Fálkinn - 22.12.1939, Side 16

10
F Á L K I N N
X^TdL KONUNGUR — eða eigum við
'*''heldiir að kalla hann Sóta —
verður rekinn frá ríkjum eftir eitt
ár! Gagnlegri hylting liefir aldrei
orðið í neinum höfuðstað, því að
Sóti er hverjum manni hvimleiður,
liann er spillir heilhrigði og þrifn-
aðar, hann veldur kvefpestum og
skítur lit fötin. Og svo heimtar hann
'miljón króna í skatt á hverju ári, og
borgar hann Englendingum, sem eru
miklu ríkari en við.
hessi saga er fallegasta æfintýrið,
sem núlifandi Reykvíkingar geta sagt
krökkunum sínum eftir nokkur ár.
Ef að reykvískt barn væri spurt
núna, hvernig stæði á því, að höfuð-
staðurinn hjeti Reykjavík, þá gæti
það vel haft til að svara: „Það er af
hvort ekki væri liægt að auka vatns-
magnið. Þar voru boraðar 14 holur,
frá 20 til 246 metra djúpar. Vatnið
óx um þriðjung og hitnaði um 5
stig! Og 1930 var þessi tilrauna-hita-
veita fullgerð. Hún kostaði 235.000
krónur og gefur 40.000 króna hagn-
að á ári. Iiitar upp Sundlaugarnar,
Sundhöllina, Landspítalann, Austur-
bæjarskólann og rúm 50 íbúðarhús.
Og það liefir ekki komið fram, sem
margir óttuðust, að liin mörgu efni
í hveravatninu útfeldust og stifluðu
pípurnar á leiðinni.
Hverauppspretturnar uppi á Reykj-
um voru nú rannsakaðar og mæld-
ar. Þegar frumrannsóknum var lok-
ið, reyndust þær gefa 106 litra vatns
á sekúndu af 82 stiga heitu vatni. Jón
Reykja - hiti
í Reykjavík
jjví, að það er svo mikill reykur
hjerna stundum. En eftir nokkur ár
dettur engu barni í hug að svara svo.
Þá vita öll hörn, hversvegna Reykja-
vík heitir Reykjavík, og þá liafa öll
Þorláksson hafði í frumerindi sínu
um málið bent á Reyki eða Hengil,
sem líklegustu hitagjafa Reykjavíkur.
En þessir 106 lítrar nægðu ekki nema
hálfri Reykjavík. Og nú var afráðið
börn betri skilning á, hvers virði
hverahitinn er landinu, en jjau hafa
nú. En er það skrítið, að örlögin
skyldu liaga þessu svona? Að bærinn,
sem heitinn var eftir hverahitanum,
skykli verða fyrsti höfuðstaðurinn í
veröldinni, sem gat látið reka Sóta
á burt.
Æfintýrið hófst með fyrirlestri
Jóns heitins Þorlákssonar í Verk-
fræðingafjelagi íslands fyrir 14 ár-
um. Ef maður á þá ekki að segja, að
það hafi byrjað í Reykholti einhvern-
tíma kringum 1220, því að margl
bendir á, að Snorri Sturluson liafi
leitt heita gufu frá Skriflu inn í
híbýli sín í Reykholti. Þegar gamli
bærinn í Reykholti var rifinn fyrir
nokkrum árum, fundust jiar í jörðu
pipur úr deigulmó, sem að líkindum
hafa verið fyrsta eim- eða hita-
vatnsveitan á íslandi. Svo kom bónd-
inn á Sturlureykjum í byrjun aldar-
innar, svo Sigurjón á Álafossi, sem
Ijet Amsterdamhver kynda verksmiðj-
una svo rösklega, að allir gluggar
stóðu upp á gátt, þótt liörkufrost
væri úti — og svo komu gróðurliúsin
á Reykjum.
Og svo kom Reykjavik. Hin stór-
kostlega tillaga Jóns Þorlákssonar
liafði þau áhrif, að ákveðið var að
setja upp ofurlitla hitavcitu við
þvottalaugarnar, til þess að sjá hvern-
ig útreikningur verkfræðinga stæð-
ust reynsluna. Fyrst var farið að
bora við Laugarnar til þess að sjá,
að bora og leita að meira vatni. —
Verkið gekk seint framan af, því að
borinn sem bærinn átti var of lítill
og illa gekk að ná í annan stærri.
Og þegar sá stærri kom, þá bilaði
hann fyrst í stað. En þegar barna-
sjúkdómum hans var lokið, þá fór
að ganga. Nú koma 220 lítrar á
sekúndu af 87 stiga heitu vatni til
jafnaðar, upp úr uppsprettunum á
Syðri Reykjum. Þegar í byrjun náði
bærinn kauprjetli á hitagjafanum fyr-
ii ákveðið verð og keypti hann síðan.
