Fálkinn - 08.12.1939, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
r-.; • .

L jósmyndalistin
hundrað ára
Hugmyndin var æfagömul, en það var Frakkinn J. J.
Daguerre, sem gerði hana að veruleika. Og Henry Fox
Talbot fann negativmyndina, en Eastmann gerði ljós-
myndunina allra meðfæri.
J. J. Daguerre, sú sem
fann upp Ijósmynd-
irnar.

yiÐ ERUM STÖDD í PARÍS
árið 1839. Og Parísarbúun-
um leiddist og fanst ekkert ger-
ast. Þeir voru hundleiðir á Lou-
is Pliilippe, „horgarkonungnum“
skikkanlega, og þráðu næsta fjár-
mála- eða fjársvikahneykslið —
eða þá svolitla skemtilega stjórn-
málabyltingu.
En þá bar dálitið við, sem
vakti eftirtekt og áhuga í öllu
atburðaleysinu. Það kom fram
galdramaður með dálítinn kassa.
Og liann sagðist ekki þurfa ann-
að en þennan kassa, silfurþynnu
og' sólarljós til þess að geta tekið
myndir af því, sem fyrir augun
])æri i náttúrunni.
Þetta var algert nýmæli —
eða rjettara sagt var það fram-
koma margra alda gamals
draums. Galdramaðurinn hjet
Daguerre. Aðferðin hans var
kölluð Daguerrotypi og mynd-
irnar, sem hann tók daguerro-
typur. Þegar það sannaðist, að
maðurinn og myndirnar efndu
það, sem hann sagði, urðu lund-
Ijettir Parisarbúarnir fullir af
aðdáun. Það varð ös í búðum
sjóntækjasalanna. Allir, sem
efni höfðu á, vildu kaupa sjer
þessa dularfullu undrakassa, með
stækkunargleri í öðrum endan-
um — allir vildu búa til dagu-
errotypur. Það varð brátt al-
gengt, að sjá menn standa og
kíkja bak við kassa, sem stóð
á þrifót. 1 stuttu máli: Dagu-
errosóttin breiddist út með sömu
ákefð og útvarpssóttin fyrir 15
árum.
En hvað lá nú að baki öllu
þessu tilstandi? Jú, það var ár-
angur langrar og erfiðrar þró-
unarsögu margra vonbrigða og
margrar raunaæfi. Þegar skáta-
strákur setur filmuna í ljós-
myndatækið sitt á því herrans
ari 1939, þá finst honum ekk-
ert merkilegt við það. öðru nær.
Honum finst þetta eðlilegt og
sjálfsagt, alveg eins og útvarpið,
flugvjelin, síminn, rafljósið og
öll önnur undratæki, sem gerðu
almenning forviða fyrir rúmum
mannsaldri eða voru ekki til þá.
Þeim, sem fyrstir urðu til þess,
að setja „filmuna í vjelina" fanst
það ólíkt erfiðara, en okkur finst
það í dag. Jafnlengi og mann-
kynið dreymdi um að fljúga um
loftið, jafnlengi hefði það verið
óljós draumur þess, að láta sól-
argeislana „stimpla“ myndir á
gler eða pappír, þannig að þær
eyddust ekki aftur. Meðal annars
má'finna það i fórum spekings-
ins Aristotelesar, að hann hafði
veitt því eftirtekt, að ljósið breyt-
ir ýmsum efnum. Hann hafði
tekið eftir því, að það er sólin,
sem myndar rauða litinn á epla-
berki og blaðagrænuna í jurt-
unum. Hann gerði tilraunir með
að láta jurtir vaxa í dimmum
kjallara og komst að raun um,
að þá urðu blöðin bvít.
Þegar tímar liðu fram fjölg-
aði þeim, sem gerðu tilraunir
með efni, er urðu fyrir áhrifum
sólarljóssins, en það var ekki fyr
en i lok 18. aldar og byrjun
þeirrar nítjándu, að vísindamenn
einbeittu sjer að þessum rann-
sóknum í þeim mæli, að ljós-
myndin lilaut að uppgötvast. —
Menn furðar á því nú, hve lang-
an tíma það tók að finna upp
ljósmyndina, en þetta kom af
því, að flestir, sem fengust við
þessa uppgötvun, voru ekki vís-
indamenn, en mjög kunnáttu-
litlir í efnafræði og vissu ekki,
hvaða efni lientugast var að
nota til tilraunanna. Um fyrri
aldamót þektu vísindamenn
mörg efni,,sem voru næm fyr-
ir áhrifum Ijóssins — steinprent-
unin uppgötvaðist t. d. um það
leyti, — en þessir vísindamenn
höfðu aðeins áhuga fyrir efn-
unum sjálfum og eiginleika
þeirra, án þess að láta sjer detta
í hug, til hvers hægt væri að
nota þessa eiginleika.
