Fálkinn - 08.12.1939, Page 5

F Á L K I N N
5
1 Merkir tónsnillingar lífs og liðnir.
eftir Theodór Árnason.
Úr Hverahlið (Arnór Björnsson). Fyrstu verðlaun á Ijósiniiíulasýn-
inyn Ferðafjelags íslands 1937.
sinnar. Nokkru síðar fann Dagu-
erre af tilviljun, hvernig liann
átti að fá frani myndina. Hann
hafði lengi verið að gera tilraun-
ir ineð joðsilfur - forsilfraðar
eirplötur sem hann ljet joðgufu
leika um, svo að á þær myndað-
isl himna af joðsilfri. En hvernig
scm liann fór að tókst honum
ekki að fá fram neina myndina.
Einu sinni hafði hann í ógáti sett
skál með kvikasilfri inn í skáp,
sem plata var geymd í og þegar
hann tók pJötuna fram daginn
eftir vav myiul á henni. Við
nánari rannsókn fann Daguerre,
að það vaf uppgufunin frá kvika-
silfrinu, sem framkallaði mynd-
ina, þ. e. a. s. kvikasilfrið mynd-
aði himnu á plötuna og þvkkast
þar sem myndin var ljósust.
Þannig kom myndin fram. En
hún þoldi ekki birtu. Eftir
nokkra ln-íð fann Daguerre, að
liægt var að „fixera“ mvndina,
með saltlaka, sem fjarlægði ó-
iýstu silfurblettina.
Þannig var uppgötvunin, sem
Arago lagði fram í franska vís-
indáfjelaginu 7. janúar 1839 og
sem vakti svo mikla athygli. Það
sem vísindamönnunum þótti mest
í varið var, að nú væri hægt að
laka myndir af Ineróglýfum og
allskonar fornletri, sem þeir
liöfðu áður orðið að teikna eftir
frummyndinni með miklum erf-
iðisnnmum. Áhuginn fyrir
egyptskum fræðum var um jæss-
ar mundir mikill í Frakklandi
vegna Jn'nna margvíslegu forn-
gripa, sem Napoleon liafði látið
flytja til París frá Egyptalandi.
En almenningur luigði gotl til
uppgötvunarinnar til annara
nota.
Uppgötvunin var kölluð Dagu-
errotypi. En sá var ljóður á ráði
hennar, að það var ekki hægt að
gera margar myndir eftir sömu
])lötunni. Platan sjálf j)að var
myndin. Þetta var ástæðan til
jiess, að þessi Ijósmyndunarað-
ferð varð hráðlega að víkja fyr-
ir hentugri aðferðum. Forgöngu-
maður endurbótanna varð Hem v
-Fox Talbot, og hann er talinn
þriðji höfundur ljósmyndalistar-
innar. Hann fann „negativið“
öfugu myndina, sem hægt var að
taka eftirmyndir af fyrstu nega-
tív gerði liann úr pappír, sem
sem hann setti hinmu úr joð-
silfri eða klórsilfri á. Myndir
lians fengn nafnið „Talhottypi"
og þær voru „fixeraðar“ á sama
hált og enn er gert. En pappírs
negatívið var ófullkomið, J)að
var svo grófgert, að alt j)að fíima
i myndinni fór forgörðpum. En
j)ó var það einn maður, fyrsti
listamaðurinn i ljósmyndun, sem
tók ágætar myndir með þessari
aðferð á árunum 1840—50. Það
var D. 0. ITill. Það var liann sem
gerði ljósmyndatökuna að list,
og margir urðu til að feta i fót-
spor lians — með misjöfnum á-
rangri.
Nú rak liver umbótin aðra.