Svo þurfti nú vitanlega að rífast
dálítið um þetta áform, eins og um
öll merkileg mál. Sumir vildu fá
liitann ofan úr Hengli, aðrir sunpan
úr Krýsuvík, og enn aðrir vildu alls
engan hverahita. Það varð stjórn-
málaþref um málið og það má telja
víst, að ef ekki hefðu verið vaktar
um það deilur, þá þyrftu Reykvík-
ingar ekki að gjalda Sóta neinn skatt
i vetur. Jón Þorláksson var orðinn
borgarstjóri og á hans árum hafði
bærinn með höndum Sogsvirkjunina,
sem þó ekki varð fullgerð fyr en að
honum látnum. Og undir eins og
henni var lokið, þótti tímabært að
snúa sjer að framkvæmd hitaveit-
unnar. Það fjell í hlut núverandi
borgarstjóra, Pjeturs Halldórssonar,
að opna rafstöðina við Ljósafoss og
það fjell í hans hlut að koma liita-
veitunni á rekspöl, ásamt Valgeir
Björnssyni bæjarverkfræðingi. En sá
maður, sem einkum hefir undirbúið
T. v.: Borunarturninn á Reykjum.
— Aö ofan: Úr borunarskálanum. —
Neðst: Vatnið fossar út úr pipu i
einni borunarholunni. Sú dýpsta
fjeirra er 560 metrar.
hina verkfræðilegu hlið málsins,
stjórnað bornum og öðrum rannsókn-
um, reiknað út kerfið og því um líkt,
er Helgi Sigurðsson verkfræðingur.
Loks var í sumar samið við verk-
fræðingafirmað Höjgaard & Schultz
um byggingu hitaveitunnar og láns-
útvegur til hennar og er sú saga i
svo fersku minni, að óþarft er að
rekja liana hjer. Yfirverkfræðingur
þessa firma við verkið er Langvad
verkfræðingur, sá hinn sami, sem
stjórnaði virkjun Ljósafoss síðara
árið.
í sumar sigldu þeir, borgarstjóri og
bæjarverkfræðingur, til þess að ganga
frá samningum við verktaka og síðan
starfaði Helgi Sigurðsson með verk-
fræðingum firmans að undirbúningi
málsins í alt sumar. Tilboðin í allar
pípurnar í bæjarkerfið komu fyrstu
dagana í september og var sainþykt
að taka þýsku tilboði i þessar pípur.
Er nú verið að smíða þessar pípur
og von um, að takast megi að fá þær
fluttar hingað jafnóðum. Þessar píp-
ur í götunum verða mjög misvíðar,
aðalæðarnar 300 mm í þvermál en
smæstu æðarnar 25 mm. Alls mun
æðakerfið í götunum verða um 40
kílómetrar á lengd.
En svo að byrjað sje við upptökin,
þá er gangurinn þessi: Frá upp-
sprettunum á Reykjum er vatnið leitt
i pípum að einni dælistöð. Hún tek-
ur við því og dælir því gegnum tvær
pípur, 15,3 km. langar, alla leið ofan
á Kongsmel i Öskjuhlíð. Þessar píp-
ur eru 325 mm. í þvermál. Liggja
jiær í steyptum stokk, sem allur er
ofanjarðar og verður fylt með vikri
eða gjalli kringum pípurnar í stokkn-
um og síðan steypt yfir. Pípur þess-
ar eru frönsk uppgötvun og heita
Bonná-pípur. Eru þær úr stálþynnu,
sem sement er steypt á og styrkt
með vírneti, bæði utan og innan.
Vegna þenslunnar, sem verður all-
mikill á pipunum eftir hitastigi vatns-
ins, er umbúnaður á þeim, með 400
metra millibili, Jiannig að Jtær geti
gengið livor inn í aðra og dregist
sundur aftur er þær kólna, líkt og
kíkir.
En hvað tekur svo við á Kongs-
mel? Hann er 61 meter á hæð, svo
að þaðan á vatn að geta runnið um
allan bæinn. Þarna á melnum verða
reistir geymar, sem rúma 1000 rúm-
metra liver, til Jiess að taka á móti
heita vatninu frá Reykjum og miðla
því í bæjarleiðsluna á þeim tíma,
sem mest er notað af heita vatninu i
bænum. Vatnið frá Reykjum rennur
nefnilega jafnt dag og nótt, en fólk-
ið í Reykjavík notar meira vatn á
sumum tíma sólarhringsíns en öðr-
um. Því eru vatnsgeymarnir, svo að
hin dýrmæta hitalind nýtist sem best.
Gert er ráð fyrir, að fimm vatns- '
geymar verði bygðir í hring, en i
miðju þeirra verði gæslustöð, sem
með einu handtaki getur jafnað rensl-
ið í hvern geymi og úr. i
Frá geymunum á Öskjuhlíð rennur
vatnið svó í tveimur 400 mm. víð-
um pipum ■ niður á blett við Hring-
braut, austanvert við Landspítalann,
en þar er ráðgert að torg verði í