Afleiðingin varð sú, að tilrauna
mennirnir fálmuðu í blindni ár
eftir ár. Einn þeirra, sem langa
raunasögu hafði að segja af til-
raunum sínum, var Joseph Nice-
phore Niepce, sem hyrjaði til-
raunir sínar nálægt 1813 og not-
aði einkum uppleyst asfalt til
þeirra og gat gert myndir
eða rjettara sagt myndamót,
sem kölluð voru „heliografiur“.
En þessar myndir voru óbrúk-
legar og það tók marga daga að
lýsa þær eins og þurfti.
Svona litu Ijósmyndararnir út fyrir
80 úrum.
Þeir, sem fengust við þessar
tilraunir urðu að liafa stækkun-
argler eða linsur í „dimmukass-
ann“ sinn, sem myndirnar voru
teknar í, og þessvegna komu til-
raunamennirnir oft til sjóntækja-
salanna. Einn þeirra, Chevalier
að nafni, varð einskonar skrifta-
faðir hinna vonsviknu hugvits-
manna, sem komu til lians og
sögðu honum frá vonbrigðum
sínum og vonum. í sambandi við
Chevaliej- þennan er rjett að
segja frá dálitlu atviki. Einn
daginn kom ungur maður inn
til hans, alúðlegur og viðfeld-
inn maður, sem Chevalier þekti
ekki i sjón. Hann var auðsjáan-
Iega að flýta sjer, en bað Cheval-
ier að geyma fyrir sig flösku
með einhverju í, þangað til dag-
inn eftir- Chevalier tók við flösk-
unni, en maðurinn kom aldrei
aftur. Löngu siðar opnaði Che-
valier flöskuna og reyndist vera
í lienni upplausn með ljósnæm-
um silfursöltum. Chevalier var
ekki í vafa um, að eigandi flösk-
unnar væri kominn nálægt því
marki, að geta tekið myndir,
en síðan hefir aldrei til lians
spurst. Eftir nokkurn tíma var
innihaldinu úr flöskunni helt
niður, án þéss að efnasamsetn-
ing þess væri rannsökuð.
Það var Chevalier þessi, sem
kom þeim Niepce og Daguerre
saman — eiginlega í ógáti. Da-
guerre var skreytingamálari í
París, eða öllu heldur einskonar
þúsundþjalasmiður. Hann liafði
smíðaði dálítið áhald, sem hann
kallaði „diorama“, stóran kassa
með allskonar myndum í, og gati
lil að liorfa gegnum á myndirn-
ar. Með sjerstökum tilfæringum
gat liann látið myndirnar lireyf-
ast fyrir augum áhorfandans,
þannig að þær sýndu til dæmis
mismunandi árstíðir. Ferðað-
ist Daguerre með þetta áhald
milli markaðanna og hafði tals-
verða aðsókn. En honum var
ljóst, að þetta dygði aðeins með-
an nýjabrumið væri á því, og
þessvegna svipaðist hann um eft-
ir einhverju öðru. Þá var það
sem honum datt i liug að búa lil
ljósmyndir. Hann varð svo hug-
fanginn af þessu, að liann van-
rækti lífsuppeldi sitt og konan
hans nöldraði svöng frá morgni
til kvölds yfir því, að hann var
einlægt að sýsla með ljósmynd-
unartilraunirnar.
Þannig voru þeir þessir menn,
sem Chevalier kynti. Ráðir frem-
ur garmslegir og lífslúnir og
vanir vonbrigðum. Þeir voru fá-
látir, bvor gagnvart öðrum í
fyrstu, en svo fór að þeir „rugl-
uðu saman reitunum" og gerðu
fjelag með sjer.
Fyrst fóru þeir að leita að
efni, sem væri nægilega Ijós-
næmt. Nieqce komst að þeirri
reynd, að ýms silfursölt dygðu
best — það var um 1830. En
þessu miðaði hægt áfram, og
þegar Nicqce dó, 1833, var gátan
enn óráðin. Þó voru þeir þá
orðnir vissir um, að þeir væru
á rjettri leið, en það var harm-
ur Nieqces að honum entist ekki
aldur til að sjá uppskeru iðju