Fálkinn - 22.12.1939, Blaðsíða 38

32
F Á L K I N N
NNGVALLAMYND
SIGURÐAR MALARA
& gnfuskipi tii Grimseyjar
fyrir 43 árum.
Grenivík, en þar bættust .10 í hóp-
Af myndlistarmönnum á 19. öld
kveður mest að Sigurði Guðmunds-
syni málara. Hann hefir þá sjerstöðu
meðal þeirra, sem þá list iðka um
þær mundir, að hann lagði ungur út
á námsbrautina. Hann var maður
fjölliæfur, hafði að vöggugjöf hlotið
ríka listlineigð og auk þess skaps-
muni ákafamannsins, sem veit hvað
hann vill og keppir af einbeitni að
settu marki. Fyrir þetta vinst hon-
um öðrum betur námið og má sjá
þess merki í vinnubrögðum hans.
En Sigurður varð skammlífur (1833
—1874) og átti við vanheilsu að striða
og fjeleysi. Margþætt áhugamál
dreifðu starfskröftum hans að óskyld-
um verkefnum, svo ekki liggur ýkja-
mikið eftir hann í þeirri grein listar-
innarð sem hann er tíðast kendur við,
málaralistinni. Margir kannast við
mannamyndir hans, leiktjöld, teikn-
ingar af búningi kvenna og mann-
virkjum og vopnum frá Söguöld, en
landlagsmyndir gerðar af honum eru
fágætari.
Nýlega hefir komið i leitirnar máð
ljósmynd af Þingvallamynd eftir Sig-
urð, og er liún þess verð að bætast í
hóp þeirra mynda, sem varðveittar
eru eftir liann, því að hún staðfestir
fjölliæfni lians og sýnir, að hann hef-
ir hafl góða handastjórn á gerð land-
lagsmynda. Málarinn stendur á Spöng-
inni og horfir til norðurs. Sjest Niku-
lásargjá til liægri, en Flosagjá til
vinstri, niður í vatnsborð. Austan
Nikulásargjár sjest skák af hrauninu,
en handan Flosagjár yfir Vellina,
svartur veggur Almannagjár og foss-
inn steypast fram af berginu og úðar
upp af. í fjarsýn eru Súlur, Gagnheiði
og Ármannsfell. fyrir enda þess sjest
á Mjóafell, en bak við það byrjar
vesturlialli Skjaldbreiðar, og er skýj-
aður himinn yfir fjöllunum. Eftir
Spönginni ganga þrír menn (á forn-
mannabúningi?). Myndin hefir annað-
hvort verið brotin í kross eða rifin
í fjóra liluta, en síðan skeytt saman,
og eru samskeytin sjáanleg frá efra
jaðri hennar gegnum Gagnheiði miðja
og niður úr, einnig þvert yfir mynd-
ina, um skýið, sem liggur yfir fjöll-
unum.
Engu þori jeg að slá föstu um ald-
ur myndarinnar, en sennilega er lnin
gerð sumarið 1861, þá var Sigurður
á Þingvöllum í fylgd með Birni Gunn-
laugssyni, er liann mældi alþingis-
staðinn forna og gerði uppdrátt af
lionum, þann sem prentaður er i Is-
landslýsingu Kaalunds, en í þeirri
ferð mun Sigurður einnig hafa gert
staðarrannsóknir þar, til undirbún-
ings riti sínu, „Alþingisstaður hinn
forni við Öxará.“ Mjer þykir það
liklegra, að lnin sje máluð þá en
1873, er Sigurður sat Þingvallafund
eða 1874, síðasta sumarið sem hann
lifði, en þá var hann þar með Sig-
fúsi Eymundssyni til þess að sjá um
undirbúning Þjóðhátíðarinnar. Bæði
var það, að Sigurður sinti þá lítið
málaralist, og í þetta sinn hefir hann
liaft nóg annað að sýsla.
Landlagsmynd eftir Sigurð málara
er svo fágæt, að liún má ekki glatast,
og vel mætti þessi mynd, ef hún er
einliverstaðar varðveitt í einkaeign,
komast i urnsjá þjóðminjavarðar eða
Mentamálaráðs, og ef betri ljósmynd
af henni er fáanleg, mætti teikna
hana að nýju og geyma i þjóðminja-
safni eða Þingvallabæ eða á öðrum
virðulegum stað. Til þess hefir Sig-
urður unnið, því að hann átti mikinn
hlut að því að þjóðminjasafnið varð
til, og enginn lijelt drengilegar á lofti
lielgi Þingvalla en hann með ritum
sinum og rannsóknum.
