Fálkinn - 12.04.1940, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Draumurinn um
Þjóðabandalagið ú fundi áðar ea
þjóðaratkvæðið um Saar fór fram.
BANDARÍKI EVRÓPU
EGAR franski stjórnmálamaður-
inn Aristide Briand dó, fyrir
átta árum, varð draumur margra
friSarvina í Vestur-Evrópu aS engu:
Draumurinn um Bandaríki Evrópu.
Á þessum átta árum hefir margt
breyst. Árið 1932 höfðu menn von
um afvopnun. Locarnosamningurinn
var í gildi og hugsjón iýðræðis og
friðar efst á baugi. En svo kom
Hitler, vígbúnaður, einræði, ofbeldi
og hótanir. Og svo styrjöldin nýja.
í stað þess að afvopnast, bygðu
þjóðirnar víggirðingar, smíðuðu vig-
vjelar, fullkomnari og margháttaðri
en nokkru sinni áður. Maginotlínan
var fullgerð og Vesturveggurinn
þýski var varla þornaður, þegar
styrjöldin hófst. Herskyldutíminn var
lengdur, framlögin til hervarna uxu
um miljarda. Þjóðverjar gleyptu
Austurriki, Súdetalönd, Bölimen og
Máhren, Memel og loks Danzig og
Pólland, en ítalir Etiopíu og Alban-
iu. Og alþjóðabandalagið, stofnunin,
sem samkvæmt ætlun Briands átti
að verða friðarstillir veraldarinnar,
reyndist gagnslaust gargan og á-
hrifalaust. Japan sagði sig úr því,
er það reyndi að hefta yfirgang
þess í Kína, Þýskaland fór, ]>egar
Hitler hóf landvinninga sína, ítalia
fór og loks Rússland. Eftir sátu
Frakkland og Bretland með fjölda
af smáþjóðum, sem lýstu yfir þvi,
að þær teldu sig ekki bundnar við
þau ákvæði sáttmálans, sem nokkru
skiftu.
í hvert sinn sem hinum hátiðlegu
ákvæðum þjóðasáttmálans skyldi
beitt gagnvart brotlegu riki, þá sagði
i-íkið sig úr bandalaginu. Og alt sótti
í sama horfið og fyrir 1914. Ný
bandalög mynduðust og reipdráttur-
inn milli þessara bandalaga færðist
i aukana. Þjóðverjar stofnuðu öxul-
sambandið gegn Rússlandi, ásamt
Ítalíu og Japan og Frakkar og Bret-
ar urðu sammála um, að þeir gætu
ekki hvor án annars verið, það v<ar
látið heita svo, skiftingin yrði um
lýðræði eða einræði, en þegar lil
kastánna kom var það þó drotnun-
arstefnan, sem mestu rjeð. Það sást
best, þegar vináttusamningur Þjóð-
verja og Rússa var gerður opinber,
24. ágúst 1939. — —
Það var engan vegin ný hugs-
un, sem Wilson barðist fyrir með
stofnun þjóðabandalagsins og alls-
berjardóms, sem skæri úr öllum
deilum er risi milli ])jóða, í stað
þess að láta vopnin skera úr. Ludvig
gamli Holberg ræðir þessa aðferð
í riti, sem heitir „Um hinn ævar-
andi frið.“ Barón Sully (1560—16-
41), Penn, og de St. Pierre ábóti
reyndu allir að finna leiðir til þess,
að varðveita ævarandi frið. Og eftir
hverja einustu Evrópustyrjöld liafa
þesskonar ráðagerðir verið uppi.
Gerðardómur frá 1794.
Þessar ráðagerðir snerust aðallega
um alþjóðlegan gerðardóm. Fyrsti
gerðardómurinn, sem nokkuð kvað
að, var sá sem Bretar og Banda-
ríkjamenn konni sjer saman um ár-
ið 1794. Var hann skipaður fulltrú-
um frá þessum tveimur löndum.
Rúmum 100 árum síðar, eða 1897,
var fyrsta friðar])ingið háldið í Evr-
ópu og boðaði Rússakeisari til þess.
Þar átti m. a. að ræða um afvopnun,
en það mál var tekið út af dagskrá
samkvæmt beiðni Þjóðverja. Fundur-
inn samþykti ýmsar ályktanir, sem
einkum miðuðu að þýí,' að draga
úr grimd í hernaði, og auk þess var
stofnaður fastur gerðardómur, Ilaag-
dómstóllinn, þrátt fyrir mótspyrnu
]>ýsku fulltrúanna. Fimm árum síðay
lögleiddu Frakkar og Bretar samn-
ing um gerðardóm sin á milli og
bæði löndin skuldbundu sig til að
leggja deilumál sín fyrir dómstólinn
í Haag.
Þýðing Haag-dómstólsins.
Árið 1907 var annað l’riðarþingið
haldið í Haag og ákveðið að halda
það þriðja árið 1915, én af því varð
auðvitað ekki, vegna styrjaldarinnar.
Þegar heimsstyrjöldin braust út 1914,
höfðu verið gerðir um 100 gerðar-
dómssamningar milli ýmsra landa.
Það verður ekki annað sagt en að
Haag-dómurinn hafi unnið mikið og
gott starf, þegar litið er á öll deilu-
mál, sem hann hefir úrskurðað síð-
an liann var stofnaður. Hjer á landi
muna menn best Grænlandsdeiluna
milli Dana og Norðmanna og lausn
hennar. Ilún er dæmi um, hvernig
útkljá má stórmál án ])ess að til
vopnaskifta komi. íslendingar van-
ræktu að bera fram kröfur sínar við
það tækifæri, og Grænlendingar sjálf-
ir voru ekki spurðir, en það hefði
þó verið rjettara.
Heimsstyrjöldin kæfði alt hjal um
l'riðsamlega lausn deilumála l>jóð-
anna. Sá, senr dirfðist að tala um
frið á þeim árum var talinn land-
ráðamaðúr, á sama hátt og Þjóð-
verjar telja það landráð nú, að tala
um frið og afvopmm. í fangabúðum
einræðisríkjanna eru þús. manna, er
ekki hafa annað til saka unnið en
að láta í ljós trú sína á friði og sátt-
fýsi meðal þjóðanna.
Eftir vopnahljeð 1918 boðuðu hin-
ir ráðandi stjórnmálamenn, að nú
skyldi hefjast varanleg friðaröld. -
Wilson forseti reið fyrstur á vaðið,
Uriund á fundi í þjóðabandalagsráð inu i Genf.