Fálkinn - 12.04.1940, Blaðsíða 11

SkíOavelílingar.
■
Prjónaaðferð:
Fitjið upp 70 I. af bandi og prjón-
iS eina umferð rjetta, 3 umferSir
brugðnar og 1 umf. rjetta, og auki'ð
í 8 1. Skiftið lykkjunum þannig: A
fýrst’a prjón 19 1., á 2. pr. 20, á 3.
pr. 39.
Lófinn er prjónaður á pr. 1 og
pr. 2, handarbakið á pr. 3. Athugið
sýnishornið, er sýnir vettlinginn nið-
ur að þumalsopinu. Þaðan eru svo
prjónaðir ferhyrningar, 3 1. á hvorn
veg. Á hægrihandar vettling eru
12 1. teknar af 1. pr. fyrir þumal-
fingrinum og þræddar upp á ör-
yggisnælu. A vinstri liandar vettl-
ingnum eru 12 1. teknar al’ síðast á
2. pr. í næstu umferð eru lykkjurn-
ar fitjaðar upp aftur. Þegar búið
er að prjóna 11 cm. frá þumalsop-
inu, byrjar úrtakan:
1. pr.: 1 I. tekin af, 1 1. prjónuð,
prjónaða 1. tekin gegnum lausu 1.
— Prjónn 2: Síðustu 2 1. prjónað-
ar saman. - Pr. 3 byrjar eins og
pr. 1 og endar eins og pr. 2. Úr-
tökunum er haldið áfram þar til
eftir eru 24 1., þá er ein umferð
prjónuð í viðhót. Síðan dreginn
spotti i gegnum lykkjurnar og saum-
að vandlega saman á röngunni.
Þumallinn: 12 1. á nælunni eru
settar á prjón og teknar upp 12 1.
hinum megin og 3 á hvorri hlið. Úr
þessum 30 lykkjum er þumallinn
prjónaður með ferhyrningum. Þeg-
ar hann er orðinn (i cm., byrjar úr-
takan, sem fer fram á sama hátt og
á vettlingnum sjálfum.
Útbreiöið Fálkann.
dálítid um STJORNURNAR
I.
Eitt sinn var álitið, að stjörnur
þær, er sæjust ó heiðskiru vetrar-
kvöldi, væru svo margar, að þær
væru óteljandi.
En þó erfitt virðist að telja þær,
hefir stjörnufræðingunum samt veist
það auðvelt, og eru stjörnurnar
færri en ætla mætti. Þvi að ekki eru
það nema um 3000, sem sjúst með
berum augum.
En ef horft er á himininn í sjón-
auka eykst mjög tala þeirra og í
góðum sjónaukum sjóst miljónir mil-
jóna stjarna. Og svo að segja allir
]tessir litlu ljósdeplar á himninum,
er við köllum stjörnur, eru glóheitar
sólir, eins og sólin okkar — sumar
minni, en margar mikið stærri. Að
þær sýnast svona litlar, orsakast af
þeirri órafjarlægð, sem þær eru í.
Þetta verður skiljanlegt, þegar at-
hugað er, að sólin og tunglið sýn-
ast viðlíka stór, þótt þvermál tungls-
ins sje ekki nema um fjögurhundr-
aðasti hluti af þvermáli sólarinnar.
En sólih er þeim mun lengra frá
okkur, en tunglið, að hún sýnist
viðlíka stör, (sjeð gegnum sótað
gler, eða þykni við sjóndeildar-
hringinn, en á heiðum himni er erf-
itt að greina skjöld hennar, af þvi
hún er svo björt).
Að stjörnurnar sýnast misstórar,
orsakast sumpart af því, að þær eru
misstórir hnettir, en sumpart af þvi,
að þær eru misjafnlega bjartar, þó
jafnstórar sjeu. En mest stafar mun-
urinn af því þær eru afar misjafn-
lega langt frá okkur. Og um meiri-
hluta þeirra á það við, að því skær-
ara sem þær lýsa, því nær eru þær
okkur, og því fjær sem þær eru
daufari.
Á sextándu öld kom Pólverjinn
Kóperníkus með þá kenningu, að
sólin væri miðhnöttur reikistjarn-
DÁLÍTIÐ UM
EFTIR ÓLAF VIÐ FAXAFEN.
anna, og jörðin væri sjálf ein af
þeim, en áður höfðu menn haldið,
að sóiin og reikistjörnurnar snjerust
um jörðina. Kenning þessi var ekki
ný, en hún hafði verið sama sem
gleymd í tvö þúsund ár, en Grikk-
inn Pythagoras, sem fæddur var
590 árum f. Kr., hafði haldið þessu
sama fram, og fleiri grískir stjörnu-
fræðingar. Þessari skoðun kollvarp-
aði þó Ptolemeus, er líka var Grikki
og uppi var á annari öld e. Kr.
