
dóttur .Tóns biskups Arasonar.
Kattarnef heitir ás sem gengur út
frá fjöllunum til norðurs, skamt l'yr-
ir neðan Stóra Dal. MilTi Kattarnets
og Seljalandsmúla er dálítill hvamm-
ur eða hvylft inn i fjöllin, og er
þar bærinn Hamragarðar. Fossinn
Gljúfrabúi (Gljúfrabúi gamli foss,
gilið mitt i klettaþröngum) er öðru-
megin við bæinn, en Seljalandsfoss
hinu megin. Hægl er að ganga bak
við hann, en betra er að vera í
vatnsheldum hlífðarfötum því foss-
úðinn er eins og steypiregn. Þykir
mörgum tilkomumikið að sjá foss-
inn falla niður beint fyrir framan
sig. Hvammur þessi hefir mikla
náttúrufegurð að bjóða, og sjerstak-
lega er fagurt þar um að litast, þeg-
ar kveldsólin hellir geisluní sínum á
hann og fossana. Er eigi ólíklegt að
þarna rísi upp sumarhótel áður en
langt um líður því staðurinn virðist
til þess kjörinn. Auk þess er hann
nokkurnveginn miðsvæðis milli
Reykjavíkur og Kirkjubæjarklaust-
urs á Síðu. En austur á Síðuna verð-
ur vafalaust mikill ferðamanna-
straumur nú, eftir að samgönguleið-
in er opnuð þangað liindrunarlaust,
þvi hún (og Skaftártungan einnig)
er eitt fegursta hjerað landsins. —
Þegar húið var að skoða Hamra-
gai ðahvamminn og fossana, var
haldið niður að Seljalandi. Það af
hópnum sem þar gisti um nóttina,
hafði skoðað fossana um morgun-
inn. Var nú lagt af stað í bifreið
(sem var komin austan úr Vík í
Mýrdal) austur með Fjöllunum, aust-
ur að Skógafossi. Skógafoss er
næstum á austurenda Eyjafjalla. Milli
fossanna (Seljalandsf. og Skógaf.)
munu vera nál. 28—30 km.
Egjafjöll eru öll svipmikil og tign-
arleg. Frá því skamt fyrir austan
Seljaland, og austur að Hvammsnúp,
er hamraveggurinn nokkurnveginn
beinn. Vestarlega í þessum bver-
hnýpta hamravegg er Paradísarhell-
ir nokkrar mannhæðjr upp í herg-
inu, og Tiggur einstigi upp í hann
höggið í bergið. Paradísarhellir er
þektastur fyrir það, að „barna
Hjalti“ hafðist við í honum í nokk-
ur ár sem útlagi. Iijalta er litillega
minst hjer áður. Sagnir herma að
hann hafi i uppvexti sínum verið
smaladrengur á Stóru-Borg undir
Austur-Eyjafjöllum, sem þá var stór-
býli. — (Talið er að Stóra-Borg
hafi verið við sjó fram, og að Ægir
sje fyrir löngu búinn að láta greip-
ar sópa um land hennar). Þar bjó
þá Aiuia dóttir Vigfúsar hirðstjóra
og systir Páls sýslumanns á Hlíðar-
enda. Hjalti helir vafalaust verið
glæsilegur maður er hann þroskað-
ist og fullhugi, og hafa þau Anna
felt hugi saman, en á þeim tímum
var það talin goðgá hin inesta að
höfðingjadóttir ætti óbreyttan al-
múgamann. Samdráttur Hjalta og
Önnu og barneignir þeirra líkaði
bróður hennar Páli sýslumanni svo
illa, að sagnir segja, að hann hafi
lagt fullkomið hatur á Hjalta, og
jafnvel setið um líf hans. Hjelst
hann þá ekki við á Stóru-Borg, og
lagðist út í Paradísarhellir, en þar
var ómögulegt að sækja hann heim
því hellirinn er hátt upp i herginu,
og þaðan gat hann varið sig með
grjóti. En sagt er, að Anna hafi get-
að komið til hans mat og öðru er
hann þurfti á að lialda. Á þeim dögum
rann Markarfljót austur með fjöll-
unum, og örskamt fyrir neðan Para-
disarhellir, en eigi beint til sjávar
eins og nú. Sagt er að Páll sýslu-
maður ætti leið eitt sinn yfir Fljót-
ið, ásaml fyTgdarsveinum sínum,
skamt undan Paradísarhellir. Vildi
þá svo til að hestur sýslum. datt
er hann kom út í vatnið, og losnaði
sýslum. við hann og barst með
straumnum, og var ekki annað sýni-
legt en að hann mundi drukkna,
þvi fylgdarsveinar hans stóðu ráða-
lausir á bakkanum. í þessum svif-
um kemur maður í hendingskasti
þarna að, eins og hann hefði komið
upp úr jörðinni eða fallið niður úr
skýjunum, fleygir sjer í fljótið þar
sem straumurinn bar sýslumann,
nær í hann, og dregur hann til
lands. Sýslumaður var mjög dasað-
ur eftir volkið, en þegar hann var
búinn að jafna sig spurði hann
fylgdarmenn sína hver væri sá hinn
knái og vaski sveinn, er hefði hjarg-
að sjer úr Fljótinu. Fyrst þögðu
allir þvi enginn þorði að segja
sýslumanni hið rjetta. Loksins segir
sá yngsti og umkomuminsti: , Það
var hann Hjalti mágur þinn“. Þá
sagði sýslum.: „Þagað gast þú eins
og hinir“. Má af svarinu ráða hvern
hug hann hefir borið til Hjalta. En
eftir þennan atburð mýktist svo
skap sýslum. til Hjalta og systur
sinnar, að hann leyfði þeim að
giftast. Síðar bjuggu þau i Teigi i
FTjótshlíð.