Sigurður málari var framarlega i
sveit þeirra bardagamanna, sem liróp-
uðu eggjunarorð í eyru þjóðar sinnar
og livöttu til viðreisnar og dáða.
Hann var eins auðugur að hugsjón-
um, og hann var snauður að því, sem
til heimsláns er talið. Þó var hann
gæfumaður, því áhugamál hans gengu
fram að honum lifandi og þó betur
eftir hans dag og verður ekki sagt,
að sá maður hafi til einskis barist,
sem svo er um. Þjöðminjasafnið er
orðið þjóðarauður og þjóðargersemi,
og Þingvöllum allur sómi sýndur.
Svona á þetta að vera. Minningu Sig-
urðar ber einnig að sýna sóma og
varðveita handverk hans. Ef einhver,
sem les þessar linur, gæti vísað áhvar
þessi mynd sje niðurkomin gerði
hann minningu íslensli,a húmanistans,
Sigurðar Guðmundssonar málara,
greiða, og stuðlaði að varðveislu
hennar.
Jens Bjarnason.
Eftir Oscar Clausen
Það var á síðasta áratug aldarinn-
ar sem leið, að menn voru, að marki,
farnir að finna lil þess hversu sam-
göngur voru erfiðar með ströndum
fram, einkum á Austfjörðum og fyrir
Nor&urlandi, en þá var það Tlior E.
Tulinius, sem lijálpaði upp á sakirnar
í samgöngumálunum, eins og svo oft
síðar þegar liann braust i að kaupa
hvert gufuskipið á fætur öðru, til
þess að bæta úr siglingaþörfinni
hingað til landsins og meðfram
ströndum þess. -— Tulinius átti gufu-
bát, sem lijet „Brimnes" og ljet hann
ganga í strandferðum fyrir austur-
og norðurlandi sumarið 1896 og hjelt
hann uppi áætlunarferðum á svæð-
inu frá Ilornafirði norður um land,
alla leið til Sauðárkróks. — Báts-
ferðir þessar bættu vel úr brýnni
þörf um samgöngur milli hafna fyr-
ir austan og norðan, og var, ef til
vill, einna mest orsök þess, að menn
gjörðu almennar kröfur til reglu-
bundinna strandferða, sem var full-
nægt skömmu siðar þegar Samein-
aðafjelagið Ijet „Skálholt“ og „Hól—
ar“ fara reglubundnar strandferðir
eftir áætlunum, mánaðarlega frá
Reykjavik austur og vestur um land.
í byrjnn júlímánaðar 1896 kom
„Brimnes“ til Akureyrar og átti að
standa þar við í 3 daga. Klemens
Jónsson, siðar ráðþerra, var þá bæj-
arfógeti á Akureyri og sýslumaður í
Eyjafjarðarsýslu. Hánn gekst þá fyrir
því, ásamt Eggert Laxdal kaupmanni
á Akureyri, að fá bátinn til þess að
fara skemtiferð til Grímseyjar, ef svo
mikil þátttaka yrði að kolin fengist
borguð. — Skipstjórinn var fús til
ferðarinnar og þálttakan var mikil,
enda var fargjaldið lágt, aðeins 2 kr.
50 aur. fram og aftur á 1. farrými og
1 kr. 50 aur. á öðru. Það gáfu sig,
þegar i byrjun, fram rúmir 40 karlar
og konur, sem vildu taka þátt í ferð-
inni og voru 12 þeirra úr Öngul-
ulstaðahreppi einum. Einn þeirra,
sem fór þessa ferð, var Jón gamli
Borgfjörð fræðimaður, faðir Klem-
ensar bæjarfógeta og hefir hann
skrifað niður ýmislegt smávegis um
læssa ferð og iief jeg stuðst við það
viðvíkjandi þvi, sem hjer verður
sagt frá. —
Lagt var á stað frá Akureyri 9.
