Fálkinn - 20.10.1939, Blaðsíða 3

F Á L K I N N
3
Stærsta fyrirtæki Aknreyrar.
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Ritstjóri:
Skúli Skúlason.
Framkv.stjóri: Svavar Hjaltested
Aðalskrifstofa:
Bnnkastr. 3, Reykjavík. Sími 2210
Opin virka dasa kl. 10-12 og 1-6.
Skrifstofa í Oslo:
Anton Schjötsgade 14.
Blaðið kemur út hvern föstudag.
Áskriftarverð er kr. 1.50 á mán.,
kr. 4.50 á ársfj. og 18 kr. árg.
Erlendis 24 kr.
Atlar áskriftir greiðist fyrirfram.
Aughjsingaverð: 20 aura millim.
HERBERTSprenf.
Skraddaraþankar.
íslendingar eiga engin forn stór-
liýsi — hallir nje kirkjur. heir reistu
hyggingarlist sína á foksandi, l)ví að
timbur fúnar og torfið grotnar -—
hvorttveggja fer „til moldarinnar afi-
iir, ])ar sem það áður var“.
Þó að skaparinn legði íslandi til
talsvert af grjóti þegar hann var —
og er — að byggja upp landið, þá var
það sett illilega hjá, hvað byggingar-
efnið snerti. Eina grjóttegundin, sem
iiltækiiegt liefir þótt að nota til
bygginga á fslandi, grágrýtið, er
þannig, að ])að dregur í sig vatn og
geymir i sjer sagga, sem gerir húsið
illa hæft til geymslu, hvað þá til
mannabústaða. En nú hefir því verið
slegið föstu, að úr járnbentri stein-
steypu megi gera hús, sem endast
svo að segja um aldur og æfi. Steyp-
an er framtíðar byggingarefni lands-
ins — þangað til annað kemur betra.
Við eigum því miður ekki nein
minnismerki um byggingasmekk for-
feðranna. En þeir sem lifa eftir þús-
und ár, munu eiga minnismerki um
b'yggingársmekk okkar sem nú lifum.
ög jafnvel þó forfeðradýrkunin verði
eins inikil þá, eins og hún hefir ver-
ið nú til skemsta lijá okkur, þá má
búast við, að afkomendurnir geri sjer
einkennilegar hugmyndir og ekkert
fallegar, um listasmekkinn, sem ráð-
uiidi var í landinu á fyrstu árum
steinsteypunnar á íslandi. Það eru
lil undantekningar, sem staðfesta þá
reglu, að yfirleitt eru steinsteyþu-
iuisin íslensku framúrskarandi Ijót
og klunnaleg. Það var byrjað með
kassalaginu, þvi að það var ódýrast
og einfaldast. Síðan hefir útlend
funkis-stefna verið tekin ómelt eða
hálfmelt til fyrirmyndar í húsagerð,
svo að heil hverfi i Reykjavík bera
ínerki hennar. En þjóðlegur stíll í
húsagerð liefir ekki verið reyndur —
])vi að ekki er vert að minnast á
bæjarburstagerðina svonefndu, sem
hvorki nær þeim svip sem henni var
ætlað, nje hæf er til notkunar, vegna
þess hve dýr hún er og í alla staði
óhagfeld.
Sjerstök stofnun hefir verið sett
upp til þess að leiðbeina um liúsa-
gerð í sveitum, og ýmislegt sem frá
henni hefir komið er laglegt. En
þessa nýju bæi vantar enn smiðshögg-
ið, þá vantar listrænt yfirbragð og
])að er eins og þeir sjeu alveg tengsla-
lausir við balann, sem þeir standa á.
Hinir uppvaxandi listamenn, sem
keppast við að mála og móta hug-
sjónir sínar og sjálfa náttúruna, ættu
að ieggja sig í líma til þess að finna
byggingalag, sem er fallegt, en sam-
ræmist þó kröfum um sparnað og
þægindi.
Á laugardaginn var gerðist sá
merkisatburður í sögu Akureyrar-
bæjar og um leið alls austanverðs
Norðurlands, að straumnum frá
rafölum Laxárvirkjunarinnar vai
hleypt á háspennulínuna til Akur-
eyrar. Höfuðstaður Norðurlands hef-
ir frá þeim degi fengið orku fall-
andi vatns, í stað olíu og annars
eldneytis, til suðu og jafnvel að
nokkru leyti til hitunar.
Laugardagurinn 14. október hefir
því verið mikill gleðidagur í sögu
Akureyrarbúa. Jafnvel meiri, en
Reykvíkingum var dagurinn forðum
er Sogsvirkjuninni var lokið. Því að
sá munur var á, að Akureyringar
áttu við meira rafmagnsleysi að búa
frá Glerárstöðinin sinni, en Reyk-
víkingar frá Elliðaárstöðinni. Þeim
mun tilfinnanlegri var þessi vöntun
raforku þegar þess er gætt, að Ak-
ureyri var að tiltölu við fólksfjölda
mesti iðnaðarbær landsins.
Margt er líkt með skylduin —
Akureyri og Reykjavík. Þær vaxa
báðar, og þó að upplendi Reykja-
vikur sje verra en Akureyrar, þá
hefir sá aðstöðumunur jáfnast tals-
vert, við endurbætur samgöngutækj-
anna. Báðir þurfa bæirnar að sinna
nýjum og nýjum kröfum árlega,
vegna vaxtarins, ráða fram úr nýj-
um vandamálum, svo að bærinn geti
orðið að boi'g. Fyrst og fremst lík-
amlegrar heilbrigði, andlegrar þró-
unar og efnalegs þroska.