Sagði hann jörðina í miðju hnatta-
kerfinu, og rjeðu skoðanir hans til
daga Kóperníkusar, og alllengi eftir
það. Því að skoðun Kóperníkusar var
all-lengi að ryðja sjer braut. Kóper-
níkus hafði tileinkað páfanum rit
sitt um þetta, en páfi bannaði lestur
þess. Kom þeim Lúther þarna all-
vel saman. Þótti Lúther kenning Kó-
erníkusar all-heimskuleg, því að það
stæði í bibliunni, að Jósúa hefði sagt
sólinni að standa kyrri, en ekki
jörðinni, og Melanchton skoraði á
yfirvöldin að kæfa i fæðingunni
þessar villukenningar, sem hann á-
leit að Kóperníkus hefði komið með
af hjegómagirnd, eða til þess að
láta bera á sjer. Margur hefir góður
maðurinn farið villur vegar!
II.
Reikistjörnurnar eru fimm, er
mönnum eru kunnar frá fornöld,
voru þær nefndar eftir guðunum
og heita:
Merkur,
Venus,
Mars,
Júpiter,
Satúrn.
Um þessar mundir ber svo ein-
kennilega við að sjá má á sama
kvöldinu hinar fjórar síðastnefndu,
og ber það ekki við nema eitt árið
af hverjum 10 til 20 (að því er St.
Sig. stjörnufræðingur segir mjer).
Þrjár reikistjörnur hafa fundist
síðan farið var að nota sjónauka.
Hafa þær líka verið látnar heita
guðanöfnum og eru kallaðar:
Úran,
Neptún,
Plútó.
Úran fansl árið 1781, það gerði
Vilhjálmur Herschel, hljóðfæraleik-
ari í Englandi, af þýsku bergi brot-
inn, með sjónauka, er hann hafði
búið til sjálfur, og talinn er nú einn
af merkustu stjörnufræðingum er
verið hafa. En Plútó fann Banda-
rikjamaður, að nafni Tombaugh.
Þrem árum áður var hann fjósa-
maður i sveit. Bjó hann sjer sjálfur
til sjónauka, og sá i honum ýmis-
legt, er aðrir liöfðu ekki tekið eftir.
En einn af forstöðumönnum hinna
mörgu stjörnuturna Bandarikjanna,
sá að þarna myndi vera maður,
sem rjettara væri að láta fá atvinnu
í stjörnuturni en að lóta hann hirða
kýr. Tíu mánuðum eftir, að Tom-
baugh kom í stjörnuturninn fann
hann Plútó.
Þessar 8 reikistjörnur, sem taldar
hafa verið, og jörðin hin níunda, eru
hinar svonefndu stóru reikistjörnur.
Reyndar eru þær mjög misstórar,
og Merkur og Plúló á stærð við
tunglið. En þær eru nefndar svo til
aðgreiningar frá smástirninu svo-
nefnda, sem lika eru reikistjörnur
og ganga kringum sólina. Vita menn
nú um 1380 af þessum litlu reiki-
stjörnum, en aðeins ein þeirra verð-
ur sýnileg með berum augum. Hún
heitir Vesta, og er þvermál hennar
viðlíka og frá Reykjavík til Langa-
ness. Hún er hin þriðja i röðinni
eftir stærð, al' þessu smástirni. Stærst
af þeim er Ceres; þvermál hennar
er helmingi meira en Vestu.
Sumar þessar litlu reikistjörnur
eru ótrúlega litlar, t. d. sú er óvænt
sást 1938 og' var þá nær jörðu en
nokkur reikistjarna hefir verið. Var
mikið gert úr því siðar, að hætta
hefði verið á jrví, að hún rækisl á
jörðina, en því fór fjarri, þvi að lr'"
kom aldrei eins nærri okkur og
tunglið.
Ilnetti þessum liefir verið gefið
nafnið Hermes, og er ekki stærri
en það, að ef hann lægi uppi á
Kjalarnesi, myndi hann ekki bera
hærra en við brún Esjunnar.
III.
Tunglið er næst okkur af himin-
hnöttunum. Það er svo að segja
rjett hjá okkur, enda er ljósið ekki
neina liðuga sekúndu að berast á
milli tungls og jarðar.
Sólin er aftur töluvert lengra frá
okkur, enda er ljósi'ð 8 mínútur að
berast þá leið. Samt er stutt ó milli
sólar og jarðar, miðað við Plútó,
ystu reikistjörnuna. Ljósið er 5%
stund að berast þangað frá sólinni.
Virðist það býsna langt, miðað við
vegalengdina upp i tunglið, en stutt
þegar það er borið saman við vega-
lengdina til næstu sólstjarna.
Frh. ú bls. 13,