Fálkinn - 22.12.1939, Page 40

34
F Á L K I N N
Ntúlkan við liafið
Eins langt og liún mundi, liafði
úthafið velt öldum sínum upp að
sjálfu túninu, sem ættarhær
hennar stóð á — og í stórmætti
sínum leikið sjer að lábörðu
grjótinu neðan við grasgróinn
bakkann, en í brimi kastaði helj-
armiklum hnullungum inn um
alt tún og kartöflugarða um leið
og það braut varnargarðinn, sem
lá el'tir endilangri túnröndinni
með fjörunni. En strandbúarnir
voru þessu vanir og gerðu hvorki
að æpa nje æðrast, heldur veltu
stórhnullungunum á ný fram á
vallarhrún þegar briminu slot-
aði og reistu við flóðgarðinn. Svo
var alt eins og áður.
Sjálfur bærinn, Stóraströnd,
var gamall orðinn, en ramger og
rúmgóður og var stærð lians
miðuð við að þar gætu heilar
skipshafnir gist, þegar svo bar
undir. Ósvikin valborð og úrvals-
rekaviður ásamt stórhöggnu blá-
grýti og ólseigu torfi standast
lengi tímans tönn. Or þessu efni
var bærinn á Stóruströnd bygð-
ur á sinni tið — og stóð þar enn
á sínu barðlenda túni og storkaði
stórbrimi, ofsahríðum og jarð-
skjálftum, jafnt sem breytingum
og tískutildri í mannheimi. —
Þarna var hún fædd og hafði al-
ið aldur sinn, að undanskildum
tveimur vetrum í höfuðstað
landsins, en þar hafi hún dval-
ið lil þess, að læra að sauma
utan á sína sex bræður, sem allir
voru yngri en hún. Móðir henn-
ar var dáin og tvær eldri syst-
urnar giftar á burt. Hún var hús-
freyjan á Stóruströnd. „Helga,
hvar ertu?“ kallaði faðir hennar
þegar einhvers þurfti með, hvort
sem það var smátt eða stórt. Og
allir hugsuðu til hennar, þegar
einhvern vanda bar að höndum.
Hver skyldi fá hana Helgu á
Stóruströnd? hugsuðu jafnaldrar
hennar í sveitinni — og liorfðu
löngunaraugum lieim til bæjar-
ins mikla, þar sem hún ein rjeði
öllu með föður sinum, útvegs-
höfðingjanum og stórbóndanum,
Brandi Hrafnssyni á Stóruströnd.
Og ekki var bún siður í minni
skipbrotsmönnum frá öðrum
hjeröðum, er gistu á Stóruströnd
og sáu hana sinna húsmóður-
störfum á þessu viðkunna heim-
ili, þar sem höfðinglund og
gestrisni rjeðu lögum og lofum.
En hvað hugsaði Helga sjálf ?
Það vissi enginn. Hún lifði fyrir
aðra og var þó alfrjáls að öllu.
Hún var hraust og starfsöm og
fann til unaðar, þegar rnest á
reyndi. Hún hefir engan tíma
til þess að verða ástfangin, liugs-
aði granni hennar, Þórólfur
Bjarnarson, sonur bóndans á
næsta stórbýli, Fljótsósum, og
ljet brúnir síga af gremju. ,,En
þó að hún sýnist aldrei mega
vera að því að tala orð við mann,
þá skal þó bónorðið ekki drag-
ast lengur en til liaustsins."
Þó að Helga Brandsdóttir á
Stóruströnd ætti annasamt, þá
gaf hún sjer ávalt tíma til þess
að fara til kirkju, enda var
kirkjugatan ekki löiig. Þegar
Stórustrándartúnið þraut tóku
við sandflákar, vaxnir melgrasi,
er hafði verið grætt þar síðustu
missirin. Hár og þykkur grjót-
garður niður við sjóinn hafði,
alt lil þessa, varið nýræktina
fyrir æði hafsins, náði hún alla
leið að hæðinni, sem kirkjan stóð
á og melgrasið hafði teygt sig
upp allan kirkjuhólinn og óx nú
hröðum fetum inn yfir kirkju-
garðinn, milli leiðanna og yfir
þau. Þetta fljótsprotna gras var,
að vísu, nokkuð stórgert og ann-
arlegl á lit, samahorið við dimm-
grænt túngresið, en strandbú-
arnir urðu fegnir að sjá það
hylja nekt sandsins og stöðva
flug hans og fok inn yfir síðustu
leifarnar af landi kirkjunnar og
stórbýli þess, er eitt sinn hafði
legið undír hana, en var nú und-
ir sjó eða örfoka, nema kirkju-
lióllinn sjálfur og hæsti hluti
túnsins, þar sem siðast hafði ver-
ið látið fyrirberast með bæinn;
hafði liann þrisvar sinnum verið
fluttur undan ágangi liafsins og
að síðustu á þennan háa túnhól.
Á rústum hans óx ennþá töðu-
gras, en melgrasið huldi alla
brekkuna ofan að sjó. Það brast í
fjöruskeljum undir fótum fólks-
ins er það gekk stíginn vestur
yfir nýræktina til kirkjunnar, því
að sjávarþang hafði verið notað
sem áburður á melgróðurinn og
skeljar fylgt með. En ofan við
nýræktina lágu harðir og ör-
snöggir grasbakkar, rósrauðir af
blóðbergi, frá vori til hausts.
