Fálkinn - 08.12.1939, Blaðsíða 8

8
F Á L K I N N
Ú varð að skríða til skarar. Hann
undi ekki þessu lífi lengur. I>uS
færðist skapliörkusvipur um magurt
andlitið „Jeg strýk,“ sagði liann up])-
liátt með beiskju i röddinni. Ung
stúlka, sem gekk fram hjá leit á
maiininn, sem talaði svoiia liátt við
sjálfan sig. Hún hjelt vist, að hann
væi’i ekki með öllum mjalla — kanske
var hann það lika ekki, eða minsta
kosti á hraðri leið tii að missa vitið.
Hann leit í kringum sig. Hann var
kominn út á landsbygðina — rykug-
ar bjarkir stóðu á víð og dreif við
vegbrúnina. Smá kotbýli á við og
dreif og kýr í tjóðri á túninu.
Hann leit á klukkuna — hálf ellefu.
Eftir nokkra klukkutíma mundi Ella
koma heim af skrifstofunni. Hann sá
margt i hugaum — símaliringingar í
allar áttir, tiikynning til lögreglunnar,
auglýsingar í útvarpinu. Kristján
Vang verkfræðingur, 38 ára gamall,
horfinn að heiman frá sjer. Hann er
hár, dökkhærður, en bláeygður og
fölur á hörund. Hann hefir verið at-
vinnulaus lengi, og með þvi að hann
hefir undanfarið verið mjög veiklað-
ur á taugunum, óttast aðstandendur
hans, að eitthvað kunni að liafa orðið
að honum. — Siðan yrði liann tekinn,
sendur heim, og sama kvalalífið byrj-
aði á nýjan leik. Þá fór hrollur um
hann. Nei, aldrei! Þá væri betra að
skrifa Ellu nokkrar línur. Það var
enginn liægðarleikur að fela sig.
Þarna var svolítil kaffistofa. —
Kaffi, gosdrykkir! var málað með
klunnalegum stöfum á girðinguna.
Hann fann að bann var glorhungr-
aður. Taldi peningana — þrjár krón-
ur og eitt brjef af sígarettum. Jæja,
bann þurfti ekki að svelta í hel í
dag. Hann brosti, en brosið varð að
grettum. Jú, Ella var höfðinglunduð.
Hún gaf honum að jeta og hýsti liann
og svo fjekk hann aura fyrir sígarett-
um í ofanálag.
Fyrverandi starfsbróðir hans var
svo hugulsamur, að stinga að honuni
tíu krónuin við og við. Auðmýkjandi?
Ójú. En maður hefir engan rjett til
að vera stærilátur þegar maður er
fátækur. Hann mundi daginn vonda,
eins og það hefði verið í gær. For-
stjórinn gerði boð eftir honum inn
til sín. Fyrirtækið varð að hætta
störfum Þarna stóð hann náfölur og
kom ekki upp nokkru orði. Loks gal
bann stunið upp úr sjer, hvort for-
stjórinn gæti útvegað honum aðra
atvinnu?
„Því miður, Vang,“ —- forstjórinn
fágaði gleraugun sín vandlega. —
„Tímarnir eru erfiðir, eins og þjer
vitið — ailir færa saman kviarnar.
En maður með yðar hæfileikum get-
ur altaf vænst einhvers af framtíð-
inni. Auðvitað megið þjer vísa til
mín um unimæli — jeg skal gefa
yður besta vitnisburð."
Svo hófst martröðin, óslitin röð
af tálvonum. Loks hafði hann verið
farinn að sækja um unglingastörf,
með 50 króna mánaðarkaupi — alt
var betra en iðjuleysið. En allstaðar
sama svarið: of gamall! Þó voru 38
ár enginn öldungsaldur, hann var
jafn ungur og athafnafús og fyrir
líu árum. En nú fanst honum sinnu-
leysið vera að sigrast á sjer. Hann
var þreyttur og vonlaus í atvinnu-
leitinni — vissi úrslitin fyrirfram.
Stundum þegar drukkinn maður með
dauð augu varð á vegi hans, gat
honum dottið í hug: Bara að maður
gæti verið eins meðvitundarlítill og
hann þarna. En hann hristi þær hugs-
anir af sjer — hann var heilbrigðari
en svo.