Uppistaða Sogsvirkjunarinnar er
Þingvallavatn. Uppistaða Akureyrar-
eða Larárvirkjunarinnar er Mývatn.
I’að eru tvö kunnustu og fallegustu
vötnin á íslandi. Sogið hefir löngum
verið talið skemtilegasta veiðiá
sunnanlands, að því er snertir bæði
lax og silung. Laxá ein hin frægasta
laxveiðiá landsins, og Laxamýri var
ein frægasta jörð landsins. Og er
nokluir á til fegri, frá því að hún
liðast í bugðum úr Mývatni, til þess
að hún rennur út í Skjálfanda.
Þar sem áin fellur i þrengslum
niður í Aðaldalinn, skamt frá Grenj-
aðarstað, hefir hún verið „beisluð“.
Þar heita Brúarfossar og sjer þang-
að vel af þjóðveginum, þegar farið
er frá Einarsstöðum til Húsavíkur.
En Brúarfossarnir sjálfir eru ósnert-
ir eftir virkjunina, því að það er
fallið í gljúfrunum fyrir ofan þá,
sem tekið hefir verið til þessarar
fyrstu virkjunar. Hún er gerð fyrir
nálægt 4000 hestöfl, og þó aðeins
notaður helmingur þeirrar orku
fyrst i stað: 2000 hestafla vjelasani-
stæða. Þegar sú orka verður ófull-
nægjandi, er alt undir það búið, að
tvöfalda afköst stöðvarinnar með
því, að bæta annari vjelasamstæðu
við.
En fallhæðin öll, á þessari stöð
Laxár, er svo mikil, að með jöfnun
á rensli Mývalns er liægt að fram-
leiða ])arna, frá þessari sömu stöð,
um 25.000 hestöfl. En væri öll fall-
orka Laxár notuð milli fjalls og fjöru,
mundi vera hægt að fá fjórum sinn-
um meiri orku úr þessu afrensli
Mývatns: 100.000 hestöfl.
Hjer er því að ræða um orkugjafa
Norðurlands, í fyrirsjáanlegri fram-
tið, orkuver, sem liefir samskonar
þýðingu fyrir Norður- og Norðaustur-
land, eins og Sogsvirkjunin fyrir
Suðvesturlandið. Það er gleðilegt, að
þetta stórþrifafyrirtæki, skuli hafa
bjargast í höfn áður en styrjöldin
krepti að. Hún hefði jafnvel getað
frestað málinu — „um ófyrirsjáan-
legan tima“.
Nú liafa Akureyringar 7Mi miljón
kílóvattstundir til sinna þarfa. Iðn-
aðurinn er ekki upp á kolin kominn.
og í höfuðstað Norðurlads er bjart i
sjálfu skammdeginu. Vel sje þeim,
sem studdu að framkvæmd þess. En
,vartsýnu mennirnir — sem likiega
kunna best við sig í myrkrinu — eru
ahyggjufullir útaf kostnaðinum. Kostn
aðurinn er alls rúmar þrjár miljónir
króna, þegar með er talinn kostna-
aðurinn við Glerárstöðina — um 250
þús.). En áður var aðeins til Glerár-
HVGB
ER MAÐUBINN
Nr. 3.
MaSurinn er:
stöð, og hún svo lítil, að auka varð
raforkuna með dieselmótor, til þess
að ná 500 hestöflum. J)að iiggur
nærri, að gera samanburð á þessum
tvennu aðstæðum, og enginn efast um
þann samanburð, þegar litið er á um-
horfið i heiminum núna. Þrátt fyrir
allar skuldir og basl síðari ára, verð-
ur það þó að segjast, að sumar af
þeim skuldastofunum hafa verið þjóð-,
jirifafyrirtæki, þegar litið er á það,
sem fengið er í aðra rönd. Eins og
Elliðaárstöðin var hinn raunverulegi
grundvöllur Sogsvirkjunarinnar, hefir
Glerárstöðin verið upphaf og grund-
völlur Laxárvirkjunarinnar. Um Gler-
árstöðina voru forðum nokkrar deil-
ur. Um Laxárvirkjunina sáralitlar —
að minsta kosti í samanburði við á
Sogsvirkjuninni hjer. Hjá Akureyring-
um var um tvö fallvötn að ræða:
Goðafoss eða Brúarfossaþrengslin í
Laxá. Árni Pálsson verkfræðingur
gerði virkjunaráætlanir fyrir báða
staðina, og á árinu 1937 fjekst ríkis-
ábyrgð fyrir % af tveim miljónum
króna, sem mestpart var lánað í Dan-
mörku. í fyrrasumar, rjett eftir slátta-
byrjun hófst verkið, en framkvæmd
þess var með talsvert líku móti og
virkjun Sogsfossanna. Danska verk-
fræðingafirmað Höjgaard & Schultz
tók að sjer byggingu raforkuversins
og lauk því með mestu prýði og á-
i.ægju allra aðstandenda, á tilsettum
tíma. Yfirverkfræðingur firmans við
þessa virkjun, ing. Suhr Henriksen
hefir verið vakinn og sofinn í þvi,
að verkið gengi sem greiðast, og kvað
samvinna liafa verið hin ágætasta
milli lians og forráðamanna Akur-
eyrarbæjar, sem einnig liafa staðið
einhuga að þessu mikla þjóðþrifafyr-
irtæki, með borgarstjóra sinn. Stein
H. Steinssen í broddi fylkingar. Á
honum hefir hvilt mestur vandinn um
framkvæmd málsins, bæði lánsútveg-
un erlendis og samninga við fram-
kvæmd verksins.
Fálkinn birtir hjer, fyrstur allra
blaða i Reykjavík, nokkrar myndir í
Frh. á bls. 14.