júlí kl. 8 að kvöldi og komið við á
Svalbarðseyri, Hjalteyri, Hrísey og
mn og var einn þeirra síra Gunnar
Ólafsson uppgjafaprestur frá Höfða,
þá 78 ára gamall. Hann var þá enn
ern og kátur, en hafði aldrei komið
til Grímseyjar. Voru nú orðnir nærri
70 farþegar með bátnum og mátti þvi
með sanni segja, að fullskipað væri
orðið. Komið var við í Ólafsfirði og
þar lileypt á land 4 mönnum, sem
ekki ætluðu lengra og svo lialdið til
Siglufjarðar, en þar átti að taka
Klemens bæjarfógeta, sem liafði farið
þangað ríðandi til þess að lialda
manntalsþing. — Til Siglufjarðar
var komið kl. 3% um nóttina, en
ekki farið í land fyr en um fóta-
ferðartíma, því að þá voru allir í
fasta svefni þar. Þá var Siglufjörður
ekki orðinn miðstöð sildveiðanna í
Norðurlandi og þvi síður, að þar væru
komnar stærslu síldarverksmiðjur
lieimsins — Á Siglufirði varð að biða
eftir sýslumanni þangað til að á dag-
inn leið, því að manntalsþingið átti
að vera kl. 11 f. h. Fóru menn því
i land og fengu bestu móttökur og
góðgjörðir hjá Siglfirðingum.
Frá Siglufirði sjest til Grímseyjar
i heiðskýru veðri, ef gengið er upp á
hæð fyrir ofan kaupstaðinn og ber
hún þá yfir bæinn á Siglunesi, eða
lítið eitt austar. Lagt var á stað frá
Siglufirði kl. 3 og haldið norður til
Grímseyjar. Veðrið var gott og mikill
hiti, og skýjabakki niður við hafið
til norðurs, en þegar á daginn leið,
var nokkur undiralda og nepja þegar
norðar dró, en það kölluðu Siglfirð-
ingar „Gæmu“. Þegar komið var miðja
vegu á Grímseyjarsund blánaði fyrir
eyjunni við þokubakkann. — Það
var enginn hversdagsviðburður, að
gufuskip kæmi til Grímseyjar i þá
daga, enda var dreginn upp danskur
fáni á tveim stöðum á eyjunni þegar
sást til skipsins, en það var hjá
hreppstjóranum, Árna Þorkelssyni og
á prestssetrinu í Miðgörðum Iijá sira
Matthíasi Eggertssyni, sem þá var
nýlega orðinn þar prestur.
Um kvöldið kl. 7 var tekið land í
evjunni og var ákveðið að standa
þar 3 tíma við, sem flestum þótti of
lítil viðdvöl, en nú flýttu allir sjer
að komast í land, og svo dreifði fólk-
ið sjer um eyjuna í smáhópum. —
Veðrið var bjart um það bij, sem
fólkið kom í land, svo að útsýni var
gott um alla eyjuna; það sást til allra
bæja og vestur á bjargbrúnina, en
um kvöldið sló yfir þoku, svo að tók
fyrir alla útsjón og gjörði það skarð
í gleði manna.
Þegar sýslumaður var kominn i
land, sendi liann jafnskjótt boð um
alla eyjuna og bað bændur að koma
til manntalsþings á prestsetrinu í
Miðgörðum, og komu þeir þangað
allir. Fyr hafði það aldrei komið
fyrir, að sýslumaður liafði þingað í
eyjunni, en hreppstjóri hafði sjeð
um alt, sem viðkom liögum eyjar-
slceggja, svo sem skýrslur og annað.
Það var almenn ánægja yfir komu
yfirvaldsins til eyjarinnar, enda á-
varpaði sýslumaður þingheim með
snjallri ræðu.
Að loknu þinghaldi fór svo Klem-
ens sýslumaður með hóp m'anna aust-
ur á bjarg, en þá sló þokunni yfir
og var þá haldið vestur á bjargið, en
jiar er hæðótt og graslent, en sum-
staðar mosaþembur og leirflög. Bjarg-
ið var ægilegt að sjá, i þokunni og
virtist glæfraför að fara niður i það
á lausum handvað, þvi að það er
talið 100 stikur á liæð, þar sem það
er hæst. Unglingspiltur var með i
förinni og vildi hann síga í bjargið

<