Verst fanst honum, að nú voru allir
farnir að tala um góðæri — uppgangs
tima kölluðu þeir það. Blöðin voru
altaf að tala um ágætar horfur. En
góðærið hafði þau áhrif á hag lians
og Ellu, að þau urðu að herða á
sultarbandinu, því að neysluvörur
hækkuðu í verði með hverri viku.
Ella varð að strika yfir nýjan vor-
kjól og taka fram hattinn frá í fyrra.
Það var liart. Hann vissi hve henni
fansl það mikilsvert, að vera fallega
klædd og eftir tískunni. Yfirleitl
hafði hjónabandið orðið hin afleit-
asta sneypuför. Hann hafði lesið jiað
úl úr augum hennar á liverjum degi
i öll jjessi ár — og liann liafði sjeð
|iað sem þögula ákæru í augum
tengdamóður sinnar. Henni hafði
heldur aldrei verið um þennan ráða-
hag. Eðlilega — hann var ekki úr
höfðingjastjett bæjarins. Faðir hans
liafði verið óbreyttur verkamaður,
sem koinist hafði i verkstjórastöðu,
en sjeð syni sínum fyrir bestu ment-
un, sem völ var á.
Hann var í ágætri stöðu, þegar
liann kyntist Ellu. Þau kyntust í
samkvæmi hjá stjettarbróður hans —
kona hans var vinkona EIIu. ög hann
varð undir eins gagntekinn af fegurð
heiinar. Hann þekti yfirleitt lítið til
kvenna, æfi hans hafði verið sam-
felt starf, svo að hann vissi ekkert
um þann margvíslega tilgang, sem
konur hafa með því að gefa ungum
mönnum undir fótinn. Auðvitað hlaut
það að vera ást — hvað aniiað?
Þau trúlofuðust og giftust í snatri.
Byrjunin var prýðileg. Yndisleg
funkisíbúð og glaður kunningjafjöldi.
Svo reið þruman yfir. Atvinnumissir-
inn. Og þá hurfu vinirnir — og ástúð
Ellu. Hann sá nú, en of seint, að þau
áttu ekkert sameiginlegt — allan
grundvöll vantaði undir vináttuna.
Hún varð kuldalegri og fjarlægari
með hverjum degi. Það kom fyrir,
að liún stakk upp í hann, þegar
liann leyfði sjer að hafa sjálfstæða
skoðun. Ónei — þegar maður stóð
i hans sporum hafði maður auðvit-
að ekki leyfi til, að hafa neina skoð-
un. Ekki svo að skilja að hann á-
feldist hana — þetta var ekki nema
eðlilcgt. En, drottinn minn, hve liann
þráði alúð og atlot, einstöku sinnum!
„Afsakið þjer, — ætlið þjer ekki
að borða matinn?“ FrammistöðU-
stúlkan var óþolinmóð í málróinn-
um. Hann vaknaði af hugleiðingum
sinum.
„Jú — jú, þakka yður fyrir." —
Hann borgaði og fór að maula seigt
brauðið. Svo kveikti hann sjer í
sígarettu, svolgraði ofan i sig reyk-
inn og slcrifaði: Kæra Ella! Jeg fer
mjna leið. Þú kemst betur af eftir að
jeg er farinn, þvi að jeg er þjer ein-
ungis til byrði. Nei, annars, þetta
er eins og jeg sje að vinna kærleiks-
verk, en það er ekki svo. Það er
mannleysuháttur og ragmenska. —
Mjer er um megn að lifa þessu lífi
lengur. Reyndu að skilja mig — en
þú getur það visl ekki. Karlmenn
einir geta skilið livað jiað er, að
láta kvenfólk vinna fyrir sjer. í
borginni getur enginn notað niig lil
neins. Jæja — kanske einhver bónd-
inn þurfi á vinnuinanni að halda.
Lifðu heil. Kristján.
Jæja, þá var það gert. Hann sá í
liuganum undrun Ellu og móður
liennar! En þeim mundi koma þetta
vel. Honum var ljettara er liann kom
út aftur og hjelt. áfram ferðinni.
