Fálkinn - 22.12.1939, Blaðsíða 28

22
F Á L K I N N
Eftir messu gekk
söfnuðiirinn npj) að
altarinn með offrið
sitt. —
varð koniið — yfir brauðunum, öl-
kagganum og á sperrur og bita. Og
rækist maður á slrá, lirosshár eða
þvi um líkt, var sjálfsagt að binda
þesskonar i kross.
ÞRIFNAÐUR ER ÞARFUR.
Undir eins og hringd höfðu verið
inn jólin fóru allir i laug og þvoðu
skítinn af sjálfum sjer og öðrum og
fóru síðan í spariföt sín. Var
þetta þarfur siður, því að i þá daga
gerði fólk litið að því að þvo á sjer
kroppinn. Jóiabaðið var eina baðið,
sem ýmsir fengu alt árið.
En meðan heimilisfólkið var að
þvo af sjer skítinn frammi í eld-
húsinu — eða baðstofunni — ljeku
ýmsir ósýnilegir árar listir sínar
inni í bænuin. Annars má geta þess,
að í sambandi við jólabaðið gátu
forvitnar stúlkur fengið að sjá
bóndaefnið sitt. Þær áttu þá að ganga
þrisvar sinnum aftur á balc kring-
um baðstofuna, með ölkollu i liend-
inni. í þriðju umferðinni heyrðist
brak og brestir, sem stúlkurnar máttu
ekki láta á sig fá, og rjett á eftir
kom maður, gekk að stúlkunni og
saup upp úr bjórkollunni hennar og
fór svo þegjandi á burt aftur. Það
var mannsefnið.
Þegar maður þóttist vera orðinn
nógu hreinn til þess að fagna jól-
unum og nýja árinu, var bætt elds-
neyti á baðhlóðirnar og síðan farið
úl. Nú máttu álfar og aðrar ósýni-
legar verur þvo sjer líka ef þær
lysti, og fólk þóttist hafa órækar
sannanir fyrir því, að þær notuðu
sjer þetta leyfi óspart, því oftast
heyrðust hin fáránlegustu hljóð úr
baðstofunni og vegsummerkin voru
hin einkennilegustu, er fólk kom
þangað næst. En þegar margir mán-
uðir líða, milli þess að fólk kemur
í baðstofuna getur vitanlega ýmis-
legt skeð, t. d. að steinn losni úr
vegg. En það þótti ekki nema eðli-
legt, að ósýnilega fólkið vildi lauga
sig, úr því að því var boðið það,
og notaði þetta eina tækifæri, sem
gafst á árinu.
Nú voru allir orðnir svo hreinir,
sem þeir gátu orðið, og var sá safn-
ast saman í stofunni, þar sem alt
var ijósum prýtt og mikill matur á
borðum. Á arninum lá langur við-
arlurkur, sem náði langt út í stof-
una. Sumstaðar í Sviþjóð og í Eng-
landi hefir þessi venja haldist fram
ó þennan dag, og í Englandi þykjast
menn hafa sannanir fyrir, að Iiann
sje frá heiðinni tið. Englendingar kalla
jólin Kristmessu, en þessi arindrumb-
ur heilir yule-bloc. Yule er sama
orðið og jól, og nafnið' var til löngu
áður en kristni kom á norðurlönd,
en var notað um hina heiðnu sól-
stöðuhátíð.
Það kom fyrir, að þessi jóladrumb-
ur var svo stór, að hann var notaður
ár eftir ár. Þegar drumhurinn hafði
verið lagður á eldinn hófst afhend-
ing jólagjafanna og það var sum-
staðar ekkert smáræði, sem gefið var.
Á óðalssetrunum var það siður að
gefa öllum jólagjöf, er húsbændurnir
höfðu haft eitthvað saman við að
sælda á árinu, enda skiftu gjafirnar
þar stundum hundruðum.
Það vita líklega ekki margir nú
á dögum, að á jólanótt klukkan 12
standa kýrnar upp á básum sínum
og fara að tala hebresku saman! Og
kunni maður þetta mál, getur maður
rabbað stundarkorn við kýrnar, sem
maður annars getur ekki talað við
all árið, þó maður sjái þær daglega.
Á sextándu öld trúði fólk þessu, eins
og nýju neti og finst ekki nema eðli-
legt, að skaparinn leyfði skepnunum
að njóta málfæris og fá tækifæri til
að tala, ofurlitla stund úr árinu.
ENGLANA ÞYRSTIR.
En það voru fleiri en menn og
skepnur, sein nutu jólanna. Skrítið
sambland heiðni og kristni er það til
dæmis, að trjánum var gert gott,
með því að hella mjólk eða öli yfir
rætur þeirra á jólununi, og um leið
átti maður að segja: „Gleðjist þið,
trje! liinn heilagi Karst er kominn!“
Sömuleiðis þótti það sjálfsagt, að
setja kollu með öli lit á bæjarvegg,
handa englunum. — Þá mátti ekki
þyrsta á jólanóttina.
Á jólakvöldið setti fólk á sig livert
smáræði, sem að höndum bar, þvi að
af öllu mátti ráða ýmislegt um kom-
andi ár, hvort heldur var gott eða ilt.
tiað þótti talsvert áhættuspil að
hætta sjer út úr hænum á aðfanga-
dagskvöld og það gat dregið dilk á
eftir sjer að líta út um gluggann, því
að sá sem einu sinni sjer ófreskjur,
bíður þess ekki bætur alla sína æfi.