Hvammsnúpur er vestastur af hin-
um miklu núpum sem ganga fram
úr Eyjafjöllum, og stendur bærinn
Ilvammur vestan undir honum.
Holtsnúpur heitir næsti núpur. Milli
þessara tveggja núpa skerst breiður
en grunnur dalur inn í fjöllin. Þar
eru bæirnir: Núpur, Ysti-Skúli og
Ásólfsskáli, o. fl. Prestssetrið Holt
stendur vestanvert við Holtsnúp, ör-
stutt frá þjóðveginum. Hafa margir
merkisklerkar setið i Holti. Brauðið
var gott, en bújörðin þó betri. Fyr-
ir rúmum 100 árum var prestur i
Holti sálmaskáldið Þorvaldur tíöðv-
arsson (sonarsonur Högna „presta-
föður“). Þektastir af sálmum hans
er Jólasálmurinn „Dýrð sje guði i
hæstum liæðum“ og Nýárssálmurinn
„Eitt á enda ár vors lífs er runnið“,
sem báðir eru sungnir enn þann dag
i dag á þessum hátíðum.
Fyrir austan Holt, skerst Holtsós
inn i landið alveg upp að fjalli. Er
það allmikill flói, og mætti líklega
gera þar góða höfn ef nóg fje væri
fyrir hendi. Skip tóku þar stundum
liöfn á söguöldinni. Mikil og góð
engjalönd eru beggja vegna við ós-
inn, því liann flæðir yfir þau á
vetrum.
Sleinanúpur heitir þriðji núpur-
inn í röðinni. Er bærinn Steinar
vestan undir honum, en Þorvalds-
egri fyrir austan, á sljettum grund-
um í dálitlu dalverpi. Þorvaldseyri
var bygð i landi jarðar er hjet Svað-
bæli, um 1886, af Þorvaldi Djörns-
sgni f. alþm. og nefndi hann þá
bæinn i höfuðið á sjálfum sjer.
Græddi Þorvaldur út mikið tún,
þar sem áður voru sandeyrar, og
gerði jörðina að höfuðbóli, og svo
mikið fanst merkum lækni, erlend-
um, um bústað Þorvaldar, að hann
sagði að hann líktist meira „herra-
setri í útlöndum en íslenskum bónda
bæ“.
Þorvaldur á Eyri (svo var hann
venjulega nefndur) átti fáa sina Iíka
á sinni tíð, og svipaði mjög til
hinna fornu höfðingja um rausn
alla og stórmensku.
Fyrir austan Þorvaldseyri er fell
sem heitir Lambafell, og stendur
bær samnefndur undir því. Austan
við Lambafell skerst langur ogþröng-
ur dalur, bogamyndaður inn i há-
fjöllin. Innarlega í lionum er tals-
verður jarðhiti, og þar eiga Austur-
Eyfellingar mjög myndarlega sund-
laug.
Nú skulum við halda austur að
næsta fjalli, sem heitir Hrútafell.
Það skagar langt út úr fjallgarðin-
um lil suðveslurs. Samnefndur bær
stendur undir endanum á því. En
suðaustan undir þvi standa bæirnir
Skarðshlíð og Drangshtíð. Margir
einkennilegir jarðhellrar eru i grend
við þessa bæi, sem sjálfsagt er fyrir
ferðamenn að skoða. Austan við
Drangshlið er Drangshlíðarnúpur,
og austanvert við liann er Drangs-
hlíðardalur. í honum er bær með
sama nafni, og Skógafoss, sem tal-
inn er að vera með hæstu og feg-
urstu fossum landsins. Steypist
hann þráðbeint niður af heiðar-
brúninni úr G0 metra hæð. Skógaú
kemur undan vesturrönd Mýrdals-
jökuls, og eru í henni'margir fossar
og fagrir, aðrir en Skógafoss, á leið
hennar gegnum Skógaheiðina. Göngu-
garpar sem þarna eru á ferð, ættu
að bregða sjer upp með ánni (með-
fram henni er mjög fallegt) og skoða
efri fossana, eftir því ferðalagi
mundi enginn sjá, og auk þess er
það hæfileg og hressandi hreyfing,
eftir hreyfingarleysið, og þrengslin
í bilunum. En allir, sem að Skóga-
fossi koma, skyldu bregða sjer
upp á brúnina og skoða fossinn
ofanað frá.
Bærinn Ytri-Skógar er austanvert
við fossinn, en Egstri-Skógar, aust-
asti bær undir Eyjafjöllum nokkuð
austar. Landnáma segir að Þrasi
gamli Þórólfsson landnámsmaðurhafi
búið þar. Þrasi var rammaukinn
mjög (þ. e. göldróttur) og var það
sama að segja um nágranna hans
að austan Loðmund gamla á Sól-
heimum. Glettust þeir karlarnir með
göldrum sínum á þann hátt, að þeir
veittu Jökulsá á Sólheimasandi hvor
a annan, á víxl, þar til þeim leidd-
ist þófið, og sættust á það, að hún
skyldi falla þar sem skemst væri til
sjávar. í áveitum þeirra karlanna
varð til Sólheimasandur (og Skóga?)
segir sagan. Þjóðsagnir herma að
þau hafi orðið endalok Þrasa gamla,
að hann steypti sjer ofan af brún
Skógafoss niður í fosskerið með
fulla kistu af gulli i fanginu. Frá
Riðið gfir Krossú við Stóraenda.
Stakkholtsgjá.
Samkoma undir Egjaf. Hvammsnúpur i baksgn.