Árið 1848 fóru menn að nota
negativ úr gleri í stað pappírsins
og hjet sá Niepce de Vietor, sem
gerði það fyrstur, og var svstur-
sonur Niepce þess, sem áður
getur. Hann festi ljósnæmu sölt-
in í eggjahvítu á glerplötuna og
voru þessar plötur kallaðar al-
l)uminplötur. En eftir þær komu
kolodiumplöturnar eða liinar svo-
kölluðu votu plötur, sem nolaðar
vorit af sumum fram á jtessa
öld. Þar var skotbómull eða kol-
lodium notað í stað eggjahvít-
unnar til þess að hinda ljósnæmu
söltin. Ljósmyndarinn varð sjálf-
ur að blanda þetta og hella þvi
á plötuna rjett áður en liann tók
myndina. Þurfti hann j)ví jafn-
an að liafa ýms efni, l'öst og
fljótandi, við liendina — lieilt
apótek, ef svo mætti segja — og
var j)etla mjög ój)ægilegt, eink-
um fyrir ljósmyndara á ferða-
lagi Og hinar fyrstu Ijósmynda-
vjelar voru líka ómeðfærilegar
— á við j)vottahorð að stærð. Það
var vandaverk að taka myndir i
þá daga. Og þegar ljósmyndar-
inn var að taka myndir úti varð
hann að hafa með sjer svart
tjald, sem engin skíma komst í
gegnum, til J)ess að blanda söltin
og búa plöturnar undir.
En jafnframt og þeim fjölg-
aði, sem tóku myndir, þá fjölgaði
umbótunum. Árið 1871 fann dr.
Maddock upp þurefni, sem hægt
Richard Strauss
(f. 1864)
Á fyrsta fjórðungi þessarar aldar,
var ekkert tónskáld svo ofsalega uni-
þráttað, sem Richard Strauss. í hvert
sinn, sem ný tónsmíð kom fram eftir
hann, ætlaði alt um koll að keyra í
hinum svokallaða músik-heimi. Nú
hefir lengi verið hljótt um liann,
þennan sjerkennilega, stórgáfaða og
hámentaða tónsnilling, enda er hann
nú hniginn mjög að aldri.
Strauss er fæddur í Múnchen 11.
júní 1864. Var faðir hans frægur
„hörn“‘-leikari, Franz Strauss að
nafni. Það þótti auðsjeð, þegar
Strauss var barn að aldri, að hann
myndi vera gæddur óvenjulegum tón-
listarhæfileikum. Faðir hans hafði
skilning á þessu og útvegaði lionum
kornungum góða kennara í' fiðlu- og
pianó-leik, og náði R. S. ungur góð-
um tökum á báðum þessum hljóðfær-
um. Ellefu ára gamall fór hann svo
að nema hljóðfræði og tónsmíðagerð
(Komposition) lajá einhverjum besta
kennaranum, sem þá var völ á i
Múnchen, Wilhelm Meyer og naut
tilsagnar lians um finnn ára skeið
(1875—1880), en stundaði annars
nám í mentaskóla, varð stúdent og
var síðan um liríð á háskólanum.
Þegar hann var 1 (5 ára, kom fram
fyrsta hljómdrápan hans (d-moll) og
var að leysa upp og setja á ])löt-
urnar jafnóðmn og myndirnar
voru teknar. Var þetta mikil
framför. En 1873 fann Burgess
upp betri þurplötur, sem liægt
var að setja formálalaust inn í
vjehna og loks rak Ameríku-
maðurinn George Eastmann
smiðshöggið á alt sainan með því
að'finna nýja umhót, sem allir
pekkja. Hann fór að framleiða
glerplötur (þurrar) árið 1870, en
1888 byrjaði hann að sclja „film-
itr“ — ljósnæmar rænnir úr
celluloid, sem gerðu almenningi
k'leyft að iðka ljósmyndun.
Sögulokin Jiekkja flestir af
eigin reynd. Nú fer varla nokk-
ur maður svo í skemtiferð, að
hann hafi ekki með sjer ljós-
myndavjel. Og vjelarnar sjálfar
hafa verið endurbættar svo, að
J)að er orðið vandalitið að laka
myndir. Ef maðurinn liefir
smekk til að velja sjer fallegt
mýndarefni gengur liitt af sjálfu
sjer. Sjónfræðingarnir fægja betri
og hetri linsur, svo að nú er
hægt að taka skarpar augna-
bliksmyndir. Og með sjerstök-
um úthúnaði á linsunni er fyrir-
hygt, að myndin verði dauf i
jaðrana.