Þetta var steikjandi heitur ágústdag-
ur og ekki noklcur vindblær. Það var
eins og loftið stæði kyrt og titraði
af bita. A sumum bæjum var byrjað
að skera kornið. Vinnumennirnir
allsnaktir niður að mitti og hlóðu
upp kornbindunum. Hepnismenn,
hugsaði Kristján, allir höfðu nóg að
starfa, nema liann. En þarna voru
ekki nema smábýli, svo að ekki
þýddi að spyrja eftir vinnu jiar.
Hann lieyrði sjávarnið í fjarska,
og þegar liann var kominn upp á
ásinn, sá hann til sjávar í vestri.
Ætti hann ekki að. ganga þarna vest-
ureftir. Það var svalara meðfram
sjónum og þar voru stærri býlin,
svo að líkurnar voru meiri til að fá
vinnu þar. Honum sýndist sjórinn
svo nærri, en samt þrammaði hann
langa lengi án þess að honum fynd-
isl sjórinn færast nær.
Nú bærði hafgolan við lieitu and-
litinu á honum. Hafið var blátt og
letilegt, það var rjett svo, að það
nenti að brjóta á skerjunum þarna
innfrá. Hann gekk ofan í fjöruna,
afklæddi sig í snatri og synti út. En
livað þetta var notalegt. Eftir á fann
hann kvos milli niarhálmsþúfnanna,
kveikti sjer í sígarettu og kendi un-
aðar í öllum kroppnum, sem liann
liafði ekki fundið í mörg ár. Það var
spánýr Kristján, sem labbaði af slað
á ný. Hann rjetti úr sjer, var Ijettur
i spori og glaður og vongóður og
fór meira að segja að syngja. Hann
gekk heim á nokkra bæi og spurði
eftir vinnu — nei, það vanhagaði
ekki um menn. Hann komsl upp á
veginn aftur og nú fór að draga af
honum.
Vörubíll, fulhir af mjólkurbrúsum,
hafði staðnæmst á veginum, og ung-
ur piltur i samfestingi var að burðast
við að snúa sveifinni, án jiess að
hreyfillinn geri sig líklegan til að
sýna lifsmark á sjer. Kristján hug-
leiddi með sjálfum sjer, livílík vit-
leysa það væri, að trúa svona ung
um strákum fyrir að aka bifreið.
En upphátt sagði hann:
„Sparaðu kraftana, drengur minn.
Það þv’ðir ekki að snúa hvort sem
er.“ —-
Það var lifið lil hans greindarleg-
iim augum: „Ef þú hefir vit á bil-
um, þá stattu ekki þarna glápandi,
en komdu og hjálpaðu mjer.“
Kristján tók viðbragð og fann jieg-
ar, hvað að var. Hreyfillinn fór von
bráðar að miirra. Bílstjórinn brosti,
svo að skein i hvítar tennurnar.
„Þakka jijer fyrir. Jeg varð að
stansa, jiví að stór gæsahópur jjurfti
endilega að álpast vfir veginn, rjett
fyrir framan mig, en svo var mjer
ómögulegt að komast af stað aftur
Jeg er nefnilega búfræðingur, en ekki
bílstjóri," lijelt liann áfram, en bif-
reiðin hjelt áfram og Kristján hafði
sest upp i. „Mjólkin varð að koniast
i mjólkurbúð, en vinnumaðurinn,
sem er vanur að aka bilnum, datt
ofaii um lúkuna á kornloftinu í morg-
un og fótbrotnaði. Það var verra ó-
happið — í svona góðum þerri. Og
nú er ómögulegt að ná í kaupamann,
liví að annatíminn er sem mestur.
Geturðu skilið i öllum jiessum at-
vinnuleysingjum inni í bæjiinum, að
þeir skuli ekki ráða sig í kaupavinnu?
Þeir eru auðvitað hræddir við á-
reynsluna, letingjarnir. ÞaS er ann-
að að púla í sveitavinnu, en dragnast
milli bekkjanna í bænum og virða
fyrirlitningu sína á beiðarlegri
vinnu.“
„Þetta er að sumu leyli rjett, en
það eru ekki allir undir sönni synd-
ina seldir. Sumir mundu þakka fyrir
að fá að púla. Jeg get borið um það,
jiví að jeg er einn af þeim. Yiljið
jiið kanski taka mig i vinnu hjá
ykkur? Jeg er að visu ekki bráð-
ungur, en jeg er hraustur og get
lært.“
Bílstjórilin virti liann fyrir sjer:
„Þú getur orðið samferða heim í
Móland, jeg held að mjer sje óhætt
að lofa þjer atvinnu."