Kirkjan sjálf var litil og yfir-
lætislaus sveitakirkja, þrátt fyrir
allan sinn áheitaauð, en ástúð og
virðing sóknarbarnanna var auð-
sæ í öllum búnaði hennar og um-
gengni, inni sem úti. Og þar varð
aldrei messufall. Presturinn, sem
þjónaði nú var orðinn gamall
maður, en hvernig sem viðraði
fór Iiann einu sinni í mánuði
Ieng'st innan úr hjeraði þarna út
á ströndina og messaði í kirkj-
unni á hæðinni út við hafið. Hún
var hest sótt af öllum þeim
fimm kirkjum, sem hann þjón-
aði. Og aldrei brást það, að liann
sæi Brand Hrafnsson á Stóru-
strönd ganga inn kirkjugólfið
með sinn mannvænlega barna-
hóp, dótturina Helgu og synina
sex. Að lokinni guðsþjónustu
gekk Helga, svo lítið har á, aust-
ur fyrir kirkjuna að leiði móður
sinnar. Melgresið óx alt í kring-
uni það, en ofan á því blágresi
og fleiri íslensk blóm, sem hún
Iiafði gróðursett þar með eigin
höndum. Helga seltist í grasið
og reitti upp áleitin strá, sem
sóttu inn á milli hlómanna og
hlúði að, livar sem hafblástur-
inn hafði tekið með sjer mold og
sveigt til jarðar blómin. Á með-
an talaði hún í huganum við
móður sína — um að hún skyldi
reyna að vera væn dóttir lilúa
að pahba og gæta bræðranna.
1 rjettinni við Fljótsósa var
saman kominn fjöldi fjár. Heiða-
fje, snjóhvítt á lagðinn og ljón-
stygt, fjörufje, Ijótt á litinn, en
laimþungt og r<)legt í allri hund-
gánni og hávaðanum. Það var
vorsmölun til rúnings og krakk-
arnir kölluðu og hentu þegar þau
sáu ærnar sínar komnar með
Ijómandi falleg fráfærnalömh, og
unga fólkið stóð berliöfðað og
hlægjandi eftir allan eltinga-
leikinn, alt í kringum rjettina og
ínasaði saman um alt og ekkert.
„Sæktu liann Stjarna minn,
Doddi!“ kallaði Helga á Stóru-
strönd til Þórhalls, yngsta bróð-
ui síns, „jeg þarf að flýta mjer
heim.“ Hún gat aldrei stilt sig
um að fara með bræðrum sín-
um i vorsmölunina, lengst inn
á heiði, þar sem faðir hennar
átti hundruð dilkáa og hundr-
uð út með öllum ströndum. Það
var sem hún yrði altaf lítil stúlka
með lilhlökkun harnsins í sál
sinni þegar hún var lögð af slað
á reiðhestinum sínum inn á heiði,
þar sem fjeð undi sjer við kjarn-
grösin, stóð jótrandi á hæðunum
og liorfði yfir landið, eða bældi
sig undir grávíðirunnum og röíti
um smástíga og graslautir. Upp
frá Fljólsósum lá dalverpi, djúpt
og vaxið angandi birkikjarri,
þangað fór hún allaf að síðustu
og rak með Þórólfi Bjarnarsyni
stærsta hópinn til rjettarinnar.
Hann smalaði altaf sjálfur gilið
og fór sjer liægt með liópinn,
þangað til Helga kom þeysandi
austan af heiðinni með væna fjár
breiðu og sameinaði rekstri hans.
Þetta voru hans sæludagar.
En nú kallaði hún á Dodda og
bað um hestinn sinn undir eins.
Altaf þurfti liún að flýta sjer!
Þórólfur sá hana stíga á l>ak
og hverfa suður af túnbarðinu,
alfrjálsa eins og sunnanvindinn,
sem bljes á móti lienni.
En Helga horfði heim til Stóru-
strandar og lmgsaði um alt það,
sem hún þurfti að koma í verk
fyrir kvöldið. Nú komu „girð-
ingamennirnir,“ tólf saman.
Sumar eftir sumar höfðu þeir
liafl aðalaðselur sitt á Stóru-
strönd, þó að þeir svæfu í tjöld-
um inn með öllum sjó og væru
þar flesta virka daga. Allar lielg-
ar voru þeir á Stóruströnd og
þurftií þá margs með, eins og
gefur að skilja. Þetta voru mis-
jaliiir náungar, eins og gengur.
En ekki höfðu þeir fvr stigið fæti
sínum í Stórustrandarbæ og sjeð
Helgu Brandsdóttur, lieldur en
þeir vissu, að þar yrðu þeir að
fara eftir því, sem þeim var hoð-
ið og sitja á strák sínum í einu
og öllu. En ekki tekst öllum að
breyta eins og þeir vita að þarl'.
Þremur eða f jórum piltum höfðu
húsráðendurnir á Stóruströnd
vísað á burtu með öllu og dirfð-
ust verkstjórarnir ekki að koma
með þá á ný. Hinir allir höfðu
hlýtt rjettum „Stórustrandarlög-
um“ — alveg, eða nokkurnveg-
inn, og alt farið vel og friðsam-
lega. — Nú voru þeir væntanleg-
ir á morgun, þessii' starfsmenn
ríkisins, sem var að láta girða
fyrir sandfokið þarna út við sjó-
inn og verja hið kjarnmikla
sauðland og víðáttumiklu slægju-
lönd, þar sem bær við bæ liafði
staðið til forna, en nú var óbygt