Ljósmyndun er ekki aðeins
orðið atvinnustarf fjölda fólks
lieldur og skemtun alls almenn-
ings. Það var Georg Eastmann,
sem þakka má liið siðara, en
jafnframt lionum komu aðrir,
sem ekki standa honum að baki
og má þar fyrst og fremst nefna
J)ýsku verksmiðjurnar, sem hafa
náð heimsviðurkenningu, eigi sist
vegna linsanna frá Zeiss i Jena,
sem er ínesta sjóntækjagerð
heimsins.
á næsta ári ýmsar tónsmíðar aðrar,
allar í klassisku formi, eða því sem
næst, svo sem forleikur í c-moll,
nokkrar sal-tónsmíðar (Kammermus-
ik) og kvöldlokka (Serenade) fyrir
9 blásturhljóðfæri, og var þessu flestu
vel tekið og þótli bera vott um mikla
hæfileika. Og þá strax var eftir því
tekið, að II. S. myndi verða snillingur
í því að raddsetja og nota hljóðfær-
in í hljómsveitinni á frumlegan hátt,
þó að hann væri þá enn ekki farinn
að hregða eitt verulega eða „lineyksl-
anlega“ út af því, sem menn gátu
áttað sig á, eða með öðrum orðum:
viðurkendum reglum.
Píanósnillingurinn og hljómsveitar-
stjórinn Hans v. Búlow í Múnclien
(sjá þáttinn um Wagner) var alda-
vinur föður R. S. og það mun hafa
verið hann, sem fyrst veitti athygli
óvenjulegum tónlistarhæfileikum R.
S. og hafði hvatt lil þess, að honum
var veitl sem best tónlistarmentun,
þegar frá upphafi. Hafði hann síðah
fylgsl með framförum og afrekum R.
S. og 1885 kemur liann því til leiðar,
að Richard fær stöðu í Meinungen,
sem „hertogalegur hirð-tónlistar-
stjóri".
í Meinungen kyntist R. S. merkum
tónlistamanni, Axel Ritter að nafni.
Var Ritter þessi eldlieitur fylgjandi
listarstefnu þeirri, sem j)á var haldið
fram af hinum svonefnda „Weimar-
skóla“, en forystumenn lians voru
þeir Berlioz og Liszt. Varð Strauss
fyrir miklum áhrifum af þessum
Ritter og lirifinn mjög af hinni nýju
stefndu. Og þessi áhrif urðu svo til
þess, að nú fóru tónsmíðar lians
sjálfs að verða með alt öðru yfir-
bragði, en áður hafði verið. Kom nú
enn betur fram en áður, sú fádæma
hugkvæmni, sem hann var gæddur og
leikni, sem liann hafði yfir að ráða
i raddsetningu og notkun hljóðfær-
anna. Ilan varð nú á skömmum tíma
„tónskáld framtiðarinnar" — fútúr-
istiskt tónskáld, og það svo öfga-
þrungið, að þvi er möniium fanst þá,
að ekki tók nokkru tali. Vist er það,
að minsta kosti, að af núlifandi fylgj-
endum Weimarskólans, er R. S. sá,
sem lengst hefir farið, enda er liann
tvímælalaust þeirra gáfaðastur, senni-
lega mentaðastur, og langsamlega
mestur snillingurinn í því „að koma
fyrir sig orði“ i symfóniskum tón-
smíðum.
Árið 1886 gerðist hann hirð-hljóm-
sveitarstjóri í Múnclien og 1889 var
honum boðið hliðstætl embætti i
Weimar, 1894 fór ' hann aftur til
Múnchen, en 1898 rjeðst hann til Ber-
línar sem hirðhljómsveitarstjóri og
var kjörinn aðaltónlistarstjóri ])ar
(Geeralmusikdirektör) 1908.
Eins og áður er sagt, hefir verið
Frh. á bls. 13.