„Móland, er jiað ekki eitt allra
stærsta býlið á þessum slóðum?“
spurði Kristján.
Bílstjórinn brosti út í annað nninn-
vikið. „Ójú, ekki er jiað neitl kot.“
„Jeg gleymdi alveg að segja til
nafns niins. Jeg heiti Kristján Vang',
og er alvinnulaus verkfræðingur.
„Jeg heiti Björg Móland.“
„Drottinn minn — eruð jijer ung
stúlka, og jeg sem hjelt....“ stam-
aði Kristján. „Hárið.... Samfesting-
urinn. Jeg bið yður innilega afsök-
unar. Og jeg sem hefi þúað yður“.
Björg skellihló, og hláturinn var
svo smitandi, að Kristján fór að
hlæja líka. Loks sagði liún: „Það
tekur ekki að biðja afsökunar á því
— maður verður að vera búinn við
þessháttar misskilningi, þegar mað-
ur er svona kliptur, en það er þægi-
legt, og jeg hefi engan tíma til að
ganga á hársnyrtistofur. En hvað
sem því líður, þá er það víst, að jeg
er stúlka og alls ekki kornung, því
að jeg er orðin 26. Og hvað „þú“
snertir, þá skaltu bara halda því á-
fram. við kiinnum best við það í
sveitinni“
„Jeg veit ekki, hvernig jeg á að'
þakka þetta,“ sagði Kristján.
„Þú átl alls ekki að þakka þó að
l)ú ætlir að hjálpa okkur, factum
-■st,“ sagði hún.
Þetta fanst honum merkileg sveita-
stúlka, sem talaði svona.
„Ertu ættuð úr borginni?“ spurði
hann.
Hún hló ertin „Þarf jeg að vera
það, þótt jeg segi factum est. Held-
urðu að sveitaheilarnir í okkur sjeu
svo litlir, að það komist ekki fyrir i
þeim nolckur orð á latínu. Ónei, Jiið
kaupstaðarbúar ættuð að lesa upp
og læra betur. Annars ætlaði jeg að
leggja stund á fornfræði, en svo
dó hann bróðir minn, og vitanlega
átti jörðin ekki að ganga úr ættinni,
að föður míniim látnum. Svo að jeg
fór á landbúnaðarskólann í staðinn,
og það iðrast jeg aldrei eftir.“
Ilve hún var blátt áfram og eðlileg
þessi stúlka. Gerólík kaupstaðarstúlk-
uiiuin. Ekki beinlinis fríð, en svo að-
laðandi. Persónuleg einkenni hennar
svo ósnortin af kaupstaðarmenning-
unni. —
Hann lirökk upp af hugleiðingum
sínum við að hún sagði:
„Nú erum við bráðum komin. —
Þarna sjerðu Móland — er kanske
ekki fallegt þarna?“ Ánægjan yfir
ættaróðalinu skein út úr augunum
á henni, er hún sneri bifreiðinn:
upp á breiðan hliðarveg. Framund-
an blöstu við þrjár stórar, hvitmál-
aðar byggingar og i kring víð flæmi
af grænum túnum og bleikuiii korn-
ökrum. Jú, víst er það fallegt.
Vinnufólkið var að koma heim í
miðdegismatinn. Allir tóku af sjer
trjeskóna við dyrnar og gengu inn
á sokkaleistunum. Sá stærsti og gild-
asti i hópnum staldraði við og horfði
á bifreiðina. Það var Andrjes Móland
bóiidi, maður á sextugsaldri. Höfð-
ingi í sjón, með konganef, andlitið
veðurbarið, loðnar augnabrúnir. Aug-
un Ijósblá og falleg eins og í Björgu,
en hvassari.
„Hjerna kem jeg með nýjan kaupa-
HENNI VAR ÞAÐ UM MEGN