Mesta gát varð þó að hafa á smá-
börnunum, því að huldufólkið sat
um hvert tækifæri til að slela þeim
og láta umskifting í vögguna í stað'-
inn. En þættist fólk vita, að liuldu-
fóíki hefði tekist að hafa barna-
skifti, þrátt fyrir alla varúðina, þá
var það helsta ráðið, að misþyrma
barninu á allan hugsanlegan liátt
þrjú fimtudagskvöld í röð, berja það,
hrækja á það, fleygja þvi í ösku-
stóna og þessháttar, svo að huldu-
fólkinu rynni blóðið til skyldunnar
og liefði barnaskifti aftur. En væri
fólk ekki vist um, ^ð skifti hefði
verið höfð eða tímdi ekki að heita
pyntingum við börnin, var liægt að
láta alt dankast til páska og fara
með barnið út i sólarupprás á páska-
morgunn. Ef það var huldubarn þó
sprakk það.
Það var ógaman að liggja einn ó
jólanótt, því að huldufólkið hafði það
líka til, að sýna fullorðnu fólki grátt
gaman, þótt það væri sjaldgæfara.
Þessvegna var borinn hálmur á stofu-
gólfið og svo svaf alt heimilisfólkið
i einni kös á gólfinu jólanóttina.
Þetta átti jafnframt að sýna, að á
jólunum væri allir jafnir. Á jólun-
um voru engir yfirmenn og engir
undirgefnir, en allir jafnir.
Fyrsti jóladagur var helgaður
heimilislífinu, hann var friðaður. Þá
átti enginn fara í heimsókn, en ef
það bar við, að gest bar að garði
eigi að síður, þá fjekk hann ómjúkar
viðtökur. Það var skvett á hann fisk-
soði.
HESTADAGURINN.
Á annan dag jóla var heiðursdagur
hestanna. Þessi hluti jólasiðanna
stafaði eingöngu frá lieiðnum sið.
Sankti Stefán hefir af einhverjum
ástæðum verið gerður verndarvættur
hestanna, og hann og lians lið var
heiðrað með kappreiðum og burt-
reiðum og hestaati. En áður en leik-
irnir hófust var hestunum jafnan
komið í gott skap, þeir voru látnir
þamba vænan slatta af bjór. Það
þótti gott að taka liestum blóð á
2. jóladag, en þó ekki fyr en kapp-
reiðarnar vor afstaðnar.
Þegar þessari ákveðnu „skemti-
skró var lokið, liófust stórveislurnar.
Fólk lijelt lieimboð og var boðið í
heimboð, og sumir komu óbeðnir
þangað, sem mest þótti vonin um
rausnarlega beina. Mikið var þamb-
að af öli í þessum veislum og ýmis-
legt haft til skemtunar, einkum söng-
leikir allskonar, sem allir tóku þátt
í. Margir þessara leikja eru til enn
í dag og notaðir af börnunum, ekki
aðeins á jólum lieldur alla tyllidaga.
Einn var sá leikur, sem aldrei
gleymdist og var vinsælastur í öll-
um jólasamkvæmum 16. aldar. Hann
var í því fólginn, að einn i hópnum
var flengdur. Fyrst var bundið fyrir
augun á honum og lionum liring-
snúið nokkrum sinnum, en að því
búnu var liann lagður upp á borð.
Við livert högg spurði só sem lamdi:
„Fjekstu stroku?“ en hinn svaraði:
,,Það lield jeg,“ og átti jafnframt að
geta hver hefði barið. Var hann lam-
inn á ný þangað til lionum tóksl
að geta rjett. ^
Sumstaðar var bannað að dansa á
jólunum, því að ýmsir töldu dansinn
syndsamlegan og var refsing lögð
við. Ein af refsingunum var sú, að »
sá seki átti að dansa alt órið!
Ein jólaskemtunin var sú. að taka upp hálmstrú með tánum.
FJALL-FINNAR FLYTJA ....
Niðurl. frá bls. 20.
sina — 3000 dýr. Hann kom frá
Kautokeino og ætlaði ofan i
Hreppafjörð. Lengi hafði liann
verið konungur norður þar, hæði
yfirmönnum og skepnum en nú
var liann í siðustu ferðinni. Þetta
var síðasta rekstrarförin Iians yf-
ir hvítu fjöllin þarna í eyðimörk-
inni. Hann dó um haustið, þessi
rikasti Fjall-Finni Lappmerkur
og glæsilegasti sonur öræfanna.
Áður en við komumst niður að
sjó fæddist fyrsti kálfurinn i
hjörðinni, en hann drapst sam-
dægurs, þó hreiðrað væri um
hann í sleðanum. Hann Áslákur
varð ljótur á svipinn þegar kálf-
urinn fæddist.
Þetta verður kall sumar,
það skaltu bölva þjer upp á,
sagði hann. — Þetta var uxa-
kálfur, og þá verður sumarið
kalt og súrt. Það reyndist rjett,
en ekki skal jeg um það segja t
hvort það var tilviljun, eða kálf-
inum að kenna.
Á fimtánda degi komum við
út að sjó, og rákum lireinahjörð-
ina á sund Magerösundið. Við
höfðum ekki mist einn einasta
hrein, en sumir hinir höfðu rnist
fast að tuttugu úr rekstrinum
sínum. Þeir höfðu rekið of hart
og ungviðið hafði gefist upp á
leiðinni. Svona gengur það í
rekstrarferðunum. Einn er liepp-
inn, annar óheppinn og þetla
skiftist á ár frá ári.
Nú hafa Fjall-Finnarnir verið
á rekstrarferð tvisvar siðan og
enn fara þeir sömu leiðina og
fyr. Stórir eru hóparnir, langar
lestirnar. Tjöldin færast frá
norðri lil suðurs, frá austri til
vesturs mót vori og sumri.